Jubileuszowa, już dwudziesta edycja Międzynarodowego Kongresu Ochrony Środowiska ENVICON zbliża się wielkimi krokami. Organizator, firma Abrys, tradycyjnie już zaprasza jesienią (od 10 do 11 października) do Poznania. Wydarzenie uświetni Targi Pol-Eco-System.

W tym roku obrady Kongresu ENVICON będą skupiać się na szeregu zagadnień dotyczących systemu ochrony środowiska. Obok bloku tematycznego dedykowanego gospodarce odpadowej oraz wodno-ściekowej nie zabraknie również sesji poświęconej ochronie powietrza i energetyce, a zwieńczeniem ENVICON-u będzie otwarte spotkanie Rady RIPOK.

Czytelników miesięcznika ?Wodociągi-Kanalizacja? z pewnością najbardziej zainteresuje skierowana do branży sesja wodno-ściekowa, tym razem obejmująca tematykę zarządzania przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. Dlaczego warto w niej uczestniczyć? Pytanie to zadaliśmy ekspertom, których głos wybrzmi podczas sesji. Poprosiliśmy, by zaprosili Państwa na to ważne dla środowiska wodociągowo-kanalizacyjnego wydarzenie, pokrótce przybliżając te zagadnienia, które będą przedmiotami ich wystąpień.

System zarządzania procesami w przedsiębiorstwie wod-kan

prof. dr hab. Szymon Cyfert, prof. zw. UEP
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

dr hab. Grzegorz Bełz prof. UEW
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Autorzy wystąpienia, w oparciu o wyniki prowadzonych prac naukowo-badawczych, a także doświadczenia doradcze, obejmujące m.in. rozwój i doskonalenie systemów zarządzania procesami w poznańskich oraz wrocławskich wodociągach, podzielą się wnioskami dotyczącymi zarówno sposobów kształtowania architektury systemów zarządzania procesami, jak i zmian organizacyjnych, niezbędnych do zapewnienia wysokiego poziomu efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw. 

Idea organizacji, której struktura podporządkowana jest optymalizacji i doskonaleniu realizowanych w niej procesów, została upowszechniona w latach dziewięćdziesiątych XX w., dzięki zainteresowaniu koncepcją reengineeringu, a w ostatnich dwóch dekadach, ze względu na możliwości oferowane przez technologie ICT, koncepcja organizacji zorientowanej na procesy stała się niemalże powszechnie stosowaną dobrą praktyką zarządzania. 

Przedsiębiorstwa wod-kan należą do tych organizacji, które ze względu na uwarunkowania prowadzonej działalności (relatywnie stabilny rynek, przewidywalne środowisko zewnętrzne, jednorodny charakter prowadzonej działalności), mogą efektywnie funkcjonować w oparciu o względnie prostą i tanią tradycyjną strukturę funkcjonalną. Jednakże dążenie do osiągnięcia optymalnego poziomu efektywności i zapewnienia wysokiej jakości, mających przełożenie na zdobycie i utrzymanie w długim okresie przewagi konkurencyjnej, nie jest już możliwe bez odwołania się do założeń orientacji procesowej. W obliczu przewidywanej konsolidacji rynku wodociągowo-kanalizacyjnego efektywność i skuteczność procesów stają się czynnikami wyznaczającymi pozycję konkurencyjną przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, a więc i de facto warunkami sukcesu potencjalnych konsolidacji. 

Uwzględnienie specyfiki działania przedsiębiorstw sektora wodociągowo-kanalizacyjnego, skłania nie tyle do wypracowywania nowej, gruntownie odmiennej struktury procesowej, ile do restrukturyzacji organizacyjnej, która przy zachowaniu dotychczasowego modelu struktury funkcjonalnej zapewniałaby wysoką efektywność kluczowych procesów. Wdrożenie orientacji procesowej powinno polegać na ukształtowaniu modelu organizacji głównych pionów organizacyjnych oraz systemu zarządzania w taki sposób, aby wspierał sprawność kluczowych procesów, nie wpływając jednocześnie na wzrost kosztów funkcjonowania.

Kształtowanie orientacji procesowej wymaga budowy złożonego systemu, który pozwoli zaprojektować model organizacji dopasowanej do strategicznych wyzwań przyszłości oraz będzie budował świadomość kadry kierowniczej i pracowników, a także stymulował do właściwych zachowań. Dobre praktyki wdrażania i doskonalenia procesowej orientacji przedsiębiorstw sugerują kompleksowe zastosowanie kilku metod i podejść, które istotnie zwiększają szanse na znaczący wzrost efektywności procesów oraz na poprawę pozycji konkurencyjnej.

Taryfowe skutki dla przedsiębiorstw w odniesieniu do nowego Prawa wodnego

Piotr Ziętara
wiceprezes Zarządu, dyrektor zarządzający, MPWiK w Krakowie

Co kilka lat przedsiębiorstwa wodociągowe stają przed wyzwaniami, które wynikają z nowych uregulowań prawnych. W latach poprzednich największą zmianą było rozpoczęcie obowiązywania ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Mimo upływu 15 lat od wejścia w życie ustawy, przedsiębiorstwa nadal napotykają problemy interpretacyjne, a nowelizacje ? zamiast być uproszczeniem obowiązujących norm ? niejednokrotnie wywołują kolejne wątpliwości, które mobilizują specjalistów do tworzenia następnych interpretacji, niegwarantujących żadnego bezpieczeństwa w zakresie stosowania prawa. Podobnie jak 15 lat temu, obecnie znów zbliża się rewolucja, będąca konsekwencją nowego brzmienia Prawa wodnego. Wystąpienie pozwoli zaprezentować kwestie związane z analizą wpływu nowych regulacji na poziom taryf dla odbiorców usług. Analiza przyszłych obciążeń w zakresie prowadzonego poboru wody i ogólnie rozumianego korzystania ze środowiska umożliwi przedstawienie przyszłych tendencji w zakresie kształtowania taryf. Istotnym aspektem będzie także prezentacja wyników wieloletnich badań, prowadzonych wśród mieszkańców Krakowa w zakresie akceptacji dalszych zmian poziomu opłat za usługi komunalne. Na przykładzie wybranych przedsiębiorstw przedstawione będą skutki wdrożenia nowego prawa, poparte skróconą analizą struktury kosztów działalności przedsiębiorstwa wodociągowego w aspekcie kształtowania kategorii niezbędnych przychodów. 

W oczekiwaniu na nowe Prawo wodne

Maciej Szambelańczyk
radca prawny, partner, WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr

Piotr Popielarski
radca prawny, WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr

Na posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów 13 lipca 2016 r. przyjęto budzący emocje projekt ustawy Prawo wodne. Jednocześnie uwzględniono szereg zgłoszonych propozycji zmian w przedłożonym projekcie, co oznacza, że możemy się spodziewać kolejnej, czwartej już wersji projektu nowej ustawy. Zapowiedziane zmiany należy ocenić jako jak najbardziej pożądane. Serca i umysły zainteresowanych stron rozpala głównie zagadnienie opłat związanych z korzystaniem z wód, choć i tak skala emocji w Polsce jest daleka od np. nastrojów w Irlandii, gdzie implementacja art. 9 Ramowej Dyrektywy Wodnej, polegająca m.in. na wprowadzeniu opłat za uprzednio bezpłatną wodę dostarczaną do gospodarstw domowych, doprowadziła do gorącej debaty publicznej, a nawet do ulicznych protestów. Jednak także inne projektowane rozwiązania są kontrowersyjne i wydają się wymagać doprecyzowania w toku prac legislacyjnych.

Wątpliwości budzi już konstrukcja tzw. usług wodnych, które w zamyśle autorów projektu staną się jednymi z podstawowych źródeł obowiązków (w tym zwłaszcza ponoszenia opłat i uzyskania pozwolenia wodnoprawnego). To kluczowe z punktu widzenia projektowanych przepisów pojęcie zostało zdefiniowane jako zapewnianie: możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego korzystania z wód, zwykłego korzystania z wód oraz szczególnego korzystania z wód. Tę definicję uzupełnia katalog działań, które mogą stanowić usługi wodne (np. pobór wód, ich uzdatnianie i dystrybucja, odbiór i oczyszczanie ścieków).

Niestety, analiza tej definicji nie pozwala na jednoznaczne odróżnienie np. poboru wód w ramach usług wodnych od poboru dokonywanego w ramach szczególnego korzystania z wód. Tymczasem wybranie jednej z tych kwalifikacji może mieć doniosłe skutki prawne (np. w zakresie opłat). Autorzy projektu ustawy sformułowali omawianą definicję w sposób niedostatecznie precyzyjny. Wątpliwości budzi także wskazany w niej zakres korzystania z wód, który wykracza poza korzystanie powszechne, zwykłe i szczególne (wydaje się bowiem, że te trzy rodzaje działalności wzajemnie się uzupełniają w ramach podziału zupełnego). Zarówno obecna, jak i projektowana ustawa nie uwzględniają korzystania z wód wykraczającego poza powszechne, zwykłe i szczególne. 

Także inne projektowane rozwiązania budzą kontrowersje, tak jak wyłączenie wód opadowych i roztopowych z reżimu gospodarki ściekowej. Wskutek tej zmiany ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków wraz z wydanym na jej podstawie tzw. rozporządzeniem taryfowym będą mogły znaleźć zastosowanie jedynie w przypadku deszczówki wymieszanej ze ściekami komunalnymi. 

Ponadto autorzy projektu, na przekór dostrzegalnej w polskim prawie administracyjnym tendencji do ułatwiania przenoszenia praw i obowiązków z decyzji administracyjnych, zaproponowali rezygnację z obowiązujących obecnie ułatwień w przenoszeniu pozwoleń wodnoprawnych. Nie jest także jasne, kto będzie decydował o potrzebie uzyskania przewidzianej w projekcie oceny wodnoprawnej. Zastanawia też brak przepisów przejściowych, regulujących byt prawny pozwoleń wodnoprawnych wydanych na podstawie Prawa wodnego z 2001 r. i wspomnianego rozporządzenia taryfowego.

Problem wspólnego pastwiska ? jak zarządzać zasobami wodnymi?

prof. dr hab. Marian Gorynia, prof. zw. UEP
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 

Z ekonomicznego punktu widzenia najbardziej istotną cechą wszystkich zasobów jest ich ograniczoność, czasami określana też jako rzadkość. Ekonomia to dyscyplina zajmująca się alokacją rzadkich zasobów pomiędzy konkurencyjnymi zastosowaniami, z myślą o jak najwyższej efektywności tejże alokacji. Założenia te dotyczą również, a może nawet przede wszystkim, zasobów wodnych. Osobliwość tych zasobów wiąże się z ograniczeniami w dostępie do nich, nierównomiernością rozłożenia w skali międzynarodowej i krajowej oraz z dużą podatnością na występowanie tzw. efektów zewnętrznych. Ponadto zasoby wodne, ze względu na ich znaczenie dla życia człowieka oraz funkcjonowania gospodarki, z pewnością słusznie zaliczane są do strategicznych.

Wymienione okoliczności sprawiają, że problem zarządzania tymi zasobami w skali międzynarodowej, krajowej, a także regionalnej jest poważny. Wymaga namysłu oraz doboru rozwiązań zgodnych ze wskazaniami współczesnej ekonomii. W literaturze ekonomicznej zazwyczaj wyróżnia się dwa skrajne sposoby regulacji gospodarki jako całości albo poszczególnych jej składników, które mogą stanowić gospodarki poszczególnych regionów czy też elementy wydzielone ze względu na inne kryterium. Często stosowany jest podział gospodarki na branże albo sektory, ustanawiany z myślą o uwzględnieniu w sposobie regulacji specyficznych cech danego obszaru gospodarowania. Z pewnością gospodarka zasobami wodnymi to przykład bardzo osobliwej branży, która wchodzi w skład gospodarki narodowej.

Specyficzny charakter branży zasobów wodnych powoduje, że wybór sposobu zarządzania sektorem wodociągowo-kanalizacyjnym nie powinien odwoływać się do rozwiązań czysto rynkowych, ze względu na potencjalną zawodność rynku (market failure), ani do rozwiązań etatystycznych, z uwagi na ich doktrynalną sprzeczność z obowiązującymi zasadami gospodarki rynkowej. W zarządzaniu interesującą nas branżą obiecujące wydają się koncepcje nawiązujące do problemu wspólnego pastwiska (dylemat wspólnego pastwiska, tragedia wspólnego pastwiska) oraz dobra wspólnego, a w szczególności prace stworzone przez laureatkę Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii ? Elinor Ostrom. Celem referatu będzie wskazanie praktycznych konsekwencji zarządzania zasobami wodnymi w myśl tych koncepcji.

Transparentność usług

Klara Ramm
członek Prezydium EurEau

Dyskusja o transparentności usług została wywołana inicjatywą europejskiej społeczności Right2Water. W komunikacie, będącym odpowiedzią na tę inicjatywę, Komisja Europejska popiera wszelkie działania poprawiające transparentność (dostępność, przystępność cenową, jakość usług), proponując również unijny benchmarking. Odpowiadając na idee KE, Federacja EurEau nie uważa, że wdrożenie nowego, unijnego systemu benchmarkingu przyniesie dodatkowe korzyści. Członkowie EurEau uczestniczą już bowiem w takich inicjatywach. Benchmarking może poprawić efektywność funkcjonowania, ale nie może być jedynym rozwiązaniem, tym bardziej że nie jest to rozwiązanie idealne. To metoda oceniająca szczególnie wewnętrzne parametry działalności i stanowi bardzo użyteczne narzędzie nie tylko dla zarządzających, ale również dla instytucji kontrolnych. Pozwala uczyć się najlepszych praktyk oraz porównywać z innymi. Takich międzynarodowych inicjatyw jest wiele. Również IGWP rozwija to narzędzie, zachęcając coraz więcej przedsiębiorstw do udziału w projekcie.

Poza tym EurEau zwraca uwagę na fakt, że zarządzanie w usługach wodnych opiera się na trzech podstawowych filarach: transparentności, odpowiedzialności i zaangażowaniu interesariuszy. Sektor wod-kan, w większości przypadków monopolistyczny, zależy od bardzo wielu czynników zewnętrznych i środowiskowych. Jest niezwykle kapitałochłonny i angażuje fundusze publiczne oraz prywatne. Dlatego stosowane mechanizmy finansowe są niezwykle istotne, podobnie jak ważne jest zachowanie równowagi między dostępnością a kosztami usług.

Dylematy rozwoju przedsiębiorstw wodociągowych w Polsce

dr Paweł Chudziński
prezes Zarządu Aquanet 

Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne zostały powołane w celu realizacji zadań własnych gmin, polegających na dostarczaniu wody oraz na odbiorze i oczyszczaniu ścieków. Codzienna praktyka tych przedsiębiorstw stawia przed nimi wyzwania, które obejmują obszar regulacyjny oraz zarządczy. Ze względu na funkcjonowanie przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w warunkach monopolu naturalnego oraz administracyjne regulowanie wysokości taryf za świadczone usługi, pojawiają się specyficzne dla tej branży kwestie, które wymagają rozstrzygnięcia.

Pierwszy z dylematów dotyczy dostępności usług. Z jednej strony jako dostępność rozumie się tak zwaną uciążliwość cenową związaną z wielkością rachunku za usługi świadczone przez przedsiębiorstwo wodociągowe, a z drugiej możliwość korzystania z usług rozumianą jako dostęp do sieci  wodociągowo-kanalizacyjnej. Przyjmując założenie o samofinansowaniu się usług przedsiębiorstwa wodociągowego, realizacja obu tych zamierzeń równocześnie jest wewnętrznie sprzeczna. Sprzeczność ta wynika z konieczności ponoszenia przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne nakładów na realizację inwestycji związanych z rozwojem sieci zapewniającym wzrost dostępności do usług. A co ważne, nakłady te mają swoje odzwierciedlenie w kosztach ponoszonych przez dotychczasowych odbiorców.

Drugim dylematem związanym ze sferą regulacyjną jest zapewnienie długoterminowego finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa w warunkach jednorocznego stanowienia taryf i równolegle wieloletniego planowania inwestycji. Ryzyka z tego wynikające w sposób pośredni są powiązane ze sferą finansową gminy, która jest równocześnie regulatorem oraz właścicielem przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.

Kolejnym problemem stojącym przed władzami gmin jako właścicielami jest sposób traktowania przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Z jednej strony jest to przedsiębiorstwo użyteczności publicznej i jako takie w świadomości społecznej działa na zasadach non for profit, a z drugiej strony gminy mają oczekiwania co do czerpania pożytków wynikających z faktu posiadania przedsiębiorstwa.

Kolejne zagadnienia dotyczą sfer zarządczej, regulacyjnej oraz właścicielskiej i związane są z kreowaniem polityki taryfowej oraz aktywności lokalnej przedsiębiorstwo poza jego obszarem działalności biznesowej. Dylematów związanych z działalnością przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego jest oczywiście znacznie więcej. Jednak te wymienione są wyznacznikami oceny oraz postrzegania przedsiębiorstwa wod-kan przez społeczność lokalną, w tym, co szczególnie ważne, przez odbiorców jego usług.

O zarządzaniu wieloaspektowo

Przedstawione zapowiedzi wystąpień poświęconych zarządzaniu w branży wod-kan to jedynie przedsmak tematów, które zostaną omówione podczas tej sesji Kongresu ENVICON. W kontekście zapowiadanej przez Ministerstwo Środowiska nowej ustawy Prawo wodne, szczególnie interesująca wydaje się część debaty bezpośrednio odwołująca się do projektowanych zmian w prawie. Z kolei znamienite grono ekspertów ze świata nauki i biznesu gwarantuje wysoki poziom merytoryczny całego spotkania, które zostanie podsumowane panelem dyskusyjnym, prowadzonym przez prof. dr. hab. inż. Marka Gromca.

Opracowanie: Anna Lembicz