Ogólne założenia postępowania z odpadami dotyczą wszelkiego rodzaju odpadów, a od 2001 r. były zawarte przede wszystkim w podstawowym akcie ogólnym tych kwestii dotyczącym, czyli w Ustawie o odpadach z kwietnia 2001 r.1. Ustawa ta 23 stycznia 2013 r. została zastąpiona nowym aktem w postaci Ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach2. Ma ona charakter aktu ogólno-szczegółowego ? oprócz przepisów ogólnych, dotyczących wszelkich kategorii odpadów i kwestii związanych z gospodarką odpadami, w tym metod przetwarzania odpadów, reguluje kwestie gospodarowania konkretnymi rodzajami odpadów, jak i kwestie konkretnych typów procesów przetwarzania odpadów, zwłaszcza procesów termicznego przekształcania i składowania odpadów.

Polskie przepisy wewnętrzne dotyczące postępowania z odpadami
są od 2001 r. ściśle powiązane z regulacjami unijnymi i zmiany zachodzące w tych regulacjach muszą wywoływać odpowiednie modyfikacje w prawie polskim. Na tym szczeblu podstawowym aktem prawnym ustalającym cele i zadania dotyczące właściwego postępowania z odpadami jest od pewnego czasu Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (dyrektywa ramowa)3. Podstawową ideą aktu jest tworzenie środków prawnych promujących wywodzącą się z aktów programowych koncepcję ?społeczeństwa recyklingu?, dążącego do eliminacji wytwarzania odpadów i do wykorzystywania ich jako zasobu.

Dyrektywa ramowa nie zawiera odrębnych regulacji odnoszących się do procesów termicznego przekształcania odpadów. Mają do nich zastosowanie ogólne zasady postępowania z odpadami, zgodnie z którymi termiczne przekształcanie jest jedną z formuł przetwarzania opadów. Wobec tego wymagania odnoszące się właśnie do przetwarzania odpadów mają odpowiednie zastosowanie również do ich termicznego przekształcania. Zauważyć jednak trzeba, że regulacje prawne odnośnie termicznego przekształcania odpadów funkcjonują na szczeblu unijnym w ramach dwóch grup zagadnień ? dotyczących postępowania z odpadami oraz regulujących zasady ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem powstającym wskutek emisji. Regulacje ogólne to oczywiście dyrektywa ramowa 2008/98, regulacje szczegółowe (w tym dotyczące kwestii emisyjnych) to do niedawna dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów, ostatnio włączona do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych4. Termin transpozycji tej dyrektywy do prawa wewnętrznego państw członkowskich upłynął 5 stycznia 2013 r. Generalne założenia regulacji dotyczących termicznego przekształcania odpadów, mimo tych zmian, zostały utrzymane. Zmiany wynikające z dyrektywy IED będą musiały być wprowadzone do prawa polskiego przede wszystkim poprzez nowelizację ustawy P.o.ś.5.

Zakres przedmiotowy regulacji

W nowej ustawie o odpadach w zasadzie nie została zmieniona kluczowa definicja ?odpadów?. Uzupełniono ją jednak definicjami szczególnych rodzajów odpadów, np. bioodpadów, odpadów spożywczych i kuchennych z gospodarstw domowych, restauracji, placówek zbiorowego żywienia i handlu detalicznego i porównywalnych odpadów z zakładów przetwórstwa spożywczego. Ustawa została też uzupełniona szeregiem przepisów dążących do ułatwienia odróżnienia ?odpadów? od ?nieodpadów?, co wydaje się jednym z ważniejszych elementów nowej dyrektywy. W szczególności chodzi tu o dwie kwestie ? odróżnienie ?odpadów? od ?produktów ubocznych? oraz wskazanie kryteriów, za pomocą których można uznać, że odpad przestał być odpadem (ze względu na szczególne warunki nie musi być traktowany jak odpad). Rozróżnienie to ma duże znaczenie dla procesów termicznych. ?Produkt uboczny? nie jest bowiem ?odpadem?, więc poddanie go procesom termicznym nie podlega wymaganiom wynikającym z regulacji odnoszących się do termicznego przekształcania odpadów.

Zagadnieniom uznania substancji lub przedmiotu za produkt uboczny oraz określania warunków utraty statusu odpadu poświęcono dwa końcowe rozdziały działu I ustawy (odpowiednio rozdz. 4 i 5). Kwestię uznawania substancji lub przedmiotów za produkty uboczne nowa ustawa w pewnym zakresie formalizuje. Do takiego zaliczenia wymagana jest bowiem pewna forma zgody administracyjnej. Ustawa warunki zaliczenia określa w odpowiednim przepisie (art. 10), przy czym przewidziano możliwość szczegółowego ustalenia rozporządzeniem takich warunków dla określonych substancji czy przedmiotów. Podmiot zainteresowany wykazaniem, że prowadzona przez niego działalność skutkuje powstaniem produktów ubocznych, a nie odpadów, jest zobowiązany do zgłoszenia marszałkowi takiego produktu ubocznego i przedłożenia dowodów spełnienia wymaganych prawem warunków za tym przemawiających. Marszałek ma trzy miesiące na ocenę zgłoszenia. Niewydanie w tym czasie decyzji sprzeciwiającej się zaproponowanej kwalifikacji oznacza zgodę na traktowanie substancji lub przedmiotu za produkt uboczny (tzw. milcząca zgoda). Dalsze postępowanie z produktami ubocznymi będzie wymagało ich odseparowania od wytwarzanych czy posiadanych odpadów.

W tym kontekście można stwierdzić, że za ?produkt uboczny? mogłyby zostać uznane tego rodzaju pozostałości produkcyjne, które mogłyby znaleźć zastosowanie jako paliwo, np. niezanieczyszczone trociny, papier, tektura itp. Oznaczałoby to, że spalenie takich produktów nie musiałoby się odbywać w trybie przepisów o termicznym przekształceniu odpadów. Warto też zauważyć, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 6, z zakresu obowiązywania ustawy generalnie zostały wyłączone, a więc nie stosuje się do nich przepisów o odpadach, takie m.in. rodzaje biomasy, jak słoma czy inne substancje naturalne o takim charakterze, pochodzące z produkcji rolnej lub leśnej. W kontekście przepisów o termicznym przekształcaniu odpadów konsekwencja jest taka sama, przepisy te przy spalaniu tych substancji nie mają zastosowania.

 Warunki wymagane do uznania, że przedmiot czy substancja przestały być odpadem, określa art. 15 ustawy o odpadach, przy dodatkowym założeniu, że muszą być spełnione odpowiednie wymagania, ustalone na gruncie prawa UE. Utrata statusu odpadu jest możliwa tylko przez przeprowadzenie procesu odzysku, a w szczególności recyklingu, zwłaszcza w czynnościach przygotowawczych do takich procesów, zaś dalsze postępowanie z ?byłym? odpadem wymaga odseparowania takiej substancji lub przedmiotu od odpadów.

Zasady ogólne

W nowej ustawie o odpadach zasady ogólne gospodarki odpadami uregulowano w dziale II. Samo pojęcie ?gospodarka odpadami? zdefiniowano w art. 3 pkt 3 jako wytwarzanie odpadów i gospodarowanie nimi, co wyraźnie ustala relacje pomiędzy ?gospodarką? a ?gospodarowaniem? odpadami. Działania o charakterze ?gospodarowania odpadami? obejmują natomiast, wg definicji z art. 3 pkt 2: zbieranie, transport, przetwarzanie, łącznie z nadzorem nad tymi działaniami, jak również późniejsze postępowanie z miejscami unieszkodliwiania odpadów oraz działania wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami. W pojęciu tym za element ?gospodarowania? uznano ?przetwarzanie odpadów?, a zatem pojęcie wprowadzone przez nową r.d.o. do naszego ustawodawstwa zostało włączone już nowelizacją poprzedniej ustawy o odpadach, obowiązującą od 1 stycznia 2012 r. To pojęcie dla ogólnych założeń ustawy jest bardzo ważne, dlatego zdefiniowano je w słowniczku na wzór definicji dyrektywy 2008/98 ? przetwarzanie to procesy odzysku lub unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie (art. 3 pkt 21 ustawy o odpadach). Celem definicji wydaje się pokazanie, że odzysk lub unieszkodliwianie nie muszą być realizowane wobec odpadów bezpośrednio, lecz mogą być podejmowane działania przygotowujące do tego odpady (prowadzone niekoniecznie przez ten sam podmiot, który dokonuje np. odzysku). Te wstępne działania mają być jednak kwalifikowane tak jak proces główny ? przetwarzanie odpadów w celu poddania ich odzyskowi od strony prawnej należy traktować tak jak odzysk. Termiczne przekształcanie odpadów jest gospodarowaniem odpadami poprzez ich przetwarzanie, a więc przepisy ogólne dotyczące przetwarzania odpadów znajdują tu pełne zastosowanie.

Dyrektywa ramowa w wyraźny sposób ustala w art. 4 nieco przemodelowaną hierarchię postępowania z odpadami, obejmującą: zapobieganie; przygotowywanie do ponownego użycia; recykling; inne metody odzysku, np. odzysk energii; unieszkodliwianie. Schemat ten miał stać się podstawową wytyczną dla państw członkowskich przy konstruowaniu systemów gospodarowania odpadami, znalazł więc pełne odzwierciedlenie w nowej ustawie o odpadach. W rozwiązaniu tym termiczne przekształcenie odpadów może mieć postać odzysku (energii) bądź też unieszkodliwiania odpadów. Zgodnie z definicjami zawartymi w art. 3 nowej ustawy, nie będzie miało charakteru recyklingu, nie jest też nim przetwarzanie odpadów na materiały wykorzystywane jako paliwa (definicja pojęcia recyklingu zawarta w art. 3 ust. 1 pkt 14).

W dziale II ustawy znalazły się także wymagania o charakterze ogólnym, odnoszące się do postępowania z wszelkimi bądź określonymi odpadami. Najważniejsze zagadnienia regulowane tymi przepisami dotyczą: ogólnego określenia obowiązków posiadacza odpadów (wraz z możliwością ich dookreślania aktami wykonawczymi); zasad postępowania z odpadami niebezpiecznymi; wymagań związanych z prowadzeniem magazynowania odpadów; prowadzenia działań polegających na zbieraniu lub transporcie odpadów; wymagań związanych z prowadzeniem przetwarzania odpadów w instalacjach i urządzeniach ?
w tym przypadku znaczenie dla analizowanych kwestii ma generalny zakaz przetwarzania (a więc i termicznego przekształcania) odpadów poza instalacjami i urządzeniami, w tym na powierzchni ziemi (poza wyjątkami wyraźnie ustawą dopuszczonymi).

W dziale II ustawy umieszczono również przepisy odnoszące się do środków prawnych o charakterze gwarancyjnym i odpowiedzialnościowym. Chodzi tu o zawarte w rozdz. 11 regulacje dotyczące wstrzymywania działalności posiadacza odpadów oraz o ujęte w rozdz. 8 przepisy w zakresie usuwania odpadów z miejsca nieprzez­naczonego do ich magazynowania albo składowania.

Zakres podmiotowy i obowiązki

Nowa ustawa o odpadach pozostawia bez zmian główne założenia dotyczące podmiotowego zasięgu obowiązywania jej przepisów, są one bowiem nadal adresowane w pierwszej kolejności do posiadaczy odpadów, w tym do szczególnej kategorii posiadaczy w postaci wytwórców odpadów. Niemniej pewne zmiany w tym zakresie nastąpiły, m.in. poprzez wprowadzenie do ustawy, wzorem nowej r.d.o., dwóch kategorii podmiotów mających do czynienia z odpadami, chociaż nie zawsze będących posiadaczami odpadów. Chodzi tu o sprzedawców odpadów i pośredników w obrocie odpadami.

Dwie kluczowe definicje, określające podmiotowy zasięg obowiązywania przepisów nowej ustawy o odpadach, a więc definicje posiadacza odpadów i wytwórcy, w porównaniu z definicjami obowiązującymi dotychczas nie uległy zmianie. Oznacza to, że nie są one identyczne z unijnymi ? w obu pozostały wprowadzone wcześniej dodatkowe elementy. I tak pod pojęciem ?posiadacza odpadów? ustawa nakazuje w art. 3 pkt. 19 rozumieć wytwórcę odpadów lub osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, będące w posiadaniu odpadów. W definicji pozostało domniemanie, zgodnie z którym uznaje się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Natomiast ?wytwórca odpadów? to, wg definicji z art. 3 pkt 32, każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdy, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Ustawa utrzymuje uzupełnienie definicji, wskazujące, iż wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej.

Obowiązki adresowane do podmiotów poddanych przepisom nowej ustawy o odpadach konstruowane są w sposób podobny do dotychczasowego. Można bowiem pod względem podmiotowym wyróżnić obowiązki o charakterze ogólnym, adresowane do wszystkich podmiotów, jednak jest stosunkowo mało. Dominującą grupę stanowią obowiązki adresowane do poszczególnych kategorii podmiotów, a więc posiadaczy odpadów, wytwórców odpadów, sprzedawców i pośredników.

Analizując obowiązki od strony źródła prawa je wprowadzającego, trzeba pamiętać o tym, że poza ustawą ogólną (taką rolę odgrywa nowa ustawa o odpadach, w której zawarte są obowiązki ogólne i szczegółowe, odnoszone do posiadaczy szczególnych rodzajów odpadów, a także zajmujących się szczególnym zagospodarowaniem odpadów, zwłaszcza składowaniem i termicznym przekształcaniem), wiele obowiązków wynika z przepisów szczególnych, zwłaszcza ustaw dotyczących postępowania z różnymi kategoriami odpadów.

Kolejny może być podział obowiązków na te o charakterze materialnym, określające szereg konkretnych wymagań dotyczących pewnych sposobów postępowania, w wielu przypadkach formułowanych bardzo szczegółowo, a nawet kazuistyczne, i na te o charakterze formalnym, wiążące się z koniecznością uzyskiwania określonych zgód administracyjnych na prowadzenie działań związanych z odpadami czy też prowadzenie sprawozdawczości dotyczącej tych działań, wraz z przekazywaniem niezbędnych informacji właściwym organom. Warto zwrócić uwagę na zmiany, jakie ustawa wprowadza do regulacji dotyczących prawnej reglamentacji gospodarki odpadami.

W tym zakresie, po pierwsze, z ustawy o odpadach zniknęły przepisy dotyczące zgód
na wytwarzanie odpadów. Zgody tego rodzaju nie są wymagane w unijnych przepisach dotyczących odpadów i dotychczasowe polskie regulacje były w tych kwestiach znacznie bardziej restrykcyjne. Nie oznacza to całkowitej rezygnacji z tych zgód. Pozostawione zostały w odniesieniu do wytwarzania odpadów związanego z funkcjonowaniem instalacji. Odpowiednie wymagania przeniesiono do ustawy P.o.ś., w której znajduje się wymóg uzyskania pozwolenia emisyjnego na wytwarzanie odpadów (nowy art. 180a). Utrzymana została też konieczność uzyskania takiej zgody w pozwoleniu zintegrowanym. Odpady wytwarzane w trakcie funkcjonowania spalarni albo współspalarni odpadów są oczywiście tym obowiązkiem objęte.

W ustawie o odpadach przewidziano natomiast konieczność uzyskania pozwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów, a organem właściwym w tym zakresie jest starosta bądź marszałek. Możliwe stanie się wprowadzenie zwolnienia z takiego obowiązku poprzez rozporządzenie. Obowiązek ten oczywiście dotyczy posiadaczy odpadów prowadzących wskazane działania, przy czym ustanowienie konieczności uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów wyraźnie zaostrza postanowienia nowej r.d.o., która w odniesieniu do tych działań nie przewiduje obowiązku wprowadzenia zezwoleń.

Prawne formuły gospodarowania odpadami

Jak wskazano wcześniej, termiczne przetwarzanie odpadów ma charakter ?przetwarzania odpadów?, będącego elementem zagospodarowania odpadów. Z tego punktu widzenia warto zwrócić uwagę na zmiany odnoszące się do pojęcia ?zagospodarowanie odpadów? i pojęć określających pewne rodzaje działań o takim charakterze, wynikające z przepisów dyrektywy ramowej 2008/98/WE i wdrożone postanowieniami Ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 r. W tym zakresie, po pierwsze, zdefiniowano pojęcie zapobiegania, przemodelowano pojęcie odzysku (wyraźniej zdefiniowano jego szczególną formę w postaci recyklingu), po raz pierwszy zdefiniowano takie formuły odzysku, jak przygotowanie do ponownego użycia (wraz z definicją ponownego użycia) oraz pojęcie ?przetwarzanie odpadów?. Po drugie, włączono do dyrektywy i w konsekwencji do nowej ustawy o odpadach szereg przepisów regulujących zasady prowadzenia takich działań. Wszystkie dotyczą wszelkich ?odpadów?, bez różnicowania ich kategorii.

Art. 3 ust. 1 pkt 14 nowej ustawy o odpadach definiuje odzysk jako proces, którego głównym skutkiem jest to, że odpady służą użytecznemu zastosowaniu, zastępując te materiały,
które zostałyby użyte. ?Użytecznym zastosowaniem? odpadów jest także wykorzystanie, poprzez termiczne przekształcenie, zarówno zawartej w odpadach energii, jak i innych ich cech.

?Recykling? określono jako taki odzysk, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane w produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym lub innych celach. Obejmuje to ponowne przetwarzanie materiału organicznego (recykling organiczny), ale nie dotyczy odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk (art. 3 ust. 1 pkt 23). Definicja zawiera bardzo istotny z punktu widzenia tematu opracowania element ? podkreślenie, że z prawnego punktu widzenia proces przetwarzania odpadów na materiały pełniące funkcje paliwa nie jest procesem recyklingu. Termiczne przekształcenie odpadów może mieć jednak status odzysku.

Przygotowanie do ponownego użycia oznacza procesy odzysku polegające na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach których produkty lub składniki produktów, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do tego, by mogły być ponownie wykorzystywane bez jakichkolwiek innych czynności przetwarzania wstępnego. W tym kontekście istotna jest również definicja ?ponownego użycia?, oznaczającego jakikolwiek proces, w wyniku którego produkty lub składniki niebędące odpadami są wykorzystywane ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone.

Ze wskazanych definicji wynika, że odpad przygotowany do termicznego przekształcenia praktycznie zawsze pozostaje odpadem, a więc jego termiczne przekształcenie musi uwzględniać wymagania sformułowane dla termicznego przekształcania odpadów. Teoretycznie można wyobrazić sobie sytuację, w której np. produkt wytworzony jako paliwo, a wskutek zanieczyszczenia niemogący spełniać takiej funkcji i uzyskujący w ten sposób status ?odpadu?, zostaje oczyszczony, czyli ?przygotowany do ponownego użycia? w swojej pierwotnej funkcji. Tak przygotowane paliwo nie byłoby już odpadem.

 W dość ciekawy sposób zdefiniowano pojęcie przetwarzania. Obejmuje ono procesy odzysku lub unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie. Celem definicji wydaje się pokazanie, że odzysk lub unieszkodliwianie nie muszą być realizowane wobec odpadów bezpośrednio, że mogą być niezbędne działania przygotowujące do tego odpady (prowadzone niekoniecznie przez ten sam podmiot, który dokonuje np. odzysku), jednak te wstępne działania mają być kwalifikowane tak jak proces główny, czyli przetwarzanie odpadów w celu poddania ich odzyskowi ma być od strony prawnej traktowane jak odzysk6. Odnosząc tę definicję do działań związanych z przekształcaniem odpadów w celu ich przygotowania do spełnienia funkcji paliwa, należałoby stwierdzić, że w zasadzie działania takie mają właśnie charakter czynności polegających na przygotowaniu odpadów do odzysku lub unieszkodliwienia. Wynika to z konstrukcji wszystkich wskazanych wcześniej definicji, skoro przekształcenie odpadów do postaci odpadów palnych nie może być uznane za recykling (czyli proces pozbawiający odpady statusu ?odpadów?), to oznacza, że odpady przygotowane do termicznego przekształcenia są nadal odpadem i muszą podlegać dalszemu zagospodarowaniu. W związku z tym proces przekształcania odpadów w substancję nawet nazywaną ?paliwem alternatywnym? jest procesem przetwarzania o charakterze przygotowania do odzysku lub unieszkodliwienia. Dlatego dalsze postępowanie z takimi odpadami będzie kwalifikowane bądź jako odzysk, bądź jako unieszkodliwienie, generalnie jednak, o ile będzie polegało na ich spaleniu albo wykorzystaniu w podobny sposób (w zbliżonych procesach przekształcania), zyska charakter ?termicznego przekształcania odpadów?.

Warto więc także zwrócić uwagę na zmodyfikowaną definicję pojęcia ?unieszkodliwianie?. Według nowego określenia (art. 3 ust. 1 pkt 30 ustawy o odpadach), są to wszelkie procesy niebędące odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu staje się odzysk substancji lub energii. Zgodnie z definicją, liczy się pierwotny cel procesu, jeżeli nie jest związany z wykorzystaniem odpadu. Chodzi o znalezienie dla niego użytecznego zastosowania, zatem mamy do czynienia z unieszkodliwianiem. I tu wyliczenie takich procesów dokonane w załączniku uznano za przykładowe.

W nowych regulacjach

W nowej ustawie o odpadach kwestiom termicznego przekształcania poświęcone zostały przepisy zawarte w rozdz. 2 działu VIII, zakładające, że termiczne przekształcanie odpadów prowadzi się wyłącznie w spalarniach odpadów lub we współspalarniach odpadów (art. 154). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy na spalenie określonego rodzaju odpadów w instalacji nie pozwalają względy bezpieczeństwa. Wówczas za zgodą marszałka możliwe jest spalenie poza instalacjami i urządzeniami (art. 31 ustawy). Utrzymana została zasada, iż kierować instalacją termicznego przekształcania może wyłącznie osoba posiadająca wymagane prawem i formalnie stwierdzone kwalifikacje, a na osobie takiej ciąży odpowiedzialność za przestrzeganie zasad funkcjonowania instalacji, ustalonych zarówno przepisami o odpadach, jak i przepisami o ochronie przed zanieczyszczeniem. Zarządzający spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów jest zobowiązany do zatrudnienia na stanowisku kierownika spalarni odpadów lub współspalarni odpadów osoby spełniającej te wymagania. Osoby takie zostały obciążone szeregiem obowiązków określonych szczegółowymi przepisami wskazanego fragmentu ustawy. Ustawa zakłada również, iż w przypadku niewykonania przez zarządzającego spalarnią odpadów lub współspalarnią obowiązków wynikających z ustawy, wojewódzki inspektor ochrony środowiska, kierując się stopniem niewykonania tych obowiązków oraz zagrożeniem dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, może wydać decyzję o wstrzymaniu termicznego przekształcania odpadów w tej spalarni bądź współspalarni.

Ustawa rozstrzyga o kwalifikacji prawnej procesów termicznego przekształcania niektórych kategorii odpadów z punktu widzenia zakwalifikowania ich do określonych typów działań z zakresu przetwarzania odpadów. Uznano, że termiczne przekształcenie odpadów niebezpiecznych oraz stałych odpadów komunalnych (tu z pewnym wyjątkiem) stanowi proces unieszkodliwiania D10. Z kolei termiczne przekształcenie odpadów opakowaniowych, odpadów innych niż niebezpieczne, imiennie wyliczonych szczególnych rodzajów odpadów (głównie roślinnych i podobnych), stanowi proces odzysku R1. Taki charakter ma również termiczne przekształcenie stałych odpadów komunalnych, o ile jest przeprowadzone w spalarniach odpadów przeznaczonych wyłącznie do przetwarzania stałych odpadów komunalnych, których efektywność energetyczna jest co najmniej równa wartościom określonym w załączniku do ustawy. Założono również, że część energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów, zawierających frakcje biodegradowalne, może stanowić energię z odnawialnego źródła energii, jeżeli są spełnione warunki techniczne ustalone przepisami ? w tym przypadku przewidziano wydanie rozporządzenia wykonawczego.

Ustawa wprowadziła także dwie kategorie wyjątków od obowiązków przewidzianych w przepisach zawartych w rozdz. II działu VIII. Pierwszy polega na wyłączeniu stosowania tych przepisów w odniesieniu do instalacji termicznie przekształcających wyłącznie odpady: roślinne z rolnictwa i leśnictwa; roślinne z przemysłu przetwórstwa spożywczego, jeżeli odzyskuje się wytwarzaną energię cieplną; włókniste, roślinne z procesu produkcji pierwotnej masy celulozowej i z procesu produkcji papieru z masy, jeśli odpady te są spalane w miejscu produkcji, a wytwarzana energia cieplna jest odzyskiwana; korka; drewna, z wyjątkiem drewna zanieczyszczonego impregnatami i powłokami ochronnymi, które mogą zawierać związki chlorowcoorganiczne lub metale ciężkie, w skład których wchodzą w szczególności odpady drewna pochodzącego z budowy, remontów i rozbiórki obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej; pochodzące z poszukiwań i eksploatacji zasobów ropy i gazu ziemnego na platformach wydobywczych na morzu oraz spalanych na tych platformach.

Przepisów tych nie stosuje się również do eksperymentalnych instalacji wykorzystywanych do badań, rozwoju i testowania, prowadzonych w celu poprawy procesu spalania, w których przetwarza się mniej niż 50 Mg odpadów rocznie, pod warunkiem że instalacje te są eksploatowane przez okres nie dłuższy niż rok.

Wyjątek drugi ma charakter bardziej szczegółowy, odnosi się do kategorii odpadów niebezpiecznych. Założono bowiem, że wymagania dotyczące ich termicznego przekształcania nie mają zastosowania w odniesieniu do następujących odpadów niebezpiecznych: ciekłych odpadów palnych, w tym olejów odpadowych spełniających łącznie następujące warunki: zawartość PCB i pentachlorofenolu (PCP) nie przekracza wartości, które powodowałyby, że odpady te są niebezpieczne, a zawartość składników wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy nie przekracza stężeń powodujących, że odpady te są niebezpieczne, ich wartość kaloryczna netto wynosi co najmniej 30 MJ na kilogram; ciekłych odpadów palnych, które nie powodują w gazach odlotowych powstających bezpośrednio z ich spalania innych emisji niż emisje powstające w wyniku spalania oleju napędowego, o których mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska.

Jak wskazano, termiczne przekształcanie odpadów musi spełniać również wymagania zawarte w przepisach prawa emisyjnego, a więc ustawy P.o.ś. i aktów do niej wykonawczych, w szczególności Rozporządzenia Ministra Środowiska z 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji7. Przepisy te oparte były, w odniesieniu do emisji z instalacji termicznego przekształcania odpadów, na wymaganiach wynikających z Dyrektywy 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. Dyrektywa ta została włączona do dyrektywy IED, co wymaga odpowiedniego dostosowania regulacji prawa polskiego. Transpozycja powinna nastąpić do stycznia 2013 r. Obecnie jest więc już wyraźnie opóźniona.

W dyrektywie IED wymagania odnoszące się do termicznego przekształcania odpadów zawarto w rozdz. IV. Bazują one na założeniach zbliżonych do wynikających z dyrektywy spalarniowej (2000/76). Cechą charakterystyczną jest włączenie do ich treści wymagań analogicznych do konstruowanych przez dyrektywę ramową o odpadach w odniesieniu do jakiegokolwiek innego przetwarzania odpadów, z uwzględnieniem kwestii emisyjnych. Instalacja termicznego przekształcania, mająca postać spalarni bądź współspalarni, może działać tylko na podstawie pozwolenia. Postępowania w sprawach pozwoleń muszą zapewniać udział społeczeństwa.

Wniosek o wydanie pozwolenia winien zawierać opis środków, które są przewidziane w celu zagwarantowania spełnienia następujących wymagań: obiekt jest zaprojektowany, wyposażony i będzie utrzymywany oraz eksploatowany w sposób zapewniający spełnienie wymogów niniejszego rozdziału, uwzględniając kategorie odpadów, które mają być spalane lub współspalane; ciepło wytworzone w trakcie procesu spalania i współspalania jest odzyskiwane w wykonalnym zakresie poprzez produkcję ciepła, wytwarzanie pary technologicznej lub energii; pozostałości będą minimalizowane zarówno pod względem ich ilości, jak i szkodliwości oraz, w stosownych przypadkach, poddawane recyklingowi; unieszkodliwianie pozostałości, których powstaniu nie można zapobiec, a ich ilości nie można zmniejszyć ani też poddać recyklingowi, będzie przeprowadzane zgodnie z przepisami prawa krajowego i unijnego.

Skonstruowano także wymagania, jakim powinno odpowiadać pozwolenie, ze szczególnym określeniem wymogów dla pozwolenia na termiczne przekształcanie odpadów niebezpiecznych. Pozwolenie takie powinno m.in. zawierać: wykaz wszystkich rodzajów odpadów, które mogą być przetwarzane, wykorzystujący przynajmniej rodzaje odpadów ustalone w europejskim wykazie odpadów ustanowionym decyzją 2000/532/WE, oraz w miarę możliwości, informacje na temat ilości odpadów każdego rodzaju w stosownych przypadkach; całkowitą przepustowość spalania lub współspalania obiektu; dopuszczalne wielkości emisji do powietrza i wody; wymogi w odniesieniu do pH, temperatury i natężenia przepływu zrzutów ścieków; procedury i częstotliwość pobierania próbek i pomiarów, które mają być stosowane w celu spełniania warunków określonych dla monitorowania emisji; maksymalny dozwolony okres wszelkich technicznie niemożliwych do uniknięcia przestojów, zakłóceń lub awarii urządzeń oczyszczających lub pomiarowych, w trakcie których emisje do powietrza i zrzuty ścieków mogą przekroczyć określone dopuszczalne wielkości emisji.

Dodatkowo pozwolenie na termiczne przekształcanie odpadów niebezpiecznych powinno uwzględniać wykaz ilości różnych rodzajów odpadów niebezpiecznych, które mogą być przetwarzane, a także minimalny i maksymalny przepływ masy tych odpadów niebezpiecznych oraz ich najniższą i najwyższą wartość opałową, a także maksymalną zawartość bifenylu polichlorowanego, pentachlorofenolu, chloru, fluoru, siarki, metali ciężkich i innych substancji zanieczyszczających.

Szczegółowe postanowienia dyrektywy odnoszą się do kontroli emisji i ustalają warunki funkcjonowania instalacji. W pierwszym przypadku założono, że emisje do powietrza ze spalarni odpadów i współspalarni nie mogą przekraczać dopuszczalnych wielkości emisji określonych w odpowiednich załącznikach do dyrektywy. Ustalono także warunki emisji do wód. Założono przy tym, że miejsca spalarni odpadów oraz współspalarni, włączając w to towarzyszące miejsca magazynowania odpadów, powinny być projektowane i eksploatowane tak, aby zapobiec niedozwolonemu lub przypadkowemu uwolnieniu substancji zanieczyszczających do gleby, wód powierzchniowych i podziemnych. Załączniki do dyrektywy ustalają również wymagania w zakresie monitorowania emisji.

Ustalając warunki eksploatacji instalacji, założono, że spalarnie odpadów muszą być eksploatowane w taki sposób, aby zawartość całkowitego węgla organicznego w żużlu i popiołach paleniskowych była niższa niż 3% lub ich strata w czasie zapłonu była niższa niż 5% suchej masy materiału. Spalarnie i współspalarnie odpadów muszą być projektowane, wyposażane, budowane i eksploatowane w ten sposób, aby można było podnieść w kontrolowany i jednorodny sposób temperaturę gazu powstającego w trakcie spalania po ostatnim doprowadzeniu powietrza spalania, nawet w najbardziej niesprzyjających warunkach, do temperatury co najmniej 850°C przez co najmniej dwie sekundy. Jeśli spalane lub współspalane są odpady niebezpieczne, zawierające powyżej 1% związków chlorowcoorganicznych, przeliczonych na chlor, temperatura wymagana do osiągnięcia zgodności z akapitem pierwszym i drugim powinna wynosić co najmniej 1100°C. Ustalono także kilka wymagań odnoszących się do wyposażenia spalarni czy współspalarni (palniki pomocnicze w poszczególnych komorach spalania, urządzenia wstrzymujące podawanie odpadów w określonych sytuacjach). Wprowadzono wymóg odzyskiwania produkowanego ciepła, a o ile jest to technologicznie możliwe, określono zasady postępowania z pozostałościami po spalaniu (wg definicji z art. 43 ?pozostałość? oznacza odpad płynny lub stały wytworzony przez spalarnię odpadów bądź współspalarnię odpadów). Określone zostały również wymagania, jakie muszą zostać spełnione przy organizacji odbioru i dostarczania odpadów.