Zmiana ustawy o ochronie przyrody ma na celu zaprzestanie sporów, które dotyczą przede wszystkim kwestii prawnych związanych z tym, kiedy można mówić o pielęgnacji drzew i krzewów, a kiedy już o zniszczeniu ich poprzez wadliwe przeprowadzenie tego typu prac.

 

Drzewa i krzewy jako obiekty przyrodnicze o wyjątkowo plastycznym charakterze wraz ze swoim rozwojem ulegają poważnym zmianom, powodując zagrożenia, których wystąpienie nie było przewidziane przez posiadaczy nieruchomości w chwili wykonania nasadzeń. Pielęgnacja drzew i krzewów z jednej strony powinny zapewnić im estetyczny wygląd, z drugiej natomiast właściwy rozwój, przy zachowaniu wymogów bezpieczeństwa dla ludzi i mienia. Zniszczenie drzew lub krzewów na skutek niewłaściwego wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych stanowi natomiast delikt administracyjny określony w art. 88 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU z 2009 r. nr 151, poz. 1220, z późn. zm.). W dotychczasowych rozwiązaniach prawnych nigdzie nie unormowano tego, co należy rozumieć przez właściwą pielęgnację. W związku z tym w praktyce dochodziło do licznych sporów, kiedy wykonane zabiegi mogą być uznane za przejaw właściwej pielęgnacji, a kiedy już za zniszczenie drzewa.

 

Zmiana ustawy

Ustawa z 21 maja br. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU nr 119, poz. 804 ? zwana dalej ustawą zmieniającą) weszła w życie 20 lipca br. Zawiera ona między innymi nowelizację postanowień ustawy o ochronie przyrody. Zmiany te objęły swoim zakresem, zgodnie z art. 5 ustawy zmieniającej również art. 82 ustawy o ochronie przyrody, do którego dodano ust. 1a, stanowiący, że ?Zabiegi w obrębie korony drzewa na terenach zieleni lub zadrzewieniach mogą obejmować wyłącznie usuwanie gałęzi obumarłych, nadłamanych lub wchodzących w kolizje z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi, kształtowanie korony drzewa, którego wiek nie przekracza 10 lat oraz utrzymywanie formowanego kształtu korony drzewa.? Przyczyną wprowadzenia tej zmiany była próba ograniczenia sporów dotyczących tego, kiedy możemy jeszcze mówić o wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych w stosunku do drzew lub krzewów, a kiedy już o ich zniszczeniu na skutek wadliwego przeprowadzenia prac pielęgnacyjnych. Obecny stan prawny nie budzi wątpliwości. Zgodnie z postanowieniami dodanego art. 82 ust. 1a pkt 1 ustawy o ochronie przyrody, w zakresie tym będzie się mieściło ?usuwanie gałęzi obumarłych, nadłamanych lub wchodzących w kolizje z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi?. W rozwiązaniu tym należy zwrócić uwagę na to, że oprócz klasycznych prac pielęgnacyjnych, polegających na usunięciu gałęzi obumarłych lub nadłamanych, ujęte zostaną też prace, które trudno zakwalifikować do grupy zabiegów pielęgnacyjnych, mających poprawić stan konkretnego drzewa. Ich celem jest usunięcie zagrożenia powodowanego przez drzewa (niestety, ich zakres ograniczono tylko i wyłącznie do pewnej grupy zagrożeń). Nie oznacza to oczywiście, że prace wykonywane z tego powodu muszą automatycznie skutkować oszpeceniem obiektu przyrodniczego. Również one powinny być przeprowadzone z zachowaniem troski o statykę drzewa czy jego estetykę (np. przez równomierne ukształtowanie korony). Mówiąc o pracach mających na celu usunięcie zagrożenia wywoływanego przez drzewa, należy mieć na uwadze także to, że stanowią one wyjątek od reguły, jaką jest właściwe kształtowanie zieleni w miastach i wsiach. Dlatego też, aby przepis ten mógł znaleźć zastosowanie, posiadacz nieruchomości przeprowadzający tego typu prace powinien zweryfikować, czy występują ku temu dwie przesłanki. Po pierwsze, czy w konkretnym przypadku możemy mówić o występowaniu obiektu budowlanego albo urządzeń technicznych oraz po drugie, czy drzewa występujące w ich pobliżu kolidują z nimi. Dopiero łączne spełnienie tych dwóch warunków będzie uzasadniało przeprowadzenie zabiegów innych niż polegające na usunięciu gałęzi nadłamanych lub obumarłych albo zmierzających do ukształtowania korony drzewa w wieku młodszym niż 10 lat bądź też prowadzących do utrzymania formowanego kształtu drzewa. Ponadto należy mieć na uwadze również to, że na tej podstawie (co wynika wprost z brzmienia omawianego przepisu) może dojść tylko i wyłącznie do usunięcia gałęzi. W związku z czym korygowanie pnia drzewa lub jego bryły korzeniowej (np. przez ich redukcję) już będzie wykraczało poza zakres dopuszczalnych prac w obrębie korony drzewa.

 

Problem z urządzeniami

Z ustaleniem tego, co należy rozumieć przez obiekt budowlany nie powinno być problemów, gdyż pojęcie to jest definiowane w art. 3 pkt 1 Ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2006 r. nr 156, poz. 1118 z późn. zm.). Do obiektów budowlanych zaliczyć należy: budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,        budowlę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami oraz obiekt małej architektury. Jeżeli natomiast chodzi o ustalanie tego, co należy rozumieć przez urządzenia techniczne to pomocna może się okazać definicja urządzenia budowlanego. W myśl postanowień art. 3 pkt 9 Prawa budowlanego, należy przez nią rozumieć urządzenia techniczne związane z obiektem budowlanym, zapewniające możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, np. przyłącza i urządzenia instalacyjne, w tym też takie, które służą do oczyszczania lub gromadzenia ścieków. Zalicza się do nich również przejazdy, ogrodzenia, place postojowe i pod śmietniki. Z zestawienia wynika więc, że zakres przedmiotowy omawianego wyjątku jest bardzo szeroki. Dlatego też, aby nie zrobić z niego reguły, w praktyce powinien on być interpretowany w węższym, a nie szerszym zakresie, co będzie zgodne z podstawowymi zasadami wykładni prawa. Ponadto kolizja drzew z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi powinna mieć już charakter realny, a nie tylko hipotetyczny. W przeciwnym razie na tej podstawie mogłyby być usuwane gałęzie wszystkich drzew rosnących przy obiektach budowlanych lub urządzeniach technicznych, gdyż potencjalnie mogą one im zagrażać. Gdyby jednak taka była intencja ustawodawcy, to nie mówiłby w art. 82 ust. 1a pkt 1 ustawy o ochronie przyrody o wchodzeniu w kolizję, ale o możliwości jej wystąpienia. Należy również zauważyć, że wśród przesłanek wymienionych w art. 82 ust. 1a pkt 1 ustawy o ochronie przyrody, uzasadniających poddanie drzew zabiegom korygującym nie znalazły się względy bezpieczeństwa lub zdrowia ludzi przebywających w obiektach budowlanych (o czym jest np. mowa w art. 86 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody). Oznacza to, że jeżeli drzewa będą stwarzały zagrożenie dla obiektów budowlanych lub urządzeń technicznych, to mogą być poddane korekcji. Jeżeli jednak będą stwarzały tylko zagrożenie dla ludzi (np. przez nadmierne ograniczenie dopływu światła słonecznego), ale nie będą jednocześnie bezpośrednio zagrażały obiektom budowlanym lub urządzeniom technicznym to nie będą mogły być poddane zabiegom, o których mowa w art. 82 ust. 1a pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. W związku z tym czasami jedyną alternatywą w takich przypadkach może okazać się usunięcie drzewa. Występowanie tego rodzaju faktycznych podstaw raczej nie było zamierzonym efektem działalności ustawodawcy.

 

Odpowiedni moment

Dlatego też w aktualnym stanie prawnym bardzo dużego znaczenia nabiera wykonywanie w odpowiednim momencie zabiegów pielęgnacyjnych, o których mowa w art. 82 ust. 1a pkt. 2 i 3 ustawy o ochronie przyrody. W pierwszym z tych przepisów zezwolono na kształtowanie korony drzew w wieku do 10 lat, w drugim natomiast uznano za dopuszczalne wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w koronie drzewa zmierzających do utrzymania formowanego kształtu korony drzewa. Obie te podstawy do wykonania zabiegów w koronie drzew mają charakter komplementarny, w związku z czym kwalifikują się do łącznego omówienia. W odniesieniu bowiem do drzew młodszych niż 10 lat posiadacz nieruchomości ma pełną swobodę kształtowania drzew znajdujących się na nieruchomości, do której posiada tytuł prawny. W związku z czym do tego momentu mogą być im nadawane oryginalne kształty podnoszące wartość estetyczną tych obiektów przyrodniczych. Natomiast po przekroczeniu granicy wieku 10 lat drzewa mogą być poddawane już tylko takim zabiegom, które zgodnie z art. 82 ust. 1a pkt 3 ustawy o ochronie przyrody będą zmierzały do zachowania formowanego kształtu drzewa (oczywiście z uwzględnieniem możliwości usuwania gałęzi nadłamanych lub obumarłych bądź wchodzących w kolizję z obiektami budowlanymi albo urządzeniami technicznymi). Niestety, w Polsce przestrzeganie tej reguły nie będzie takie proste, gdyż stosunkowo niewielka ilość drzew w wieku poniżej 10 lat poddawana była zabiegom pielęgnacyjnym, mającym na celu właściwe ukształtowanie korony. W związku z tym jest ona efektem naturalnych procesów charakterystycznych dla poszczególnych gatunków drzew. Nie oznacza to automatycznie, że nie mogą być one poddane innym zabiegom pielęgnacyjnym niż tylko te wymienione w art. 82 ust. 1a pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. W wielu przypadkach piękno konkretnego drzewa może tkwić bowiem w jego naturalnych kształtach, które mogą być korygowane również wtedy, kiedy wiek danego okazu przekracza 10 lat. W takiej sytuacji podmiot zainteresowany przeprowadzeniem prac pielęgnacyjnych przed ich rozpoczęciem powinien dokonać oceny, czy tego typu działania, o których mowa w art. 82 ust. 1a pkt 3 ustawy o ochronie przyrody, będą mogły być w sposób niebudzący wątpliwości uznane za kształtowanie korony drzewa. Wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych (poza terenami nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków) nie wymaga uzyskania zezwolenia, jednak wykonanie takich prac z naruszeniem reguł wynikających z art. 82 ust. 1a ustawy o ochronie przyrody powinno być uznane za zniszczenie drzewa na skutek wadliwego wykonania zabiegów pielęgnacyjnych. To zaś stanowi już delikt administracyjny określony w art. 88 ust. 1 pkt 3 ustawy o ochronie przyrody, za popełnienie którego wymierzona będzie kara pieniężna taka, jak za usunięcie drzewa bez zezwolenia. Dlatego też proces pielęgnacji powinien zawsze być przeprowadzany z dużą starannością, już po przeprowadzeniu oceny i nabyciu pewności, że prace będą się mieściły w zakresie przedmiotowym zabiegów korygujących, o których mowa w art. 82 ust. 1a ustawy o ochronie przyrody.