Sprawozdawczość w ramach PRTR

 

Europejski Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (E-PRTR – European Pollutant Release and Transfer Register) jest systemem ewidencji i raportowania danych środowiskowych pochodzących z działalności przemysłowej w krajach Unii Europejskiej oraz w Islandii, Księstwie Lichtenstein, Norwegii i Szwajcarii. System ten zawiera dane dotyczące rocznych uwolnień i transferów zanieczyszczeń z ok. 24 tys. zakładów przemysłowych z 65 typów działalności gospodarczej wchodzących w skład dziewięciu sektorów przemysłowych.

System powołano na podstawie rozporządzenia (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń¹.

Polska z racji swojego członkostwa w Unii Europejskiej jest zobowiązana do wypełniania obowiązków nałożonych przez to rozporządzenie. Pierwszym rokiem sprawozdawczym był 2007 r. i wymagane dane zostały przekazane (a przynajmniej powinny) do WIOŚ do końca marca 2008 r. Aby umożliwić przekazywanie wymaganych informacji do Komisji Europejskiej w Polsce został stworzony Krajowy Rejestr Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń czyli KRUiTZ (art. 236a ustawy – Prawo ochrony środowiska²).

 

Główną rolą systemu E-PRTR jest informowanie opinii publicznej o wielkościach emisji zanieczyszczeń oraz transferach odpadów i zanieczyszczeń poza miejsce powstania, co ma przyczynić się do ograniczania i zapobiegania uwalnianiu zanieczyszczeń.

 

 

Przy pomocy E-PRTR wdrażany jest Protokół EKG ONZ w sprawie rejestrów uwalniania i transferu zanieczyszczeń, który został podpisany przez Wspólnotę Europejską 21 maja 2003 r.

Prowadzenie ewidencji w systemie E-PRTR ma na celu: ułatwienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji z zakresu ochrony środowiska, śledzenie tendencji i wykazywanie postępów w ograniczaniu emitowanych i transferowanych zanieczyszczeń, a także ułatwienie szerokiego dostępu do informacji o zanieczyszczeniu środowiska, głównie za pośrednictwem Internetu. Ponadto system ten umożliwia społeczną kontrolę i wywieranie pewnej presji na zakłady mające największy wpływ na zanieczyszczenie środowiska, by starały się minimalizować te zanieczyszczenia. Aby osiągnąć przyjęte cele, system powinien być spójny, jednolity, a dane winny być gromadzone w sposób wiarygodny, harmonijny i bez trudu przesyłane. Dostęp do zebranych danych nie obejmuje wyłącznie państw, w których zostały one zebrane, ale również kraje nienależące do Unii Europejskiej oraz organizacje międzynarodowe.

 

Obowiązek składania sprawozdania ma każdy zarządzający instalacją, który spełnia kilka warunków (patrz ramka).

 

 

W sytuacji, gdy progi uwolnień lub transferu dla danego zakładu nie zostały przekroczone, a podmiot wykonuje działalność określoną w załączniku I, zobowiązany jest wówczas w pierwszym roku sprawozdawczym do przekazania informacji potrzebnych do zidentyfikowania zakładu. W praktyce podmioty te powinny zarejestrować się w systemie elektronicznym oraz przekazać wypełniony punkt I i II sprawozdania PRTR.

 

Sprawozdanie sporządza się dla każdego zakładu z osobna, nawet wtedy, gdy podmiot ma kilka zakładów. Warunkiem jest jedno miejsce, czyli jedno położenie geograficzne, a najczęściej jeden adres.

Począwszy od 2011 r., w przypadku zlecania przez prowadzącego instalację (objętą obowiązkiem sprawozdania PRTR) usług związanych z eksploatacją takiej instalacji innemu podmiotowi, w tym w zakresie świadczenia usług w ramach budowy, rozbiórki, remontu instalacji, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw, usługobiorca musi przekazać prowadzącemu taką instalację niezbędne informacje potrzebne do sporządzenia sprawozdania PRTR.

Raportowanych jest 91 substancji podzielonych na siedem grup: gazy cieplarniane, inne gazy, metale ciężkie, pestycydy, chlorowane związki organiczne, inne związki organiczne oraz związki nieorganiczne.

W raporcie należy umieścić ogólne roczne wielkości emisji poszczególnych substancji z wyszczególnieniem ilości zanieczyszczeń uwalnianych przypadkowo, czyli na skutek nieprzewidzianych i niekontrolowanych zdarzeń podczas prowadzenia działalności z załącznika I, o ile takie dane są dostępne.

Wielkości uwolnień i transferów wyznacza się na podstawie określonej metodyki. Dane mogą być oparte na pomiarze, obliczeniach lub szacunku. W przypadku pomiarów i obliczeń należy podać także odpowiednią metodę. Wielkości emisji w sprawozdaniu podaje się w kg/rok, zaokrąglone do trzech cyfr znaczących, lecz o tym, czy dane uwolnienie powinno być wykazywane, czyli czy przekracza próg czy też nie, decyduje wynik pierwotny.

 

Wzór formularza do sprawozdania PRTR określony jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 14 sierpnia 2009 r. w sprawie sprawozdania do tworzenia Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń³. Danych identyfikujących zakład jest w sprawozdaniu więcej niż w przypadku składania wykazów „opłatowych”. W sprawozdaniu PRTR należy podać dodatkowo m.in. współrzędne geograficzne lokalizacji, obszar dorzecza, kody NACE, kody działalności IPPC oraz kody działalności wg załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 166/2006.

Obecnie sprawozdanie należy wypełniać w formie elektronicznej w aplikacji Pol-PRTR zamieszczonej na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, po uprzedniej rejestracji zakładu i uzyskaniu hasła dostępu. Natomiast w przypadku braku posiadania podpisu elektronicznego, sprawozdanie PRTR należy złożyć w formie wydruku opatrzonego podpisem do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Sprawozdanie PRTR składa się w systemie rocznym. Prowadzący instalacje ma obowiązek złożenia sprawozdania do 31 marca roku następującego po danym roku sprawozdawczym.

 

 

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska sprawdza złożone sprawozdania pod względem kompletności, spójności i wiarygodności, a następnie przekazuje dane do GIOŚ do 30 września roku, w którym złożono sprawozdanie.

Kolejnym krokiem jest przedłożenie sprawozdania przez GIOŚ do Komisji Europejskiej, co powinno nastąpić przed upływem 15 miesięcy po zakończeniu roku sprawozdawczego. Wyjątkiem był tu pierwszy rok sprawozdawczy, czyli 2007 r., kiedy sprawozdanie z państw członkowskich miało spłynąć do Komisji Europejskiej w terminie 18 miesięcy od zakończenia roku sprawozdawczego.

Komisja Europejska, przy pomocy Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, wprowadza do europejskiego PRTR dane w terminie do 16 miesięcy po upływie roku sprawozdawczego (wyjątek 21 miesięcy w pierwszym roku sprawozdawczym). Ponadto ma ona obowiązek publikowania co trzy lata sprawozdania zawierającego informacje o uwolnieniach i transferach zanieczyszczeń z okresu trzech lat sprawozdawczych. Obowiązek ten powinien być spełniony w sześć miesięcy po opublikowaniu raportu za ostatni rok z trzyletniego okresu sprawozdawczego. Harmonogram obowiązków na lata 2007-2012 przedstawia tabela.

 

 

Harmonogram obowiązków na lata 2007-2012

 

Rok sprawozdawczy	Sprawozdawczość operatorów	Przekazanie informacji z WIOŚ do GIOŚ	Sprawozdawczość państw członkowskich	Wprowadzenie przez Komisję	Przegląd przez Komisję
2007	31.03.2008 r.	30.09.2008 r.	30.06.2009 r.	30.09.2009 r.	31.10.2011 r.
2008	31.03.2009 r.	30.09.2009 r.	31.03.2010 r.	30.04.2010 r.	31.10.2011 r.
2009	31.03.2010 r.	30.09.2010 r.	31.03.2011 r.	30.04.2011 r.	31.10.2011 r.
2010	31.03.2011 r.	30.09.2011 r.	31.03.2012 r.	30.04.2012 r.	31.10.2014 r.
2011	31.03.2012 r.	30.09.2012 r.	31.03.2013 r.	30.04.2013 r.	31.10.2014 r.
2012	31.03.2013 r.	30.09.2013 r.	31.03.2014 r.	30.04.2014 r.	31.10.2014 r.

Źródło: www.prtr.pl

Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 166/2006, kraje członkowskie mają obowiązek określić sankcje w przypadku naruszenia przepisów tego rozporządzenia. W Polsce kary ujęto w art. 236d ustawy – Prawo ochrony środowiska. Za brak złożonego sprawozdania PRTR kara wynosi 10 tys. zł, a za brak kompletności, spójności i wiarygodności w złożonym sprawozdaniu PRTR – 5 tys. zł. Kary te nakładane są przez WIOŚ w drodze decyzji, a co za tym idzie, podmiotom gospodarczym przysługuje prawo odwołania się od nich. Stosuje się tu przepisy Działu III ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60, z późn. zm.)⁴.

Aby ułatwić podmiotom gospodarczym spełnienie obowiązku sprawozdawczego oraz w celu jak największego ujednolicenia danych zawartych w sprawozdaniach PRTR, opracowano szereg dokumentów pomocniczych. Jednym z nich jest dokument „Wytyczne dotyczące wdrażania Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń” z 31 maja 2006 r., stworzony przez Komisję Europejską⁵. Oprócz charakterystyki i metodologii przekazywanych informacji, zawiera on również przykłady ułatwiające podmiotom zidentyfikowanie struktury własnego zakładu i określenie, czy i w jakim wymiarze podlega obowiązkowi składania sprawozdania PRTR.

Na potrzeby sprawozdawczości w obrębie Polski zostały stworzone na zlecenie GIOŚ poradniki metodyczne w zakresie PRTR dla instalacji spalania paliw oraz dla instalacji do intensywnego chowu i hodowli drobiu. Zawierają one zarówno charakterystykę poszczególnych działalności, rodzaje uwalnianych zanieczyszczeń, jak i metodykę obliczeń wielkości emisji. W znacznym stopniu ułatwia to operatorom zakładów w prawidłowy sposób określić dane, jakie powinny znaleźć się w sprawozdaniu PRTR, zapewniając jednocześnie spójność i wiarygodność informacji w tym zakresie.

 

Zgodnie z założeniami rozporządzenia (WE) nr 166/2006, sprawozdawczość PRTR nie narusza prawa krajów członkowskich do prowadzenia szerszego rejestru niż ten wymagany przez PRTR. W Polsce od wielu lat podmioty są zobowiązane do przedkładania odpowiednim organom danych dotyczących emitowanych zanieczyszczeń, a także do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Jednakże dane służące naliczaniu opłat za korzystanie ze środowiska, jakie dostarczały podmioty, nie były skorelowane z danymi, jakie należy przedkładać w sprawozdaniu PRTR.

Obecnie w Polsce dąży się do ujednolicenia danych PRTR z danymi opłatowymi. Wielkości uwolnień zanieczyszczeń wykazywane w sprawozdaniu PRTR mogą być podstawą do weryfikacji danych zawartych w ewidencji opłat środowiskowych. Za wszystkie substancje ujęte w sprawozdaniu PRTR należy również ponosić opłaty środowiskowe, zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska. Oczywiście uwolnienia wykazywane w sprawozdaniu PRTR nie stanowią całości emisji, jaką powoduje podmiot na skutek swojej pełnej działalności, a co za tym idzie, opłatami objęty może być większy zakres rodzajów zanieczyszczeń i większe ich ilości.

Obecnie odnotowano już kilkanaście przypadków stwierdzenia braku spójności, czego wynikiem były uciążliwe konsekwencje finansowe – kary sięgające kilkudziesięciu tys. zł.

Wynika to z ustawowego prawa urzędów marszałkowskich do określenia należnej opłaty za korzystanie ze środowiska na podstawie własnych wyliczeń lub na podstawie wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pojawiające się niespójności danych zawartych w sprawozdaniach opłatowych z danymi wykazywanymi w sprawozdaniach PRTR oraz płynące z zakładów informacje na temat przeprowadzonych kontroli rodzą konieczność stworzenia skutecznych narzędzi do weryfikacji spójności danych zawartych w tych systemach.

 

1.Rozporządzenie (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniającego dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (DzU z 2006 r. nr 33, z późn. zm.)

2. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.)

3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 sierpnia 2009 r. w sprawie sprawozdania do tworzenia Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (DzU nr 141 z 2009 r. poz. 1154)

4. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60, z późn. zm.).

5.Wytyczne dotyczące wdrażania Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. 31 maja 2006 r. Komisja Europejska. Dyrekcja Generalna ds. Środowiska.

 

Grażyna Orzechowska,

ekspert w zakresie opłat środowiskowych oraz PRTR,

Atmoterm