Solidarna odpowiedzialność za szkody

W kontekście obowiązków ustalonych w art. 9 ust. 2 niezbędne działania zmierzające do ograniczenia zasięgu szkody powinny być podejmowane natychmiast, natomiast zakres wymaganych działań naprawczych powinien podlegać uzgodnieniu, przy czym ustawa przewiduje stosunkowo sformalizowany sposób takiego uzgodnienia (w drodze decyzji). Uzgodnienie nie jest natomiast wymagane w przypadku podejmowania działań zapobiegawczych.

Wymóg opiniowania

Decyzja uzgadniająca podejmowana jest na wniosek zobowiązanego (ustawa nie określa terminu, w jakim taki wniosek powinien być złożony). W kontekście wymagań określonych w art. 9 (obowiązek niezwłocznego podjęcia działań) i art. 11 (obowiązek zgłoszenia szkody) należałoby uznać, że wniosek o uzgodnienie powinien być złożony możliwie jak najszybciej, zaraz po ustaleniu elementów niezbędnych dla opracowania jego treści. Ustawa wymaga bowiem podania we wniosku informacji dotyczących obszaru wymagającego podjęcia działań naprawczych, funkcji pełnionych przez ten obszar, początkowego i aktualnego stanu środowiska na danym terenie oraz planowanego zakresu i sposobu przeprowadzenia działań naprawczych, a także planowanego terminu ich rozpoczęcia i zakończenia.

Decyzja uzgadniająca powinna być wydana po uzyskaniu opinii wskazanych organów (patrz ramka), przy czym wymóg opiniowania nie ma zastosowania w przypadku prowadzenia działań ratowniczych (chodzi o wszelkie działania podejmowane w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, których zakres i podmioty zobowiązane do ich podejmowania ustalają przepisy szczególne, np. ustawa P.o.ś., ustawa o ratownictwie medycznym, ustawa o ochronie przeciwpożarowej, ustawa o GMO).

W decyzji uzgadniającej właściwy organ (głównie wojewoda) określa stan, do jakiego ma zostać przywrócone środowisko, zakres i sposób przeprowadzenia działań naprawczych, a także termin ich rozpoczęcia i zakończenia. W przypadku gdy wystąpi więcej szkód w środowisku i nie będzie można zapewnić jednoczesnego podjęcia działań naprawczych, wojewoda może określić, w odniesieniu do których szkód należy podjąć takie czynności w pierwszej kolejności. Powinien on wziąć przy tym pod uwagę charakter, zasięg i rozmiar poszczególnych szkód w środowisku oraz powstające i możliwe zagrożenia dla zdrowia ludzi, a także możliwość naturalnej naprawy elementów przyrodniczych na obszarze, na którym wystąpiła szkoda w środowisku.

Niewystąpienie o decyzję uzgadniającą, a także prowadzenie działań naprawczych wbrew uzgodnionym warunkom rodzi odpowiedzialność karną (zgodnie z art. 29 ustawy jest to przestępstwo zagrożone karą grzywny). Przestępstwem są również działania polegające na uniemożliwieniu prowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych – tych ostatnich w sposób niepozwalający na zrealizowanie wymagań decyzji uzgadniającej.

Organy opiniujące

·        dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej – w odniesieniu do szkody w wodach, ·        dyrektor urzędu morskiego – w odniesieniu do szkody na obszarach morskich, ·        dyrektor okręgowego urzędu górniczego – w odniesieniu do szkody spowodowanej ruchem zakładu górniczego, ·        dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – w odniesieniu do szkody na obszarach, na których występują lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, ·        dyrektor parku narodowego – w odniesieniu do szkody na obszarze parku narodowego, ·        organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej – w odniesieniu do szkody w strefach ochronnych i ujęciach wody przeznaczonej do spożycia oraz wody w kąpieliskach.

Odpowiedzialność za szkody

W sytuacji, w której bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub sama szkoda wystąpiły na terenie, do którego podmiot korzystający ze środowiska nie posiada tytułu prawnego, władający powierzchnią ziemi jest obowiązany umożliwić prowadzenie działań zapobiegawczych i naprawczych w sposób pozwalający na zachowanie warunków określonych odpowiednio w decyzji uzgadniającej lub zobowiązującej. Powinien także umożliwić prowadzenie badań związanych z oceną szkody w środowisku. Władający powierzchnią ziemi to w rozumieniu art. 6 pkt 44 ustawy P.o.ś. właściciel nieruchomości, a jeżeli w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej na podstawie ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne ujawniono inny podmiot władający gruntem – podmiot ujawniony jako władający. Władającemu powierzchnią ziemi za szkody, jakie poniósł w wyniku prowadzonych działań, przysługuje odszkodowanie od zobowiązanego podmiotu. Jest ono ustalane w trybie administracyjno-sądowym.

Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez więcej niż jeden podmiot z niego korzystający, ich odpowiedzialność za podejmowanie działań zapobiegawczych i naprawczych jest solidarna (art. 12 ust. 1). Ustawa nie podejmuje bliżej kwestii ustalenia zakresu odpowiedzialności solidarnej, wobec czego należałoby się tu odwołać do przepisów ogólnych, czyli postanowień kodeksu cywilnego. Oznacza to, iż każdy ze sprawców szkody odpowiada za całość szkody i odpowiedzialność może być egzekwowana od każdego z nich, co oczywiście nie wyklucza ewentualnych wzajemnych roszczeń pomiędzy zobowiązanymi w przypadku wyegzekwowania obowiązku naprawienia szkody tylko od jednego czy niektórych z nich.

Ciekawe założenie, w kontekście wskazanej odpowiedzialności solidarnej za szkody, przyjęto w art. 12 ust. 2. Zgodnie z tym przepisem, w sytuacji, gdy bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkoda w środowisku zostały spowodowane za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, to podmiot ten jest zobowiązany do podejmowania działań zapobiegawczych i naprawczych solidarnie z podmiotem korzystającym ze środowiska, który je spowodował. Zwolnić się z tej odpowiedzialności można jedynie poprzez zgłoszenie o szkodzie w trybie omówionego wcześniej art. 24, przy czym zgłoszenie takie musi być dokonane niezwłocznie po uzyskaniu wiedzy o bezpośrednim zagrożeniu lub wyrządzeniu szkody w środowisku.

prof. dr hab. Marek Górski
kierownik Zakładu Prawa Ochrony Środowiska
Uniwersytet Łódzki

Śródtytuły od redakcji