Uprawa wierzby krzewiastej – nowe wyzwania Cz. I

– nowe wyzwania


Plantacje wierzby na cele energetyczne można porównać do długotrwałej monokultury tradycyjnych roślin rolniczych. Uprawa roślin w monokulturze, niezależnie od typu roślin, stwarza niebezpieczeństwo jednostronnego wyczerpania zasobów glebowych, w tym składników biogennych i próchnicy. Ponadto następuje nagromadzenie agrofagów, a w konsekwencji zwiększenie uszkodzeń przez choroby i szkodniki. Zmiana tradycyjnej struktury zasiewów roślin rolniczych poprzez wprowadzenie uprawy wierzby stawia przed rolnikami nowe wyzwania.

Zanim przystąpisz do sadzenia
Systematyczny postęp biologiczny pozwala producentom korzystać z coraz szerszego asortymentu form i typów wierzby odmian (klonów) polskiej hodowli – np. Start, Sprint Turbo, a także uznanych klonów pochodzących z zagranicznych hodowli. Sadzonki – sztobry należy nabywać ze źródeł, które gwarantują ich jakość.


W ocenie jakości istotnymi parametrami są nie tylko długość i średnica pędów, ale także ich stan fitosanitarny. Należy sprawdzić, czy nie zawierają zimujących jaj lub larw szkodników i czy są wolne od chorób. Przyszły producent, który przez cały długotrwały cykl produkcyjny wierzby krzewiastej chce cieszyć się wysoką wydajnością, musi z najwyższą starannością dokonać wyboru sadzonek. Korzystnie postrzegane byłoby lustrowanie plantacji reprodukcyjnych w roku poprzedzającym zakup sadzonek. Należy sądzić, że oferta sadzonek z certyfikatem ich zdrowotności będzie się systematycznie powiększać.
Przygotowanie gleby na polach uprawnych rozpoczyna się po zbiorze przedplonu. Na ściernisku – w razie występowania chwastów wieloletnich, w tym perzu, ostrożenia polnego i pokrzywy, a także chwastów oplatających pędy roślin, np. powoju, przytuli czepnej i innych – należy zastosować herbicydy totalne, np. Roundup Ultra 360 SL czy Avans 330 SL. Po upływie 6-10 tygodni działania herbicydów trzeba zlustrować pole i ocenić ich skuteczność. Można ponownie zastosować herbicydy, ale tylko do wybiórczego niszczenia gatunków występujących chwastów. Ostatni zabieg chemicznego zwalczania chwastów może być wykonany placowo w miejscach utrzymującego się zachwaszczenia.


W siedliskach otoczonych odłogami lub użytkami trwałymi może wystąpić potrzeba niszczenia pędraków i drutowców, gdyż ich populacja będzie tam liczna. Zaleca się stosowanie doglebowo (jesienią lub wiosną na powierzchnię pola i wymieszanych z glebą do głębokości 10-20 cm) preparatów fosforoorganicznych Basudin 10GR, Diazinon 10GR i Diafuran 10GR w takiej samej dawce, wynoszącej 80-120 kg.ha^-1.
Prawidłowa ochrona roślin przed zachwaszczeniem, szkodnikami i chorobami powinna być prowadzona na podstawie systematycznych obserwacji łanu i stanu roślin.

Herbicydy do ochrony plantacji wikliny, zalecane przez IOR na lata 2004-2005

Obiekt zwalczany	Nazwa środka	Dawka na 1 h a	Uwagi
Chwasty dwuliścienne przedwschodowo i powschodowo w momencie ruszenia wegetacji (Casoron G., także jednoliścienne)	Azotop 50 WP Casoron 6,75 GR Faworyt 300 SL Lontrel 300 SL	3 kg 50-70kg 0,5 l 0,5 l	Plantacje jednoroczne. Od pierwszego dnia po nasadzeniu – przed ruszeniem wegetacji wikliny
	Azotop 50 WP Casoron 6,75 GR Faworyt 300 SL Lontrel 300 SL	3 kg 70-100 kg 0,75 l 0,75 l	Plantacje dwu- i trzyletnie Wiosną – przed rozpoczęciem wegetacji wikliny
	Azotop 50 WP Casoron 6,75 GR Faworyt 300 SL Lontrel 300 SL	3 kg 70-120 kg 0,75 l 0,75 l	Plantacji starsze Wiosną – przed rozpoczęciem wegetacji wikliny

Ochrona przed chwastami
Bezpośrednio po posadzeniu wierzby pierwszym zabiegiem, który należy wykonać z należytą starannością, powinna być ochrona przed chwastami. Herbicydy – zarówno zalecane przez Instytut Ochrony Roślin (IOR) do pielęgnacji łanu (patrz tabela)1, jak i stosowane przez producentów (na własną odpowiedzialność) – łączy bezwzględne zastrzeżenie odnośnie terminu ich stosowania. Zgodnie z nim, herbicydy stosujemy wyłącznie przed ruszeniem wegetacji wierzby i to zarówno bezpośrednio po nasadzeniu, jak i w latach pełnego użytkowania.
Poza sezonem wegetacji wierzby do walki z zachwaszczeniem można też wykorzystywać inne herbicydy:

• do zwalczania perzu i innych roślin jednoliściennych: Fusilade Super EC (dawka: 1,5 l na 300 l wody na 1 ha),
• do zwalczania maruny bezwonnej i innych chwastów rumianowatych oraz pokrzywy: Lontrel 300 (dawka: 0,8 l na 300 l wody na 1 ha),
• do zwalczania chwastów dwuliściennych zimą i przed rozpoczęciem wegetacji wierzby wiosną: Bladex 50 WP i Bladex 500 SC (dawka: 3-5 kg na 300 l wody na 1 ha).

Ochrona przed szkodnikami
Szkodniki występujące na wierzbie mogą żerować na korzeniach, w zdrewniałych pędach i korze, na liściach i w pączkach. Niektóre gatunki chrząszczy w trakcie rozwoju osobniczego uszkadzają roślinę w części podziemnej, a następnie wędrują w rdzeniu zdrewniałego pędu i wydostają się z niego w części podwierzchołkowej, co powoduje obłamanie się wierzchołka i formowanie wielopędowych odrostów bocznych.


Przykładem wielożernych szkodników mogą być:

• krytoryjek olchowiec (fot. 1) – w ciągu kilku miesięcy (od maja do października) postać dorosła – chrząszcz drąży w gładkiej korze młodych pędów wierzby dziury, przez które wygryza łyko. Samica składa jaja u podstawy pnia, do przestrzeni wygryzionych pod korą. Po 2-3 tygodniach wylęgają się z nich larwy, które zimują. Wiosną rozpoczynają żer, wgryzając się do rdzenia pędu. Najlepiej zwalczać osobniki dorosłe, bezpośrednio po ich wylocie. Skuteczne okazały się preparaty o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów, np. Fastac 100 EC (0,15-0,18 l.ha^-1) czy Talstar 100 EC (0,1-0,2 l.ha^-1). Inne terminy ochrony można zaplanować w momencie widocznych zgrubień poniżej wierzchołka, czyli wtedy, gdy występują pierwsze uszkodzenia pędów, spowodowane przez młode larwy.
• ogrodnica niszczylistka (fot. 2) – samice składają jaja do gleby, a wylęgające się z nich pędraki niszczą system korzeniowy. Pędraki pierwszego i drugiego stadium larwalnego ogryzają cienkie korzenie, a trzecie stadium żeruje na grubszych korzeniach. Dorosłe osobniki – chrząszcze żerują na liściach, intensywnie wyjadają tkankę liścia między nerwami. W razie licznego występowania ogrodnicy niszczylistki można ją zwalczać wiosną, stosując pyretroidy (np. Talstar 100 EC). Szczególną uwagę na te szkodniki należy zwracać na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych.

Jeszcze przed rozwojem liści chrząszcze: zgrzypik twardokrywka i znaczyn dwuplamek, uszkadzają korę pędów i karpy. W późniejszym okresie żerują też na młodej korze, objadając pączki i blaszkę liści. Ochrona roślin może być prowadzona przez oprysk pyretroidami Fastac 100 EC (0,05%) lub Talstar 100 EC – w ten sposób niszczy się osobniki dorosłe w czasie ich wylotu wczesną wiosną. Preparaty stosowane na wyżej opisane chrząszcze mogą też ograniczyć populację pryszczarka wierzbinowca niszczywierzby i przeziernika mróweczki, których larwy uszkadzają pędy nadziemne wierzby, bowiem wiosną następuje wylot także ich postaci dorosłej.


Chrząszcze – osobniki dorosłe naliściaka klonowca żerują na liściach, a ich larwy na korzeniach. Osobniki dorosłe i larwy rynnicy (topolówki, osinówki i wierzbówki), jątrewki (wiklinówki i zielonej) oraz szarynki wiklinówki uszkadzają liście. Populacja szkodników liści jest zresztą niezwykle szeroka – atakują je także gąsienice licznych motyli, muchówek oraz błonkówek. Do motyli tych należą zawisak topolowiec, płożek pędowiec, płożek wierzbowiec (fot. 3) i niekreślanka wierzbówka (fot. 4), do błonkówek – naroślarz iwowiec (fot. 5), naroślarz wiklinowiec (fot. 6), listnica rurkowiec, listnica brzegowiec i śluzownica lipowa, a przedstawicielem muchówek, których larwy są szkodnikami wierzby, jest pryszczarek liściowiec.


Larwy motyli, muchówek i błonkówek można zwalczyć preparatami fosforoorganicznymi o działaniu wgłębnym, takimi jak Basudin 25 EC, Sumithion Super 1000 EC (0,15%), Chlormezyl 500 EC czy jedna z form Karate.
Mszyca wierzbowa pospolita (fot. 7) i wierzbowo-marchwiana (fot. 8) to dwa gatunki mszyc występujących pospolicie na wierzchołkach młodych pędów wierzby, a mszyca pniowa włochata (fot. 9) pojawia się w październiku na pędach, w pobliżu powierzchni gleby. Ich zwalczanie przeprowadza się – po zauważeniu pierwszych kolonii – preparatem układowym Confidor 200 SL z dodatkiem pyretroidu.Wymienione powyżej szkodniki w sytuacji, gdy nasila się ich występowanie, znacząco uszkadzają rośliny, powodując obniżenie plonu, a w skrajnych wypadkach mogą prowadzić do wypadania roślin, przerzedzania łanu oraz obniżania wydajności plantacji i opłacalności produkcji.
Analizując zalecenia odnośnie terminów zwalczania szkodników wierzby, można zauważyć, że stosując zoocydy wczesną wiosną, a następnie na przełomie maja i czerwca i w sierpniu, ograniczamy liczebność najgroźniejszych i – przy okazji – także mniej groźnych szkodników^1-6.


W celu ochrony roślin przed uszkodzeniem przez zające (ogryzaniem pędów) lub doszczętnym wygryzieniem przez zwierzynę płową zarówno zimą, jak i w pełni wegetacji można wykorzystać repelent STOP Z w rozcieńczeniu 3%.

Źródła

1. Zalecenia ochrony roślin na lata 2004/2005 dotyczące zwalczania chorób, szkodników oraz chwastów roślin uprawnych. Cz. I, II, III i IV. Instytut Ochrony Roślin. Poznań 2003.
2. Starzyk J.R., Kinelski S.: Atlas szkodliwych owadów leśnych. Warszawa 1996.
3. Tomczyk A.: Ochrona plantacji wczesną wiosną. Bakterie, grzyby, stawonogi. „Agroenergetyka” 2/2004.
4. Tomczyk A.: Grzyby i szkodniki. Liście wierzby zagrożone. „Agroenergetyka” 3/2004.
5. Tomczyk A.: Co uszkadza wierzbę od spodu. „Agroenergetyka” 4/2004.
6. Tomczyk A.: Młode pędy wierzby mają wielu amatorów. Ratujmy wierzchołki. „Agroenergetyka” 1/2005.

dr hab. inż. Grażyna Harasimowicz-Hermann
prof. nadzw. ATR, Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz