Wykorzystanie funduszy unijnych na gospodarkę odpadami

Trzeba wiedzieć, że w ramach Programu są realizowane projekty w zakresie 15 priorytetów, z czego priorytety I-V obejmują inwestycje w ochronie środowiska. Instytucją odpowiedzialną za wdrażanie tych pięciu priorytetów jest Ministerstwo Środowisko jako Instytucja Pośrednicząca (IP), natomiast funkcję Instytucji Zarządzającej (IZ) dla wszystkich priorytetów POIiŚ pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Na rys. 1 przedstawiono system wdrażania priorytetów środowiskowych POIiŚ. W ramach priorytetów I-II funkcje Instytucji Wdrażających (IW) pełnią Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) dla projektów „dużych”, czyli takich, których wartość całkowita przekracza 25 mln euro, oraz właściwy wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) dla projektów „małych” (poniżej tej kwoty).

Także w ramach III i IV priorytetu Instytucją Wdrażającą jest NFOŚiGW. Natomiast dla V priorytetu funkcję tę pełni Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych.

 

Inwestycje w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są realizowane w ramach priorytetu II POIiŚ „Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi”. Jego celem jest zmniejszenie ilości odpadów komunalnych kierowanych na składowiska i rekultywacja terenów zdegradowanych. Środki dostępne w ramach  tego priorytetu to ponad 1 215 mln euro wkładu unijnego, natomiast wkład krajowy to niecałe 215 mln zł.

W priorytecie II wyróżniono działanie 2.1 „Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych”. W jego ramach wspierane są inwestycje w zakresie zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania odpadów komunalnych, wdrażania technologii odzysku, w tym recyklingu, oraz ostatecznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a także likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów. Tym samym dofinansowanie w POIiŚ mogą uzyskać inwestycje polegające na modernizacji bądź budowie zakładów zagospodarowania odpadów – lecz tylko takich, które charakteryzują się przepustowością wystarczającą do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego minimum przez 150 tys. osób i spełniają kryteria najlepszej dostępnej techniki. Jednocześnie w przypadku aglomeracji lub regionów obejmujących powyżej 300 tys. mieszkańców preferowaną metodą zagospodarowania zmieszanych odpadów komunalnych powinno być ich termiczne przekształcanie. Realizacja inwestycji w ramach działania 2.1 ma przyczynić się do wdrażania szeregu regulacji wspólnotowych związanych z gospodarką odpadami, takich jak Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/12/WE z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów czy Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, oraz przyczynić się do realizacji zobowiązań akcesyjnych w zakresie gospodarki odpadowej.

W związku z powyższym w ramach działania 2.1 możliwe jest realizowanie projektów w zakresie stworzenia kompleksowych systemów gospodarowania odpadami komunalnymi. Mają one obejmować budowę m.in. punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (zwłaszcza niebezpiecznych), składowisk (wyłącznie jako elementu regionalnego zakładu zagospodarowania odpadów), instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku (w tym recyklingu) oraz instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych lub odpadów powstałych w wyniku ich przetwarzania, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii oraz do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie.

Jednocześnie beneficjenci ww. projektów są zobowiązani do przeprowadzenia społecznych kampanii edukacyjnych związanych z właściwym postępowaniem z odpadami.

Zgodnie z zapisami dokumentów programowych beneficjentami projektów w ramach działania 2.1 mogą być jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi publiczne w ramach zadań własnych tychże jednostek.

 

W ramach działania 2.1 wybór projektów do realizacji jest dokonywany w dwóch trybach: indywidualnym i konkursowym. Ten pierwszy realizowany jest poprzez umieszczenie projektu na liście projektów indywidualnych (LPI), którą zatwierdza i ogłasza minister rozwoju regionalnego. Znajdują się na niej inwestycje o szczególnym i strategicznym charakterze. Natomiast w trybie konkursowym złożenie przez beneficjenta wniosku o dofinansowanie następuje w trakcie rundy konkursowej organizowanej przez Instytucję Ogłaszającą Konkurs – w przypadku sektora „środowisko” jest to Ministerstwo Środowiska.

Wszystkie projekty podlegają ocenie wg tych samych kryteriów wyboru projektów, zatwierdzanych przez Komitet Monitorujący POIiŚ. Kryteria można podzielić na trzy rodzaje. Pierwszy to kryteria formalne (ocena 0/1), gdzie sprawdzana jest m.in. kompletność złożonej dokumentacji. W dalszej kolejności są kryteria merytoryczne I stopnia (ocena punktowa), zgodnie z którymi do pozytywnej weryfikacji wymagane jest zdobycie co najmniej 60% dostępnych punktów, oraz kryteria merytoryczne II stopnia (ocena 0/1). Te ostatnie polegają na pogłębionej weryfikacji złożonej dokumentacji przez ekspertów Grupy Roboczej pod kątem zgodności z kryteriami w zakresie m.in. formalnoprawnym, instytucjonalnym, technicznym i ekonomicznym.

W przypadku „dużych” projektów, dla których o ostatecznym rozstrzygnięciu o zapewnieniu dofinansowania decyduje Komisja Europejska, projekty są również kierowane do oceny przez ekspertów inicjatywy JASPERS.

Od początku 2009 r. Ministerstwo Środowiska ogłosiło cztery konkursy dla działania 2.1. W wyniku naborów złożono 39 projektów o łącznej wartości ok. 2,9 mld zł oraz łącznej wnioskowanej kwocie dofinansowania z Funduszu Spójności w wysokości 1,8 mld zł.

Na rys. 2 przedstawiono liczbę wniosków złożonych w poszczególnych konkursach, natomiast na rys. 3 – liczbę złożonych wniosków o dofinansowanie w trybie konkursowym w podziale na województwa.

Drugim możliwym trybem dofinansowania projektów jest złożenie wniosku o dofinansowanie w ramach LPI. Obecnie na tej liście w ramach działania 2.1 znajduje się 16 inwestycji (15 projektów na liście podstawowej oraz jeden projekt rezerwowy). Ich łączny szacunkowy koszt wynosi ponad 5 907 mln zł. Natomiast łączna kwota dofinansowania tych inwestycji to ponad 3 695 mln zł.

Dla 10 projektów umieszczonych na LPI w ramach działania 2.1 zakłada się budowę instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych, przy czym zakres rzeczowy projektu pn. „System gospodarki odpadami dla Metropolii Trójmiejskiej” dotyczy dofinansowania dokumentacji przygotowawczej, niezbędnej do realizacji projektu w przyszłości, czyli nie jest projektem inwestycyjnym.

 

Do 21 października 2010 r. podpisano 16 umów o dofinansowanie na kwotę całkowitą ponad 1 566 mln zł, przy kwocie dofinansowania ze środków unijnych ponad 813 mln zł. Świadczy to o zaalokowaniu prawie 20% środków dostępnych w ramach działania 2.1 POIiŚ. Pięć spośród nich dotyczy projektów indywidualnych, które są umieszczone na LPI. Kwota całkowita dla tych projektów to ponad 751 mln zł, a łączna wartość dofinansowania UE wynosi prawie380 mln zł.

Rysunek 4 przedstawia liczbę podpisanych umów o dofinansowanie wraz z ich kwotami całkowitymi oraz dofinansowania w podziale na województwa.

Projekt z LPI pn. „Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku”(koszt całkowity ponad 407 mln zł, natomiast kwota dofinansowania z Funduszu Spójności – przeszło 200 mln zł) uzyskał dodatkowo decyzję Komisji Europejskiej o przyznaniu dofinansowania.

Jednocześnie siedem projektów złożonych w trybie konkursowym znajduje się obecnie na etapie oceny merytorycznej II stopnia bądź przed podpisaniem umowy o dofinansowanie. Wartość ich dofinansowania wynosi niecałe 400 mln zł.

 

„Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie Subregionu Konińskiego”.

 

W listopadzie 2009 r. do Instytucji Wdrażającej (tj. NFOŚiGW) został złożony pierwszy projekt z LPI idotyczący budowy instalacji do termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych (inaczej projekt „spalarniowy”) pn. „Budowa Zakładu Termicznego Przekształcania odpadów Komunalnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitarnego”. Jego wartość całkowita to niecałe 620 mln zł, natomiast kwota dofinansowania to ponad 360 mln zł.

Mając na względzie złożoność i kompleksowość projektów „spalarniowych”, długi czas realizacji (ok. 6 lat) oraz konieczność zakończenia i rozliczenia inwestycji do 2015 r., Ministerstwo Środowiska zdecydowało, że realną szansę na wykorzystanie zarezerwowanych środków będą miały te projekty „spalarniowe”, które złożą wniosek o dofinansowanie najpóźniej do 30 czerwca 2010 r. Resort środowiska podjął decyzję o wyznaczeniu ww. granicznej daty złożenia wniosku o dofinansowanie, aby inwestycja mogła być zrealizowana w obecnej perspektywie finansowej – 2007-2013.

W związku z powyższym już w sierpniu 2009 r. Ministerstwo Środowiska wystąpiło do beneficjentów projektów „spalarniowych” o złożenie wiążącej deklaracji dotrzymania wyznaczonego terminu złożenia wniosku bądź ograniczenia zakresu rzeczowego projektu do fazy przygotowawczej. Prośba o potwierdzenie złożenia wniosku o dofinansowanie do końca czerwca 2010 r. została ponowiona w styczniu 2010 r.

W efekcie wnioskodawcy większości projektów „spalarniowych” złożyli wnioski o dofinansowanie do końca czerwca 2010 r. Jedynie Urząd Miasta Stołecznego Warszawy zrezygnował z ubiegania się o środki unijne w ramach POIiŚ dla projektu „Rozwiązanie problemów gospodarki odpadami w Warszawie – etap I – Modernizacja i rozbudowa Zakładu Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych” – beneficjent planuje zrealizować inwestycję ze środków prywatnych. Dodatkowo Zakład Utylizacyjny w Gdańsku, beneficjent projektu pn. „System gospodarki odpadami dla Metropolii Trójmiejskiej”,zrezygnował z ubiegania się o dofinansowanie unijne na całość inwestycji, zmieniając charakter projektu na przygotowawczy. Tym samym kwota dofinansowania dla projektu została zmieniona wraz z ostatnią aktualizacją listy LPI w sierpniu 2010 r.

Wszystkie złożone projekty zostały poddane ocenie formalnej i merytorycznej I stopnia, uzyskując oceny pozytywne bądź oceny warunkowo pozytywne, przy czym projekty „Program gospodarki odpadami komunalnymi w Krakowie”, „Zintegrowany system gospodarki odpadami dla aglomeracji białostockiej” oraz „System gospodarki odpadami dla miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z budową zakładów termicznej utylizacji odpadów” zostaną poddane ponownej ocenie formalnej po dostarczeniu przez wnioskodawców brakujących decyzji administracyjnych. Niemniej jednak wnioski powyższych trzech projektów zostały skierowane do dalszej oceny.

W sierpniu 2010 r. w ramach oceny merytorycznej II stopnia rozpoczęła się pogłębiona ocena złożonej dokumentacji, prowadzona przez ekspertów Grupy Roboczej dla większości poniższych projektów. Jednocześnie wnioski o dofinansowanie omawianych projektów (patrz ramka) zostały skierowane do oceny przez ekspertów inicjatywy JASPERS. Ich ocena ma kluczowe znaczenie dla uzyskania pozytywnej opinii Komisji Europejskiej, która wydaje ostateczną decyzję o dofinansowaniu dla „dużych” projektów.

Należy mieć na uwadze, że – zgodnie z informacjami uzyskanymi od wnioskodawców – w przypadku większości projektów zostały złożone odwołania od decyzji środowiskowych dla inwestycji polegających na budowie instalacji do termicznego przekształcania odpadów do właściwych Samorządowych Kolegiów Odwoławczych (SKO). Umorzyły one postępowania odwoławcze dla trzech projektów „spalarniowych”. Jednocześnie rozpatrzone przez SKO sprawy dotyczące powyższych projektów zostały skierowane do właściwych Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (WSA). Należy się liczyć z faktem, że odwołania od innych decyzji SKO również zostaną skierowane do właściwych WSA w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia w SKO. Tym samym termin prawomocnych decyzji środowiskowych dla większości projektów „spalarniowych” nie jest znany.

Kwota całkowita oraz dofinansowania złożonych wniosków „spalarniowych” różnią się – w przypadku większości powyższych projektów – od kwot dla tych projektów wskazanych na LPI. Przykładowo dla projektu „System gospodarki odpadami dla miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z budową zakładów termicznej utylizacji odpadów” o 90% została zwiększona kwota dofinansowania: z ponad 592 mln zł na przeszło 1 128 mln zł.

W przypadku uwolnienia środków zarezerwowanych na projekty indywidualne realizowane w ramach działania 2.1 Ministerstwo Środowiska planuje ogłoszenie kolejnego konkursu.

 

Aleksandra Malarz, Departament Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowsko, Ministerstwo Środowiska

Tytuł od redakcji