Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to system ochrony dziedzictwa przyrodniczego, który tworzą obszary ptasie i siedliskowe, wyznaczane z uwagi na występowanie najcenniejszych i unikatowych w skali Europy walorów ? dzikiej flory i fauny. W województwie wielkopolskim utworzono aż 77 takich obszarów, w tym 19 ptasich i 58 siedliskowych, pokrywających ponad 16% powierzchni województwa.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej wdrożyły program Natura 2000, chcąc zachować i chronić to, co najwartościowsze w europejskich zasobach przyrodniczych. Program ten jest jednak inaczej definiowany niż polska ustawa o ochronie przyrody. W formach ochrony, które zostały wyznaczone na podstawie prawa krajowego obowiązują różnego rodzaju sztywne zakazy. W przypadku obszarów ?naturowych? zastosowano bardziej elastyczne przepisy. Tereny te są też większe niż formy krajowe. ? Sieć Natura 2000 nie wyklucza żadnej aktywności, która nie jest sprzeczna z celami ochrony przyrody. W jej założeniach chroni się bowiem gatunki i siedliska przyrodnicze, a nie całe tereny. Sprzyja to zrównoważonemu rozwojowi regionu ? tłumaczy Jolanta Ratajczak, regionalny dyrektor ochrony środowiska w Poznaniu, która nadzoruje wielkopolski fragment sieci.

W pełnej symbiozie

Każdy z obszarów Natura 2000 wymaga specjalnego, zindywidualizowanego podejścia do gatunków i siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem ochrony, a także zidentyfikowania zagrożeń oraz ustalenia zasad przeciwdziałania zniszczeniu lub utracie chronionych zasobów. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu pozyskuje zatem szczegółowe dane dotyczące ich rozmieszczenia, stanu zachowania oraz zagrożeń występujących na danym terenie i w jego sąsiedztwie. Wymaga to zaangażowania ekspertów i przygotowania specjalistycznych opracowań, określających cele oraz działania ochronne wobec siedlisk i gatunków. W oparciu o nie sporządza się na okres 10 lat plany zadań dotyczących ochrony obszarów Natura 2000. W związku z tym formułowane są zarządzenia regionalnego dyrektora, mające status aktów prawa miejscowego. W województwie wielkopolskim 19 pierwszych planów powstaje w ramach ogólnopolskiego projektu unijnego, realizowanego przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska i wszystkie regionalne dyrekcje, zaś przygotowanie kolejnych siedmiu finansowane jest ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu.

Kluczowe znaczenie w opracowywaniu planów zadań ochronnych ma udział zainteresowanych osób i podmiotów prowadzących działalność w obrębie chronionych siedlisk i gatunków. Współpraca ta służy wspólnemu wypracowaniu zoptymalizowanych rozwiązań, przyczyniających się do zachowania lub polepszenia stanu ochrony tych elementów. Skuteczność prowadzonych działań analizowana jest poprzez monitorowanie stanu chronionych zasobów. Uzyskane w ten sposób informacje trafiają do generalnego dyrektora ochrony środowiska, który przekazuje Komisji Europejskiej raport o stanie sieci w Polsce. Komisja przywiązuje wielką wagę do dbałości o zachowanie przedmiotów ochrony europejskiego dziedzictwa przyrodniczego. Ewentualne zaniedbania w tym zakresie grożą odpowiedzialnością państwa przed instytucjami unijnymi.

Nieznane oblicze

Unikatowe walory wielkopolskich obszarów Natura 2000 często są nieznane lub niedoceniane. A przecież ponad 40% siedlisk oraz ok. 40% gatunków zwierząt chronionych
w Polsce w ramach programu Natura 2000 występuje właśnie w tym regionie. Znajdują się tu m.in.: największy w Europie zwarty kompleks lasów dębowych, będący najcenniejszym siedliskiem dzięcioła średniego w kraju (Dąbrowy Krotoszyńskie); fragmenty pradoliny Warty, gdzie meandrująca rzeka utworzyła liczne starorzecza, otoczone łąkami, bagnami i lasami łęgowymi (Rogalińska Dolina Warty); wielki kompleks torfowiskowy Bagno Chlebowo; występującą nad jeziorami Przemęckiego Parku Krajobrazowego i na Pojezierzu Gnieźnieńskim roślinę selery błotne czy najdalej na zachód wysunięte stanowisko zagrożonej wyginięciem ryby strzebli błotnej (Barłożnia Wolsztyńska). ? Szczególnie cieszy nas przyznanie I miejsca obszarowi Natura 2000 Dolina Noteci w kategorii specjalnej natura plebiscytu ?7 nowych cudów Polski 2013?, zorganizowanego przez magazyn ?National Geographic Traveler? ? podkreśla dyrektor Ratajczak. Obfitość łąk zalewowych, trzcinowisk, stawów rybnych, enklaw zakrzewień i zadrzewień sprawia, że miejsce to upodobało sobie wiele rzadkich gatunków zwierząt. Dzięki podłożu torfowemu ograniczano na przestrzeni wieków rozwój zabudowy w dolinie, a działalność człowieka skupiła się na łąkarstwie i wypasie zwierząt, co stworzyło warunki do powstania wyjątkowych ekosystemów.

Przeprowadzone na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska badania
w zakresie postrzegania i poziomu wiedzy społeczeństwa polskiego nt. Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 pokazały, że prawie 57% respondentów deklaruje znajomość przede wszystkim określenia ?obszary Natura 2000?. Jednakże wiedza o aspektach prawnych i przebiegu postępowania administracyjnego związanego z funkcjonowaniem sieci jest niewielka. Dlatego Regionalna Dyrekcja, przy wsparciu WFOŚiGW w Poznaniu przygotowała publikację ?Wybrane problemy zarządzania obszarami Natura 2000?.
? Angażujemy się w działania popularyzujące wielkopolskie skarby natury. Dotychczas wydaliśmy już mapę prezentującą wszystkie obszary Natura 2000 i rezerwaty województwa, a także książkę o obszarach Natura 2000 i parkach krajobrazowych. Są to inicjatywy wpisujące się w naszą misję budowania wizerunku nowoczesnej i otwartej administracji ? podsumowuje dyrektor Ratajczak.

 

Opracowanie: Łukasz Dąbkowski, rzecznik prasowy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu

 

Autor zdjęć: Daniel Lisek, naczelnik Wydziału Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000