Przyłącze wodociągowe to również odcinek przewodu znajdujący się poza granicą nieruchomości odbiorcy usług.

Tak orzekł w sierpniu br. Sąd Okręgowy w Warszawie XVII Wydział ? Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów1, zwany dalej SOKiK-iem. Wątpliwości w tym przedmiocie nie miały nigdy przedsiębiorstwa wod-kan, bowiem zakres ten precyzyjnie określa definicja legalna przyłącza wodociągowego, zawarta w Ustawie z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (DzU z 2006 r. nr 123, poz. 858, ze zm.), zwanej dalej ustawą. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako UOKIK), a także ? jeszcze do niedawna ? SOKiK, pomijając literalne brzmienie przepisu art. 2 pkt 6 ustawy, utrzymywały, iż przyłącze wodociągowe kończy się najdalej na granicy nieruchomości odbiorcy usług2.

Rozpoznający sprawę SOKiK nie podzielił natomiast interpretacji przedsiębiorstwa wod-kan, będącego powodem w przedmiotowej sprawie, odnośnie przyłącza kanalizacyjnego i podtrzymał stanowisko prezesa UOKIK-u, zgodnie z którym odcinek przewodu pozostający poza granicą nieruchomości gruntowej, a także odcinek wewnątrz nieruchomości ? pomiędzy pierwszą studzienką od strony budynku a granicą nieruchomości ? nie stanowią części przyłącza kanalizacyjnego.

Ustawa zawiera definicje legalne zarówno pojęcia ?przyłącze wodociągowe? (art. 2 pkt 6 ustawy), jak i ?przyłącze kanalizacyjne? (art. 2 pkt 5 ustawy). Ich literalna wykładnia wyraźnie wskazuje na całkowity brak powiązania zakresu przyłącza wodociągowego, a także przyłącza kanalizacyjnego (w przypadku istnienia studzienki kanalizacyjnej) z granicą nieruchomości odbiorcy usług. Granica nieruchomości jest granicą przyłącza kanalizacyjnego jedynie w przypadku braku studzienki kanalizacyjnej.

W związku z wydaniem przytoczonego wyroku SOKiK-u, warto przypomnieć argumenty konsekwentnie prezentowane przez Kancelarię Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy w sprawie wykładni pojęć przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego, mając nadzieję, że interpretację tę zaakceptuje w przyszłości także SOKiK, nie tylko w zakresie rozumienia definicji przyłącza wodociągowego, ale również kanalizacyjnego.

Pomimo iż przedsiębiorstwa wod-kan, które nie podzielają stanowiska prezesa UOKIK-u w zakresie wykładni tych pojęć, narażone są w niektórych wypadkach na wysokie kary, to z pewnością warto odwoływać się od niekorzystnych dla przedsiębiorstw decyzji, choćby w celu redukcji tychże kar. W przywołanej sprawie SOKiK zmniejszył nałożoną przez prezesa UOKIK-u karę o 171 245 zł.

Przyłącze wodociągowe

Skutki zaakceptowania przez przedsiębiorstwa wod-kan wykładni pojęć ?przyłącze wodociągowe? oraz ?przyłącze kanalizacyjne?, prezentowanej przez prezesa UOKIK-u w wydawanych przez niego rozstrzygnięciach mogą okazać się o wiele bardziej kosztowne niż wydatki związane z obroną swojego stanowiska.

W ocenie prezesa UOKIK-u przedsiębiorstwo powinno bowiem nie tylko sfinansować koszty budowy przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych znajdujących się poza granicą nieruchomości odbiorcy usług, ale również ponosić koszty usuwania awarii powstałych na tych odcinkach2. Nawet w krótkiej perspektywie koszty te mogą przekroczyć wysokość kary grożącej przedsiębiorstwu wod-kan, nakładanej przez prezesa UOKIK-u.

O ile nie budzi wątpliwości ani prezesa UOKIK-u, ani przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych zasada rozdziału kosztów pomiędzy odbiorców usług i przedsiębiorstwa (pierwszych obciążają koszty związane z budową oraz utrzymaniem przyłączy, natomiast drugich wiążące się z budową i utrzymaniem urządzeń), o tyle sporna pozostaje najistotniejsza okoliczność ? gdzie kończy się przyłącze, a gdzie zaczyna sieć.

Prezes UOKIK-u jako przyłącze wodociągowe traktuje wyłącznie odcinek przewodu znajdujący się w nieruchomości odbiorcy usług. Tym samym odcinek znajdujący się poza granicą nieruchomości, łączący sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową, zawsze stanowi, w ocenie organu, urządzenie wodociągowe w rozumieniu art. 2 pkt 16 ustawy. W związku z tym prezes UOKIK-u uznaje nakładanie obowiązku ponoszenia kosztów budowy urządzeń wodociągowych na osoby ubiegające się o przyłączenie do sieci za narzucanie uciążliwych warunków przyłączenia, a w konsekwencji za praktykę ograniczającą konkurencję, polegającą na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.

Przyłącze kanalizacyjne

Z kolei przyłącze kanalizacyjne prezes UOKIK-u określa jako znajdujący się w granicach nieruchomości gruntowej osoby przyłączanej odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną z siecią kanalizacyjną, sięgający do pierwszej studzienki, licząc od strony budynku, jeżeli taka jest usytuowana w granicach przyłączanej nieruchomości. Oznacza to, iż za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, mamy do czynienia nie z przyłączem, lecz z urządzeniem kanalizacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 14 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Zdaniem prezesa UOKIK-u, studzienka jest początkiem sieci kanalizacyjnej, a nie początkiem przyłącza.

Prezes UOKIK-u kwalifikuje studzienkę oraz część przewodu kanalizacyjnego znajdującą się na terenie nieruchomości dostawcy ścieków, za tą studzienką (licząc od strony budynku), jako elementy sieci kanalizacyjnej.

W związku z tym zajmuje stanowisko, że osoba ubiegająca się o przyłączenie do sieci kanalizacyjnej powinna realizować budowę przewodu do pierwszej studzienki, licząc od strony budynku na terenie swojej nieruchomości.

Literalne brzmienie

Przeciwko wykładni pojęć przyłącza wodociągowego oraz przyłącza kanalizacyjnego prezentowanej przez prezesa UOKIK-u przemawia przede wszystkim literalne brzmienie norm ustawy.

Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy, przyłącze wodociągowe to odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

Oznacza to, iż przyłącze jest przewodem, który łączy sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją zlokalizowaną w nieruchomości odbiorcy usług, licząc od sieci wodociągowej aż do zaworu umiejscowionego za wodomierzem głównym, bez względu na fakt, czy odcinek ten znajduje się częściowo poza nieruchomością odbiorcy usług (tak jak w większości przypadków), czy też wpięcie do sieci następuje w granicach nieruchomości odbiorcy usług. Ustawowa definicja ?przyłącza wodociągowego? (inaczej, niż definicja ?przyłącza kanalizacyjnego?) jest niezależna od kwestii własności i granic nieruchomości, na której przyłącze zostało posadowione3.

Z kolei przyłącze kanalizacyjne, zgodnie z ustawową definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy, to odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku ? do granicy nieruchomości gruntowej.

Już sama definicja wskazuje, iż zakres przyłącza kanalizacyjnego jest uzależniony od tego, czy na terenie nieruchomości osoby ubiegającej się o przyłączenie istnieje studzienka kanalizacyjna, czy też nie. W przypadkach, w których na nieruchomości przyszłego odbiorcy nie znajduje się studzienka kanalizacyjna, przyłącze kończy się na granicy nieruchomości. Natomiast w razie istnienia na nieruchomości studzienki kanalizacyjnej, granica nieruchomości traci znaczenie dla określenia zakresu przyłącza kanalizacyjnego. Jest ono wówczas fragmentem przewodu pomiędzy pierwszą studzienką od strony budynku a siecią kanalizacyjną. Inaczej twierdzi prezes UOKIK-u,, za przyłącze uznając w przedmiotowej sytuacji odcinek pomiędzy pierwszą studzienką od strony budynku a budynkiem. Pogląd ten jest sprzeczny z brzmieniem definicji legalnej tego pojęcia. Przyłącze kanalizacyjne, zgodnie z treścią art. 2 pkt 5 ustawy, to odcinek przewodu, łączący instalację wewnętrzną z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką od strony budynku. Przebieg tego odcinka należy zatem rozpatrywać, licząc od strony instalacji wewnętrznej, co oznacza, że przyłącze kanalizacyjne zaczyna się za pierwszą studzienką, patrząc od strony budynku, i kończy się dopiero na sieci kanalizacyjnej.

Niezależnie od istnienia studzienki kanalizacyjnej na nieruchomości odbiorcy usług, ustawodawca konsekwentnie przyjął, iż przyłącze kanalizacyjne biegnie od strony instalacji wewnętrznej w kierunku sieci kanalizacyjnej. Studzienka kanalizacyjna jest zatem miejscem, w którym kończy się instalacja wewnętrzna i rozpoczyna przyłącze, nie natomiast ? tak jak chciałby prezes UOKIK-u ? kończy się przyłącze i rozpoczyna sieć.

Takie rozumienie omawianych pojęć potwierdzają poglądy sądów powszechnych, sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego4, a także poglądy doktryny. Komentatorzy krytykują stanowisko, zgodnie z którym przyłącze to odcinek pomiędzy studzienką a siecią wewnętrzną, natomiast odcinki znajdujące się na zewnętrz pierwszej studzienki to sieć, nawet wtedy, gdy ułożono je na terenie nieruchomości. Tego rodzaju wnioskowanie należy uznać za niepoprawne i sprzeczne z definicją ustawową (co najmniej w połowie) oraz z definicjami Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie5.

Koszty budowy przyłączy

Należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, iż właściwe rozumienie omawianych pojęć ma zasadnicze znaczenie dla stosowania przepisów ustawy w zakresie ponoszenia kosztów budowy i utrzymywania urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne lub odbiorcę usług. Obowiązki w zakresie budowy i utrzymywania odcinków przewodów definiowanych jako przyłącza, obciążają, co do zasady, odbiorcę usług, natomiast w przypadku sieci, jako urządzeń wodociągowych ? przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 2 ustawy, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane zapewnić budowę urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, natomiast realizację budowy przyłączy do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. Z kolei zgodnie z art. 5 ust. 1 i 2 ustawy, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma obowiązek zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny, a także zagwarantować należytą jakość dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków. Natomiast odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych lub instalacji i przyłączy kanalizacyjnych z urządzeniem pomiarowym włącznie (o ile umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej).

Zakwalifikowanie poszczególnych odcinków przewodów wodociągowych lub kanalizacyjnych jako urządzeń albo jako przyłączy determinuje zakres obowiązków przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego i odbiorców usług, dotyczących budowy i utrzymania infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej. W efekcie przyjętej wykładni pojęć przyłącza wodociągowego oraz kanalizacyjnego prezes UOKIK-u, uwzględniając także treść art. 15 ust. 1 i 2 ustawy, uznaje, iż obowiązki poniesienia kosztów budowy odcinków przewodów, które w jego ocenie są urządzeniami, obciążają przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne.

Tymczasem obciążenie przedsiębiorstw kosztami budowy przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych spowoduje obarczenie tymi kosztami pozostałych odbiorców ich usług. Dlatego przyłącza na własny koszt powinien wybudować podmiot ubiegający się o przyłączenie nieruchomości do sieci i jego też ustawodawca obarczył odpowiedzialnością za ich niezawodne działanie. Prawodawca uznał bowiem, że społeczność lokalna jako całość nie powinna być ? poprzez mechanizm cenowy ? obarczana kosztami budowy czy związanymi z dbałością o prawidłowe funkcjonowanie tej części infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej, która służy głównie zaspokojeniu potrzeb poszczególnych konsumentów6.

Podkreślenia wymaga fakt, iż przeniesienie odpowiedzialności za budowę odcinków przewodów od sieci do pierwszej studzienki (jako urządzenia) na przedsiębiorstwa spowoduje, iż inwestycje te będą realizowane wyłącznie w ramach wieloletnich planów modernizacji i rozwoju, o których mowa w art. 21 ustawy, a ich budowa będzie wymagała uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę (z obowiązku tego zwolnione są przyłącza). W efekcie proces przyłączania nieruchomości do sieci wydłuży się i skomplikuje, a konkurencja na rynku podmiotów, które dotąd oferowały tego typu usługi na rzecz przyszłych odbiorców usług, zostanie ograniczona.

Pozostaje mieć nadzieję, iż wydane 11 sierpnia 2014 r. orzeczenie SOKIK-u zapoczątkuje zmiany poglądów UOKIK-u, które nie znajdują uzasadnienia w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, co jednak nie zwalnia przedsiębiorstw wod-kan z obowiązku prowadzenia działalności z poszanowaniem zasad ochrony konkurencji i konsumentów.

Piotr Kalina, Kancelaria Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy

Źródła

  1. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 11 sierpnia 2014 r., sygnatura akt XVII AmA 91/13.
  2. Decyzja Prezesa UOKIK-u z 31 grudnia 2013 r. nr RKT 52/2013, sygnatura akt RKT? 411-05/13/MI. Decyzja nr RWR 6/2013 z 14 marca 2013 r. Decyzja nr RKR 44/2011 z 14 listopada 2011 r. Decyzja nr RKR-47/2008 z 30 grudnia 2008 r. Decyzja nr RKR-22/2008 z 22 sierpnia 2008 r. Wyrok SOKIK z 7 stycznia 2014 r., sygnatura akt: XVII AmA 1/12.
  3. Ciszewski Ł.: Ulubieńcy UOKiK-u. Część II. ?Wodociągi-Kanalizacja? 10/2013. Ciszewski Ł. [W]: Jerzmanowski Z. (red.): Wodociągi i Kanalizacja. Praktyka i Prawo. Poznań 2012.
  4. Uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 8 marca 2006 r., sygnatura III CZP 105/05. Wyrok WSA w Warszawie z 29 września 2010 r., sygnatura VII SA/Wa 1166/10. Wyrok SO w Łodzi z 6 października 2011 r., sygnatura III Ca 757/11. Wyrok SO w Koszalinie z 21 lutego 2012 r., sygnatura VII Ca 89/12.
  5. Bojarski P., Radecki W., Rotko J.: Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Komentarz. ABC 2011.
  6. Wyrok Sądu Najwyższego z 13 maja 2004 r., sygnatura akt: III SK 39/04.