Projektowana ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi zastąpi Ustawę z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (DzU nr 63, poz. 638, z późn. zm.).

Ponadto regulacja ta zastąpi część przepisów Ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (DzU z 2007 r. nr 90, poz. 607, z późn. zm.) – w obszarze dotyczącej opakowań, przejmując w dużej części rozwiązania tych ustaw. Projekt wejdzie w życie 1 stycznia 2014 r.

W ustawie, tak jak w obecnie obowiązujących przepisach, przyjęto zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta, zgodnie z którą przedsiębiorca wprowadzający do obrotu produkty w opakowaniach zobowiązany jest do uzyskania odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Oprócz przepisów dotychczas obowiązujących, mających na celu realizację wspomnianej zasady, zaproponowano nowe rozwiązania prawne, których celem jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych, gwarantującego osiągnięcie celów wskazanych w dyrektywie w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych.

Do głównych zmian mających na celu uszczelnienie systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych należy zaliczyć m.in. przepisy dotyczące rejestru przedsiębiorców. Wciąż duża grupa przedsiębiorców, pomimo 11 lat obowiązywania zapisów w tym zakresie, nie rozlicza się z obowiązku odzysku i recyklingu. Dotyczy to szczególnie małych i średnich firm. Proponuje się więc objęcie m.in. przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach rejestrem, który pozwoli na łatwiejszą identyfikację podmiotów nieprzestrzegających przepisów dotyczących obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.

Zwiększenie wiarygodności

Propozycją mającą na celu ograniczenie szarej strefy w gospodarce odpadami opakowaniowymi jest z kolei nałożenie obowiązku przeprowadzania corocznego audytu zewnętrznego podmiotów prowadzących zagospodarowanie odpadów komunalnych. Zgłoszone przez stronę społeczną rozwiązanie jest wzorowane na podobnym instrumencie istniejącym w Wielkiej Brytanii, co pozwoliło w tym kraju w dużej mierze wyeliminować zjawisko tzw. kwitów, czyli dokumentów potwierdzających odzysk i recykling bez rzeczywistego przetworzenia odpadów. Wprowadzenie przepisów dotyczących audytu ma na celu sprawdzenie wiarygodności danych zawartych w dokumentach potwierdzających odzysk i recykling, a polegać będzie nie tylko na weryfikacji samej dokumentacji odpadowej, ale także na ocenie możliwości przetwórczych instalacji przetwarzającej odpady. Obecnie niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, kiedy przetwarzający odpady opakowaniowe wystawia dokumenty potwierdzające odzysk i recykling na masę odpadów znacznie przekraczającą możliwości posiadanej instalacji albo bez faktycznego ich przetworzenia.

Wprowadzenie przepisów dotyczących audytu wpłynie również na zwiększenie środków finansowych wpływających do systemu poprzez eliminację tzw. kwitów wystawianych przez nieuczciwych przedsiębiorców, którzy pomimo deklaracji nie przetwarzają odpadów. Również propozycja podniesienia kapitału zakładowego organizacji odzysku opakowań, który musi wynosić co najmniej 2,5 mln zł, powinna przyczynić się do poprawy funkcjonowania systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych oraz wzrostu wiarygodności organizacji odzysku. Pozwoli również na zwiększenie odpowiedzialności finansowej organizacji odzysku w przypadku jej upadłości lub likwidacji.

Poziomy i rozliczenia

Z kolei propozycja polegająca na nałożeniu na organizacje odzysku opakowań obowiązku uwzględnienia do 31 grudnia 2020 r. oraz w latach następnych w osiągniętym poziomie łącznego odzysku i recyklingu docelowo co najmniej 50% odpadów opakowaniowych pochodzących z odpadów komunalnych ma na celu z jednej strony finansowe wsparcie gmin w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, z drugiej zaś – realizację celów wynikających z prawa europejskiego w tym obszarze

Ponadto wdrożone zostanie rozliczenie odzysku i recyklingu w oparciu o masę opakowań wprowadzonych przez przedsiębiorcę w poprzednim roku rozliczeniowym. Rozwiązanie to ułatwi przedsiębiorcom planowanie kosztów związanych z realizacją ustawowych obowiązków, a także stworzy możliwość faktycznego zagospodarowania odpadów opakowaniowych.

Z kolei przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach o masie do 1 Mg będą zwolnieni z obowiązku zapewnienia poziomów odzysku i recyklingu. Zastosowanie zaproponowanego rozwiązania zmniejszy obciążenia małych przedsiębiorców, wprowadzających do obrotu stosunkowo niewielkie ilości opakowań. Ich udział w rynku opakowań wynosi niecały 1%.

Dofinansowanie edukacji

Kolejną zmianą usprawniającą funkcjonowanie systemu zagospodarowania odpadów opakowaniowych jest m.in. nałożenie na wszystkich wprowadzających produkty w opakowaniach obowiązku przeznaczania na publiczne kampanie edukacyjne co najmniej 2% wartości netto wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku kalendarzowym opakowań.

W przypadku organizacji odzysku, oprócz podwyższenia kapitału zakładowego, proponuje się również wymóg udokumentowania przeznaczenia na publiczne kampanie edukacyjne co najmniej 5% przychodów uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym w wyniku przejęcia ustawowych obowiązków.

Opakowania wielomateriałowe w systemie

W projektowanej ustawie zakłada się także wprowadzenie możliwości zawierania porozumień z marszałkiem województwa w zakresie utworzenia i utrzymania systemu zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań wielomateriałowych albo z opakowań po środkach niebezpiecznych. Zaproponowane rozwiązanie pozytywnie wpłynie na prawidłowe zagospodarowanie odpadów powstałych z tego typu opakowań. W obowiązujących przepisach zakłada się, że w przypadku wprowadzania na rynek produktów w opakowaniach wielomateriałowych (takich jak soki, mleko, przeciery i inne produkty w kartonach, ale także blistry zawierające np. suplementy diety) przedsiębiorca rozliczać się będzie odpadami opakowaniowymi z takiego rodzaju materiału jak ten, który przeważa w danym opakowaniu wielomateriałowym. Dlatego np. w odniesieniu do kartonów obowiązek zapewnienia odzysku i recyklingu realizowany jest za pomocą odpadów opakowaniowych z papieru i tektury.

Z kolei w przypadku opakowań środków niebezpiecznych, w tym ochrony roślin, odpady te należą do kategorii niebezpiecznych, które zazwyczaj powinny być unieszkodliwiane.

Użytkownicy środków niebezpiecznych będących środkami ochrony roślin są zobowiązani do zwrotu odpadów opakowaniowych po tych środkach do jednostek handlu detalicznego lub hurtowego. Natomiast wprowadzający środki niebezpieczne będące środkami ochrony roślin jest zobowiązany do sfinansowania kosztów zbierania przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego oraz do odbierania od niego, na własny koszt, odpadów opakowaniowych po tych środkach. Za niewypełnienie obowiązków w tym zakresie zarówno wprowadzający środki niebezpieczne będące środkami ochrony roślin, jak i ich użytkownicy oraz przedsiębiorcy podlegają karze grzywny.

Zaproponowane rozwiązanie dotyczące porozumień z jednej strony zmniejszy negatywny wpływ opakowań wielomateriałowych oraz po środkach niebezpiecznych na środowisko, a z drugiej zapewni odpowiedni strumień odpadów gwarantujących ich unieszkodliwienie. Propozycja ta wpisuje się w politykę UE, zgodnie z którą należy radykalnie ograniczać składowanie odpadów – aż do jego całkowitego wyeliminowania.

Przewiduje się wprowadzenie przepisów umożliwiających utworzenie systemu zbierania opakowań przez przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach jednostkowych wielokrotnego użytku (przy jednoczesnym zachowaniu obowiązku uzyskiwania przez te podmioty ustawowych poziomów odzysku i recyklingu). System zbierania tego typu opakowań stanowi element zapobiegania powstawaniu odpadów. Istotnym punktem porozumienia będzie deklaracja jego sygnatariuszy, dotycząca finansowania systemu odbioru opakowań wielokrotnego użytku. Jednocześnie, ze względu na konieczność skłonienia konsumentów do zwrotu pustych opakowań do sklepów, przedsiębiorcy mogą ustalić różnego rodzaju zachęty, w tym kaucje zwrotne za te opakowania. Atutem takiego rozwiązania jest, w odróżnieniu od wprowadzenia obligatoryjnego systemu kaucjonowania opakowań, zwiększenie udziału podmiotów chcących pozyskać opakowania zwrotne w finansowaniu zbierania tych opakowań.

Projekt ustawy nie zakłada dodatkowych przepisów dotyczących publikowania wyników z działalności organizacji odzysku, gdyż regulują to przepisy odrębne. Nie przewidziano również wprowadzenia kodeksu dobrych praktyk – taki kodeks może być opracowany przez same organizacje odzysku i nie musi mieć umocowania prawnego.

Krystyna Poślednia, z-ca przewodniczącego Podkomisji stałej ds. monitorowania gospodarki odpadami

Tytuł i śródtytuły od redakcji