Niektórzy uczestnicy rynku są już stosunkowo dobrze poinformowani (recyklerzy, zbierający, przetwarzający), jednak istnieją jeszcze podmioty, do których nigdy nie dotarł skuteczny przekaz. Są to m.in. gminy i punkty serwisowe RTV/AGD oraz sami konsumenci.

Jak podaje raport Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, w Polsce w 2011 r. zebrano tylko 3,5 kg elektroodpadów na jednego mieszkańca1. Tym samym Polska już od czterech lat nie spełnia unijnego minimalnego celu zbiórki 4 kg na mieszkańca.

Cel ten umieszczono w dyrektywie o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z 2003 r. (2002/96/WE). Na gruncie polskim reguluje go Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ZSEE), znowelizowana 21 listopada 2008 r.

Przełożyć papier na rzeczywistość

Według szacunków CECED, w 2012 r. firmy zaraportowały zbiórkę 35% masy wprowadzonego sprzętu. Od 2012 r. obowiązuje jednak znowelizowana dyrektywa WEEE II (2012/19/UE), w której są już zapisane nowe cele zbierania i przetwarzania. Zgodnie z nimi w Polsce trzeba będzie docelowo zbierać aż 65% masy wprowadzanego sprzętu. Wzrost o prawie 100% będzie dla Polski wielkim wyzwaniem. Niebagatelne pozostanie także przełożenie wyników osiąganych tylko na papierze („kwity” z szarej strefy) na realne działania. Pokonanie tych problemów może nastąpić jedynie przez żmudną pracę informacyjno-edukacyjną, zmieniającą świadomość zobowiązanych do selektywnej zbiórki podmiotów.

Wraz z postępem technicznym oraz wzrostem standardów życia Polaków, wzrasta ilość nabywanego przez nich sprzętu elektrycznego. W przypadku zakupu nowszego sprzętu konsumenci stają przed wyborem, co zrobić z wymienianym starym urządzeniem. Niestety, nie są oni świadomi, że tzw. ZSEE kwalifikuje się do grupy odpadów niebezpiecznych z uwagi na zawarte w nim substancje szkodliwe, takie jak związki bromu, rtęć, kadm, freon czy PCB. Niewłaściwe gospodarowanie ZSEE przez użytkowników (głównie przez gospodarstwa domowe) powoduje, że znaczna ilość ZSEE – zamiast trafiać do punktów zbierania zużytego sprzętu, a następnie do wykwalifikowanych zakładów przetwarzania i recyklingu – kończy żywot na śmietnikach bądź w rękach niewykwalifikowanych osób, które, dokonując samodzielnej rozbiórki sprzętu, powodują uwalnianie się niebezpiecznych substancji do środowiska naturalnego. Konsumenci niejednokrotnie też magazynują elektroodpady na strychach lub działkach, ponieważ – ich zdaniem – jeszcze mogą im się przydać w przyszłości.

Niestety, jak podaje raport PricewaterhouseCoopers2, w Polsce w 2010 r. do systemu recyklingu ZSEE trafiło tylko 29% całej masy, jaką wytworzyli w tym czasie konsumenci. Oznacza to, że aż 100 tys. ton szkodliwych elektroodpadów nie zostało przetworzonych w sposób bezpieczny dla środowiska. Potwierdzają to także własne badania CECED, na zlecenie którego firma MillwardBrown SMG/KRC przygotowała raport badań ankietowych3 w 2011 r. Wyniki pokazują, że 50% konsumentów w Polsce stary zużyty sprzęt zatrzymuje w domu, oddaje go znajomym lub sprzedaje w Internecie.

Nacisk na edukowanie urzędników

Innym elementem wpływającym na niski poziom zbiórki elektroodpadów jest małe zaangażowanie samych gmin. Jak szacują eksperci corocznej, kwietniowej Ogólnopolskiej Konferencji Recyklingu ZSEE, zbiórka poprzez gminne punkty zbierania to zaledwie kilka procent całej masy! Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest wciąż niska wiedza urzędników w tym zakresie. Istnieją także uzasadnione obawy, że gminy, pochłonięte obecnie pracami nad implementacją przepisów rewolucyjnej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, które nakładają na nie nowe obowiązki, nie będą poświęcały wystarczającej uwagi zbiórce ZSEE.

Trzecim zdiagnozowanym problemem jest brak wykorzystania w systemie zbierania wszystkich uprawnionych do tego kanałów. Ustawa ZSEE nakłada na serwisy AGD i RTV obowiązek przyjmowania zużytego sprzętu od konsumentów. Pracownicy serwisów nie posiadają jednak wiedzy o zasadach postępowania z ZSEE, co skutecznie uniemożliwia im szersze zaangażowanie w system zbierania. Przygotowanie merytoryczne serwisów AGD i RTV w tym zakresie pozwoliłoby, naszym zdaniem, na znaczny wzrost udziału zbiórki ZSEE z tego sektora. Właściciele i pracownicy posprzedażowych punktów serwisowych muszą sobie zdawać sprawę ze swoich ustawowych obowiązków, ale także z możliwości, jakie dają im nowe przepisy. Dostarczona wiedza pozwoli im na rozwinięcie nowej aktywności i osiąganie finansowych korzyści.

Cel główny i cele szczegółowe

Kampania informacyjno-edukacyjna na temat ZSEE ma na celu dokonanie pozytywnych zmian rynkowych i odwrócenie patologicznych trendów przez:

  • podniesienie świadomości konsumentów w zakresie koniecznej segregacji zużytego sprzętu,
  • zwiększenie zaangażowania gmin w zbiórkę elektroodpadów,
  • uaktywnienie serwisów posprzedażowych.

Pozytywne zmiany światopoglądowe i budowa nawyków wymagają działań pokoleniowych, dlatego też w części konsumenckiej, projekt ma na celu jedynie wytworzenie pewnych impulsów, będących swoistym zaczynem, precyzyjnie skierowanym nie do całego społeczeństwa, a tylko do osób wymieniających w danym momencie sprzęt elektryczny.

W przypadku pozostałych grup docelowych (gminy i serwisy) cel jest o wiele bardziej ambitny. Zakłada się dotarcie do znacznej części grupy docelowej w sposób zarówno pośredni, jak i bezpośredni. Planowane wydatkowanie środków w tym przypadku pozwoli na osiągnięcie odpowiedniej masy krytycznej i uzyskanie znacznych efektów skutkujących wzrostem znaczenia komunalnych i serwisowych punktów zbierania.

Cele szczegółowe w ujęciu horyzontalnym to:

  • przygotowanie systemu recyklingu ZSEE na osiągnięcie bardzo wysokich limitów, przewidzianych w z nowelizowanej dyrektywie WEEE,
  • wsparcie walki z szarą strefą i handlem kwitami,
  • nagłaśnianie konieczności wprowadzenia w Polsce europejskich standardów zbierania i przetwarzania.

Niewielu uczestników systemu zdaje sobie sprawę z rosnącej skali obowiązków. Dla jednych będzie to szansą, a dla drugich olbrzymim wyzwaniem. Podwojenie zbiórki w ciągu kilku następnych lat, przeprowadzone równolegle z wprowadzanymi nowymi standardami, zwiększy znaczenie branży, ale również wyeliminuje wiele nieprzygotowanych do tego operatorów.

Nagłaśnianie i piętnowanie złych nawyków, najbardziej widocznych w nieprawidłowej segregacji oraz tzw. handlu kwitami, ma zwiększyć napływ strumienia elektroodpadów do legalnych kanałów zbierania i przetwarzania, dając nowe miejsca pracy.

Kolejnym celem, będzie uzyskanie efektu synergii. Zaangażowane w projekt będą podmioty z różnych dziedzin życia gospodarczego: organizacje non-profit, sieci detaliczne, wydawnictwa, producenci, organizacje odzysku, gminy, serwisy i sami konsumenci. Celem projektu jest uzyskanie efektów jak najbardziej trwałych, reklamowanie najlepszych praktyk oraz dotarcie do osób opiniotwórczych i decyzyjnych.

Przekazem skierowanym do przedsiębiorców, czyli wprowadzających, przetwarzających, detalistów i recyklerów  będzie przygotowywany z nimi Kodeks Dobrych Praktyk, pomagający osiągnąć cel skutecznej walki z szarą strefą.

Grupy docelowe

  • Gospodarstwa domowe

Dyrektywa i polska ostawa o ZSEE zdefiniowały 10 grup elektroodpadów, jednak pod względem wagowym znakomitą większość stanowią cztery pierwsze grupy, tzn. duże i małe AGD, RTV i komputery. W celu optymalizacji środków i maksymalizacji efektu projektu skoncentrowano się na nabywcach tych właśnie produktów, a jako środek przekazu wybrano komunikację wewnątrz sklepów AGD/RTV.

Dla przykładu, roczna sprzedaż lodówek (podobnie jak pralek) szacowana jest na ok. 1,1 mln sztuk, a telewizorów na ok. 1,5 mln sztuk. Jak jednak pokazują dostępne badania, wciąż jednak tylko 1/3 elektrośmieci trafia do oficjalnego systemu zbierania i recyklingu. Pozostałe 2/3 są wyrzucane śmieci lub na złom, pozostawiane w domach lub oddawane bliskiej rodzinie do dalszego użytkowania.

  • Pracownicy urzędów gminnych

Nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadza ważne zmiany. Gmina przejmie obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, w związku z czym konieczna jest edukacja pracowników samorządowych w zakresie stosowania nowych przepisów, także tych dotyczących postępowania z zużytym sprzętem elektrycznym. Jak pokazały badania przeprowadzone w 2011 r. przez TNS Pentor, pomimo wysokiej deklarowanej znajomości ustawy ZSEE przez urzędników gmin w departamentach odpadów, większość ankietowanych nie posiada w rzeczywistości rzetelnej wiedzy (np. wg 21% respondentów ZSEE można oddać w każdym punkcie złomu). Podczas organizowanej przez CECED konferencji (kwiecień 2012 r.) przedstawiciele Ministerstwa Środowiska potwierdzili potrzebę edukowania pracowników gmin w zakresie elektroodpadów oraz deklarowali gotowość do współpracy w tej kwestii. Nowa ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wprowadzana wkrótce, nowelizowana ustawa o odpadach i projektowana nowa ustawa o ZSEE stworzą dla urzędników nowe środowisko prawne. Docelową grupą odbiorców szkolenia są przedstawiciele administracji publicznej, głównie administracji samorządowej szczebla gminnego, odpowiedzialni za realizację zadań w zakresie gospodarki komunalnej, przedstawiciele zakładów komunalnych, a także instytucje działające w branży wprowadzającej, odbierającej i przetwarzającej odpady.

  • Serwisy AGD i RTV

Punkty serwisowe zostały zdefiniowane jako ważna grupa docelowa. W Polsce istnieje kilkaset autoryzowanych punktów serwisowych z branży AGD/RTV/IT. Firmy te albo bagatelizują problemy związane z ZSEE, albo nie dostrzegają potencjału tkwiącego w tym systemie. Planowane jest dotarcie z przekazem medialnym do jak najszerszej grupy odbiorców, w szczególności do właścicieli firm oraz osob mających bezpośredni kontakt z klientem.

 

Główne działania projektu

Przygotowywany przez nas projekt jest złożoną ogólnopolską kampanią edukacyjno-informacyjną, która stawia sobie za cel podniesienie świadomości konsumentów o zużytym sprzęcie oraz edukację wybranych uczestników rynku zbiórki i przetwarzania elektroodpadów (gminy, serwisy). Jak wspomniano, kampania w ogólnopolskiej sieci sklepów AGD i RTV oraz działania w Internecie będą skierowane do konsumentów; konferencja szkoleniowa, kampania w prasie branżowej oraz działania e-marketingowe – do przedstawicieli gmin; natomiast seminaria szkoleniowe i ogłoszenia w prasie branżowej przeznaczone będą dla szefów serwisów sprzętu AGD i RTV.

Podstawowym źródłem skupiającym informacje o projekcie będzie strona internetowa, a cala kampania zostanie przeprowadzona pod hasłem „Elektroodpady w dobre ręce”. Wiodącym elementem kreacji będzie stworzenie pozytywnego bohatera kampanii, walczącego ze złem i pełniącego funkcję mentora – edukatora, przekazującego w sposób żartobliwy i zabawny wiedzę na temat ZSEE.

  • Ogólnopolska mapa legalnych punktów zbierania

Na stronie internetowej projektu umieszczona zostanie interaktywna ogólnopolska mapa legalnych punktów zbierania ZSEE, w tym gminnych Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, czyli tzw. PSZOK-ów. Wszyscy zbierający, w tym gminy, serwisy AGD i RTV oraz sklepy, będą mogli sami wpisać swój punkt na naszą mapę. Sama mapa będzie kluczowym punktem naszego projektu, wskazując konsumentom, gdzie w najbliższej okolicy mogą oddać zużyty sprzęt. Szybkie wyszukanie takiego punktu (np. poprzez kod pocztowy) znacznie ułatwi konsumentom selektywną zbiórkę odpadów.

  • Kodeks Dobrych Praktyk

Kodeks będzie oficjalnym dokumentem, zawierającym zbiór zasad w zakresie standardów postępowania z ZSEE. Dana firma, podpisując taki dokument, dobrowolnie zadeklaruje spełnienie ustalonych w nim kryteriów. Jednocześnie podpisanie takiego dokumentu będzie motywacją dla innych firm do podjęcia starań o dorównanie wyznaczonym standardom. Znaczną korzyścią dla wszystkich firm będzie uzyskanie rzetelnej informacji o partnerze, pomocnej przy podejmowaniu decyzji o jakiejkolwiek współpracy.

  • Bezpłatna konferencja szkoleniowa dla gmin na temat ZSEE – połowa kwietnia 2013

Zadaniem konferencji dla pracowników gmin z całej Polski będzie przekazanie pracownikom administracji samorządowej praktycznej wiedzy, niezbędnej do wdrożenia zapisów znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, nowej ustawy o odpadach oraz nowej ustawy o ZSEE. Konferencja ma pomóc we wdrożeniu nowych przepisów oraz udoskonaleniu współpracy pomiędzy samorządami a instytucjami organizującymi cały odzysk ZSEE. Uczestnicy nie tylko będą szkoleni z przepisów, ale także zapoznają się z dużą liczbą dobrych praktyk i będą mieli doskonałą okazję do wymiany swoich doświadczeń z innymi gminami.

Liczba uczestników jest ograniczona do 100 osób (kontakt: koordynator projektu, [email protected]).

  • Konkurs z grą internetową na Facebooku

Internet został wybrany jako podstawowy kanał komunikacji w działaniach kierowanych do konsumentów, ponieważ jest to medium o najwyższym możliwym poziomie dotarcia do grupy docelowej. Trzonem tych działań będzie uruchomienie tzw. fan page’u (na portalu społecznościowym Facebook w lutym 2013 r.) w postaci interaktywnej gry edukacyjnej, połączonej z comiesięcznym konkursem i nagrodami. Opisanym działaniom towarzyszyć będzie intensywna akcja informacyjna w postaci kampanii banerowej z przekierowaniem na stronę internetową projektu na portalach internetowych oraz w porównywarkach cenowych Ceneo w działach „sprzęt AGD i RTV”, na Allegro oraz w największym sklepie internetowym AGD i RTV – czyli w miejscach, gdzie konsument bezpośrednio nabywa sprzęt elektroniczny.

  • Do obywateli: kampania edukacyjna w sklepach AGD i RTV

Działania w Internecie zostaną zsynchronizowane z działaniami w sieci sklepów detalicznych AGD i RTV w całej Polsce. We wszystkich placówkach, na wszystkich telewizorach, przez dwa tygodnie emitowany będzie klip animowany. Dodatkowo, klienci będą edukowani poprzez ulotki informacyjne rozdawane także klientom punktów serwisu posprzedażnego.

  • Seminaria szkoleniowe o ZSEE dla serwisów AGD i RTV

Wraz z zakończeniem działań w sklepach w lipcu 2013 r. rozpoczną się przygotowania do dwóch seminariów szkoleniowych dla serwisów AGD i RTV. Oba spotkania odbędą się we wrześniu 2013 r. na południu oraz północy Polski. Szkolenia będą dotyczyły postępowania z ZSEE oraz substancjami niebezpiecznymi w sprzęcie, w tym z mało znanymi w Polsce wymogami dotyczącymi tzw. F-gazów.

 

Źródła

  1. GIOŚ: Raport o funkcjonowaniu systemu gospodarki ZSEE w 2011 r.
  2. PricewaterhouseCoopers: WEEE generated by households. Polska 2010.
  3. Badanie ilości wytwarzanego zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego w Polsce – postawy i przyzwyczajenia Polaków przy pozbywaniu się starego sprzętu MillwardBrown SMG/KRC, Warszawa wrzesień 2011 r.