Określić priorytety
Polityka zrównoważonego rozwoju a działania w ochronie środowiska na szczeblu województwa, powiatu i gminy
Polityka ekologiczna jako dziedzinowa część polityki zrównoważonego rozwoju, w skład której wchodzi także polityka gospodarcza, społeczna i przestrzenna, musi być definiowana i implementowana na regionalnym i lokalnym poziomie zarządzania.
Praktycznym wyrazem realizacji polityki ekologicznej państwa są opracowywane przez organy wykonawcze województw, powiatów i gmin projekty wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, będące wypełnieniem obowiązków nałożonych przepisami ustawy – Prawo ochrony środowiska przez wymienione organy.
Obowiązek ten został wypełniony przez Zarząd Województwa Lubuskiego 15 października 2003 r., kiedy sejmik uchwalił Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010.
Od tego momentu rozpoczął się proces opracowywania programów powiatowych, a następnie gminnych, praktycznie zakończony 30 czerwca 2005 r.
Zarząd Województwa Lubuskiego przyjął założenie, zgodnie z którym koncepcja Programu Ochrony Środowiska dla województwa wynikać powinna z przyjętych priorytetów w strategii rozwoju województwa, efektywnego wykorzystywania endogenicznego potencjału, jakimi są walory i zasoby przyrodnicze regionu, możliwości finansowych itp. W pierwszym rzędzie zdefiniowano obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska, wynikające z ówczesnej oceny stanu środowiska w województwie lubuskim i jego zagrożeń.
Obszary priorytetowe
Wytypowano łącznie sześć obszarów. Są to w kolejności hierarchicznej miasto Gorzów Wlkp., obszar powiatu słubickiego, obszar gmin powiatu nowosolskiego i zielonogórskiego (leżących nad Odrą i w rejonie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych), obszar powiatu żagańskiego, obszar powiatu żarskiego i krośnieńskiego (leżących nad Nysą Łużycką) oraz miasto Zielona Góra.
Przyjęto, że zagrożenia występujące w tych obszarach powinny stanowić poziom odniesienia zarówno dla przyjętej strategii ochrony środowiska w perspektywie do 2010 r., jak i dla definiowania przedsięwzięć ochrony środowiska, ważnych w skali województwa w latach 2003-2006.
Przyjęte wojewódzkie priorytety Programu Ochrony Środowiska zestawiono w ramce. Oprócz nich sformułowano szereg działań systemowych, które powinny wspomagać realizację zadań zarówno w zakresie poprawy jakości środowiska, jak i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrodniczych, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Do zadań systemowych należy edukacja ekologiczna mieszkańców, współpraca z sąsiednimi województwami i Brandenburgią (zwłaszcza w zakresie ochrony wód, zabezpieczenia przed powodziami i ochrony powietrza atmosferycznego) oraz promowanie i wspomaganie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego (np. ISO 14000, EMAS). Zadaniem takim jest także uwzględnianie w strategiach i programach sektorowych zagadnień ochrony środowiska (np. w rozwoju transportu czy turystyki) oraz doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali województwa.
Cele Programu
Te założenia wyjściowe Programu stanowiły punkt odniesienia do Strategii ochrony środowiska do 2010 r. Strategia ta jest opisem proponowanej linii działań w zakresie ochrony środowiska w województwie poprzez podanie nadrzędnego celu Programu oraz celów i kierunków działań w tym zakresie. Nadrzędny cel Programu sformułowano następująco: „Zrównoważony rozwój województwa, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter regionu i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny”. Jest on zgodny z celami głównymi Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, które wraz z celami operacyjnymi zostały zaadaptowane dla potrzeb Programu Ochrony Środowiska.
Zdefiniowane w Programie cele strategiczne, takie jak poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie przyrody oraz zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, należy odnosić do perspektywy krótko-i długoletniej. Perspektywy te określa się, biorąc pod uwagę wiele procesów zachodzących w środowisku z dużym opóźnieniem, których oddziaływanie na zdrowie jest bezsporne, np. procesy degradacji gleb czy zanieczyszczenia wód podziemnych (m.in. pozostałościami pestycydów, EDC, GMO i GMM). Dlatego też rozumienie bezpieczeństwa ekologicznego w perspektywie najbliższych lat powinno dotyczyć ochrony powietrza i wód powierzchniowych, a w perspektywie wieloletniej – gleb, wód głębinowych i różnorodności biologicznej.
Priorytetowe obszary z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska w województwie lubuskim.
Zasadniczą częścią Programu jest plan operacyjny na lata 2003-2006. Na konstrukcję i zawarte w nim treści duży wpływ miały samorządy lokalne i podmioty gospodarcze. Sformułowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w tym okresie zawiera przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, z podaniem roku realizacji, kosztów i źródeł finansowania, instytucji odpowiedzialnych oraz rodzaju (własne, koordynowane, powiatowe/gminne). Do najważniejszych należą przedsięwzięcia ujęte w ramach projektów proponowanych do finansowania ze środków UE w latach 2004-2006: Ochrona Słubic przed powodzią, Gospodarka wodno-ściekowa miasta Nowej Soli i gmin przyległych, Zintegrowany system kanalizacji sanitarnej dla miasta Zielonej Góry oraz północnej części gminy Zielona Góra i Świdnicy, a także Porządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Obry (wspólne zamierzenie gmin z województwa lubuskiego i wielkopolskiego).
Plan Operacyjny ma jeszcze jeden aspekt – będzie to główny punkt odniesienia w raporcie z realizacji Programu, którego sporządzenie przewidziane jest na 2006 r.
Do wdrażania zawartych w Programie zadań potrzebne są instrumenty ochrony środowiska, które powinny być dostosowane do potrzeb regionu, a w szczególności służyć stymulowaniu warunków rozwoju zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju. Zachodzi bowiem konieczność stworzenia takich warunków formalno-prawnych i ekonomicznych, aby osiąganie celów ochrony środowiska w województwie było najbardziej efektywne w stosunku do ponoszonych nakładów.
Przyjęte w Programie mierniki realizacji polityki ekologicznej państwa w jej wymiarze regionalnym będą musiały ulec znacznej modyfikacji i uzupełnieniu, chociażby w odniesieniu do przygotowywanego przez Ministerstwo Środowiska „Systemu wskaźników realizacji polskiej polityki ekologicznej”.
Program Ochrony Środowiska dla województwa lubuskiego jest jednym z wielu programów, które bazują na podstawowych dokumentach szczebla wojewódzkiego, jakimi są Strategia rozwoju i Plan przestrzennego zagospodarowania województwa. W międzyczasie powstał szereg opracowań, bardzo istotnych z perspektywy ochrony środowiska, np. Program udrożnienia wód płynących dla celów rybactwa, Strategia transportu czy będący w końcowej fazie opracowywania Program małej retencji i Strategia rozwoju turystyki w województwie.
Obecnie trwa proces aktualizowania Strategii rozwoju województwa, a także prace przygotowujące okresową ocenę Planu zagospodarowania przestrzennego województwa.
Zupełnie nowego podejścia do zagadnień związanych z gospodarka ściekową wymagają implikacje wynikające z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, a w gospodarce wodnej wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej, które to zagadnienia z racji czasowych zostały jedynie zasygnalizowane w opracowanych programach. Zachodzi również konieczność ściślejszej współpracy zarówno samorządu województwa, jak i samorządów lokalnych z Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej – w odniesieniu do województwa lubuskiego są to dyrekcje w Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie.
Potrzeba edukacji
We wszystkich programach ochrony środowiska, tj. wojewódzkim, powiatowych i gminnych, akcentowana jest potrzeba wspomagania edukacji ekologicznej. Wynika to przede wszystkim z przeświadczenia, że warto zwracać uwagę na nowe wyzwania, przed jakimi stoi ekoedukacja. Chodzi tutaj o wyrobienie przekonania, że działania proekologiczne należy traktować szeroko, nie tylko jako działania związane z tradycyjnie rozumianą infrastrukturą ochrony środowiska i jego zasobów, ale z całym pakietem zagadnień odnoszących się do inicjatyw np. w zakresie zrównoważonego rozwoju zarządzania obszarami zurbanizowanymi, rozwoju technologii środowiskowych czy też działań związanych z ochroną przyrody i rodzimego krajobrazu.
Samorządy województwa lubuskiego mają świadomość, że w dużej mierze będą ponosić odpowiedzialność za wdrażanie idei zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym, ale oczekują też, że państwo, rząd i jego agendy będą ich w tym wspomagać.
dr Jerzy Tonder
kierownik Oddziału Ochrony Środowiska Departamentu Gospodarki
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego
Polityka ekologiczna jako dziedzinowa część polityki zrównoważonego rozwoju, w skład której wchodzi także polityka gospodarcza, społeczna i przestrzenna, musi być definiowana i implementowana na regionalnym i lokalnym poziomie zarządzania.
Praktycznym wyrazem realizacji polityki ekologicznej państwa są opracowywane przez organy wykonawcze województw, powiatów i gmin projekty wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, będące wypełnieniem obowiązków nałożonych przepisami ustawy – Prawo ochrony środowiska przez wymienione organy.
Obowiązek ten został wypełniony przez Zarząd Województwa Lubuskiego 15 października 2003 r., kiedy sejmik uchwalił Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami na lata 2003-2010.
Od tego momentu rozpoczął się proces opracowywania programów powiatowych, a następnie gminnych, praktycznie zakończony 30 czerwca 2005 r.
Zarząd Województwa Lubuskiego przyjął założenie, zgodnie z którym koncepcja Programu Ochrony Środowiska dla województwa wynikać powinna z przyjętych priorytetów w strategii rozwoju województwa, efektywnego wykorzystywania endogenicznego potencjału, jakimi są walory i zasoby przyrodnicze regionu, możliwości finansowych itp. W pierwszym rzędzie zdefiniowano obszary priorytetowe z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska, wynikające z ówczesnej oceny stanu środowiska w województwie lubuskim i jego zagrożeń.
Przyjęte wojewódzkie priorytety Programu Ochrony Środowiska
|
Obszary priorytetowe
Wytypowano łącznie sześć obszarów. Są to w kolejności hierarchicznej miasto Gorzów Wlkp., obszar powiatu słubickiego, obszar gmin powiatu nowosolskiego i zielonogórskiego (leżących nad Odrą i w rejonie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych), obszar powiatu żagańskiego, obszar powiatu żarskiego i krośnieńskiego (leżących nad Nysą Łużycką) oraz miasto Zielona Góra.
Przyjęto, że zagrożenia występujące w tych obszarach powinny stanowić poziom odniesienia zarówno dla przyjętej strategii ochrony środowiska w perspektywie do 2010 r., jak i dla definiowania przedsięwzięć ochrony środowiska, ważnych w skali województwa w latach 2003-2006.
Przyjęte wojewódzkie priorytety Programu Ochrony Środowiska zestawiono w ramce. Oprócz nich sformułowano szereg działań systemowych, które powinny wspomagać realizację zadań zarówno w zakresie poprawy jakości środowiska, jak i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrodniczych, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Do zadań systemowych należy edukacja ekologiczna mieszkańców, współpraca z sąsiednimi województwami i Brandenburgią (zwłaszcza w zakresie ochrony wód, zabezpieczenia przed powodziami i ochrony powietrza atmosferycznego) oraz promowanie i wspomaganie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego (np. ISO 14000, EMAS). Zadaniem takim jest także uwzględnianie w strategiach i programach sektorowych zagadnień ochrony środowiska (np. w rozwoju transportu czy turystyki) oraz doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali województwa.
Cele Programu
Te założenia wyjściowe Programu stanowiły punkt odniesienia do Strategii ochrony środowiska do 2010 r. Strategia ta jest opisem proponowanej linii działań w zakresie ochrony środowiska w województwie poprzez podanie nadrzędnego celu Programu oraz celów i kierunków działań w tym zakresie. Nadrzędny cel Programu sformułowano następująco: „Zrównoważony rozwój województwa, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter regionu i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny”. Jest on zgodny z celami głównymi Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego, które wraz z celami operacyjnymi zostały zaadaptowane dla potrzeb Programu Ochrony Środowiska.
Zdefiniowane w Programie cele strategiczne, takie jak poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie przyrody oraz zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, należy odnosić do perspektywy krótko-i długoletniej. Perspektywy te określa się, biorąc pod uwagę wiele procesów zachodzących w środowisku z dużym opóźnieniem, których oddziaływanie na zdrowie jest bezsporne, np. procesy degradacji gleb czy zanieczyszczenia wód podziemnych (m.in. pozostałościami pestycydów, EDC, GMO i GMM). Dlatego też rozumienie bezpieczeństwa ekologicznego w perspektywie najbliższych lat powinno dotyczyć ochrony powietrza i wód powierzchniowych, a w perspektywie wieloletniej – gleb, wód głębinowych i różnorodności biologicznej.
Priorytetowe obszary z punktu widzenia koncentracji działań w zakresie ochrony środowiska w województwie lubuskim.
Zasadniczą częścią Programu jest plan operacyjny na lata 2003-2006. Na konstrukcję i zawarte w nim treści duży wpływ miały samorządy lokalne i podmioty gospodarcze. Sformułowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w tym okresie zawiera przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, z podaniem roku realizacji, kosztów i źródeł finansowania, instytucji odpowiedzialnych oraz rodzaju (własne, koordynowane, powiatowe/gminne). Do najważniejszych należą przedsięwzięcia ujęte w ramach projektów proponowanych do finansowania ze środków UE w latach 2004-2006: Ochrona Słubic przed powodzią, Gospodarka wodno-ściekowa miasta Nowej Soli i gmin przyległych, Zintegrowany system kanalizacji sanitarnej dla miasta Zielonej Góry oraz północnej części gminy Zielona Góra i Świdnicy, a także Porządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Obry (wspólne zamierzenie gmin z województwa lubuskiego i wielkopolskiego).
Plan Operacyjny ma jeszcze jeden aspekt – będzie to główny punkt odniesienia w raporcie z realizacji Programu, którego sporządzenie przewidziane jest na 2006 r.
Do wdrażania zawartych w Programie zadań potrzebne są instrumenty ochrony środowiska, które powinny być dostosowane do potrzeb regionu, a w szczególności służyć stymulowaniu warunków rozwoju zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju. Zachodzi bowiem konieczność stworzenia takich warunków formalno-prawnych i ekonomicznych, aby osiąganie celów ochrony środowiska w województwie było najbardziej efektywne w stosunku do ponoszonych nakładów.
Przyjęte w Programie mierniki realizacji polityki ekologicznej państwa w jej wymiarze regionalnym będą musiały ulec znacznej modyfikacji i uzupełnieniu, chociażby w odniesieniu do przygotowywanego przez Ministerstwo Środowiska „Systemu wskaźników realizacji polskiej polityki ekologicznej”.
Program Ochrony Środowiska dla województwa lubuskiego jest jednym z wielu programów, które bazują na podstawowych dokumentach szczebla wojewódzkiego, jakimi są Strategia rozwoju i Plan przestrzennego zagospodarowania województwa. W międzyczasie powstał szereg opracowań, bardzo istotnych z perspektywy ochrony środowiska, np. Program udrożnienia wód płynących dla celów rybactwa, Strategia transportu czy będący w końcowej fazie opracowywania Program małej retencji i Strategia rozwoju turystyki w województwie.
Obecnie trwa proces aktualizowania Strategii rozwoju województwa, a także prace przygotowujące okresową ocenę Planu zagospodarowania przestrzennego województwa.
Zupełnie nowego podejścia do zagadnień związanych z gospodarka ściekową wymagają implikacje wynikające z realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, a w gospodarce wodnej wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej, które to zagadnienia z racji czasowych zostały jedynie zasygnalizowane w opracowanych programach. Zachodzi również konieczność ściślejszej współpracy zarówno samorządu województwa, jak i samorządów lokalnych z Regionalnymi Zarządami Gospodarki Wodnej – w odniesieniu do województwa lubuskiego są to dyrekcje w Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie.
Potrzeba edukacji
We wszystkich programach ochrony środowiska, tj. wojewódzkim, powiatowych i gminnych, akcentowana jest potrzeba wspomagania edukacji ekologicznej. Wynika to przede wszystkim z przeświadczenia, że warto zwracać uwagę na nowe wyzwania, przed jakimi stoi ekoedukacja. Chodzi tutaj o wyrobienie przekonania, że działania proekologiczne należy traktować szeroko, nie tylko jako działania związane z tradycyjnie rozumianą infrastrukturą ochrony środowiska i jego zasobów, ale z całym pakietem zagadnień odnoszących się do inicjatyw np. w zakresie zrównoważonego rozwoju zarządzania obszarami zurbanizowanymi, rozwoju technologii środowiskowych czy też działań związanych z ochroną przyrody i rodzimego krajobrazu.
Samorządy województwa lubuskiego mają świadomość, że w dużej mierze będą ponosić odpowiedzialność za wdrażanie idei zrównoważonego rozwoju na poziomie lokalnym, ale oczekują też, że państwo, rząd i jego agendy będą ich w tym wspomagać.
dr Jerzy Tonder
kierownik Oddziału Ochrony Środowiska Departamentu Gospodarki
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego
