Zasady określania nasadzeń zastępczych

Usuwanie drzew jest procesem ciągłym, nieuniknionym i mającym wiele zróżnicowanych przyczyn.

Drzewa wycina się z uwagi na stwarzanie przez nie zagrożenia, obumieranie, brak szans na przeżycie, przebudowę dróg, regulację i utrzymanie koryt cieków naturalnych czy ze względu na przywracanie gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego lub innego zgodnego z przeznaczeniem terenu.

Zasadność wycinki drzew jest nierzadko kwestią sporną. Dotyczy to zwłaszcza zadrzewień przydrożnych i związanego z tym dylematu etycznego¹. Należy też pamiętać, że nieodzowną cechą drzew jest ich śmiertelność. Dlatego zachowanie ciągłości zadrzewień wymaga dosadzania nowych i zastępowania usuniętych roślin.

Przywrócenie równowagi

Najkorzystniejszym rozwiązaniem dla organów ochrony przyrody, wnioskodawców ubiegających się o usunięcie drzew oraz przede wszystkim dla środowiska przyrodniczego są odpowiednio dobrane nasadzenia zastępcze.

Zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie przyrody, przez nasadzenia zastępcze rozumie się: posadzenie drzew lub krzewów w liczbie nie mniejszej niż liczba usuwanych drzew lub o powierzchni nie mniejszej niż powierzchnia usuwanych krzewów, stanowiących kompensację przyrodniczą za usuwane drzewa i krzewy w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. ? Prawo ochrony środowiska. Z tego zapisu wynika, że nasadzenia zastępcze mają prowadzić do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenia skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowania walorów krajobrazowych.

Profesor Wojciech Radecki uważa, że jeżeli ubiegający się o zezwolenie na usunięcie drzewa sam wnioskuje o uzależnienie zezwolenia od przesadzenia lub posadzenia nowego drzewa, to nie ma takiego interesu społecznego, który sprzeciwiałby się udzieleniu pozwolenia warunkowego, spełniającego żądanie wnioskodawcy. Jednak przy wydawaniu takiego zezwolenia wyzwaniem staje się określenie liczby roślin rekompensujących utratę tych dotychczas istniejących².

Polska ustawa o ochronie przyrody nie zawiera jednoznacznych kryteriów, jakie powinny być brane pod uwagę przez organy podejmujące decyzje administracyjne w zakresie zezwolenia na usunięcie drzew³.

W praktyce często jest tak, że za jedno drzewo nasadzana jest jedna roślina, często o wątpliwej (niewłaściwej) kondycji, co stanowi faktyczną stratę dla środowiska przyrodniczego.

Parametry nasadzeń

Organ, wydając uzależnione od wykonania nasadzeń zastępczych zezwolenie na usunięcie drzewa, jest zobowiązany do wzięcia pod uwagę w szczególności dostępności miejsc na nasadzenia zastępcze oraz następujących cech usuwanego drzewa:

1) wartość przyrodniczą, w tym rozmiar drzewa oraz funkcje, jakie pełni w ekosystemie,

2) wartość kulturową,

3) walory krajobrazowe,

4) lokalizację.

Przy określaniu liczby i parametrów drzew zastępczych pomocne może się okazać zmodyfikowane przez autora opracowanie Kubusa i Borowskiego⁴ (tab. 1 i 2).

 

Tab. 1. Drzewa zastępcze ? parametry

Grupy drzew	Parametry oraz liczba drzew zastępczych, w zależności od obwodu pni drzew usuwanych
	Obwód pnia drzewa usuwanego [cm] na wysokości 130 cm nad poziomem gruntu
	26-50		51-100		101-200		201-300		301-500		501-700		> 700
	min. obw. [cm]*	liczba drzew	min. obw. [cm]*	liczba drzew	min. obw. [cm]	liczba drzew	min. obw. [cm]	liczba drzew	min. obw. [cm]	liczba drzew	min. obw. [cm]	liczba drzew	min. obw. [cm]	liczba drzew
1.	12	3	12	5	16	8	16	14	20	18	20	27	24	30
2.	14	3	14	5	18	8	18	14	24	18	24	27	30	30
3.	16	3	16	5	20	8	20	14	28	18	28	27	34	30
4.	18	3	18	5	24	8	24	14	32	18	32	27	40	30

*obwód pnia drzewa zastępczego mierzony w cm na wysokości 130 cm nad poziomem gruntu

 

Tab. 2. Grupy drzew

Grupy drzew	Rodzaje, gatunki i odmiany drzew
1.	Topola, olsza, klon jesionolistny, wierzba, czeremcha amerykańska, grochodrzew
2.	Kasztanowiec, morwa, jesion amerykański, czeremcha zwyczajna, świerk pospolity, sosna zwyczajna, daglezja, modrzew, brzoza brodawkowata, brzoza omszona
3.	Dąb, buk, grab, lipa, choina, iglicznia, głóg ? forma drzewiasta, jarząb, jesion wyniosły, klon z wyjątkiem klonu jesionolistnego, gatunki i odmiany ozdobne jabłoni, śliwy, wiśni i orzecha, leszczyna turecka, brzoza (pozostałe gatunki i odmiany), jodła pospolita, świerk (pozostałe gatunki i odmiany), sosna (pozostałe gatunki i odmiany), żywotnik (wszystkie gatunki), platan klonolistny, wiąz, cyprysik
4.	Jodła (pozostałe gatunki i odmiany), tulipanowiec, magnolia, korkowiec, miłorząb, metasekwoja, cis, cypryśnik, bożodrzew

 

Biorąc pod uwagę charakterystykę obszaru, z którego mają zostać usunięte drzewa, można zastosować współczynnik lokalizacyjny, różnicujący liczbę nasadzeń zastępczych (tab. 3).

 

Tab. 3. Współczynniki lokalizacyjne różnicujące liczbę nasadzeń zastępczych

Miejsce usuwanych drzew	Centra miast i miejsca o dużym znaczeniu	Tereny przy ulicach	Pozostałe tereny w granicach administracyjnych miasta	Tereny wiejskie o zwartej zabudowie w ich granicach administracyjnych	Tereny przy drogach (z wyłączeniem ulic)
Współczynnik lokalizacyjny	1,5	1,3	1,1	1,0	0,8

 

Przykład

Usunięte ma zostać  jedno drzewo ? buk zwyczajny Fagus sylvatica L., o obwodzie pnia wynoszącym 142 cm na wysokości 130 cm.

Drzewo znajduje się w grupie 3 (tab. 2), zatem liczba drzew zastępczych powinna wynosić osiem o obwodach pni równych 20 cm z gatunków dopasowanych do siedliska, wymienionych w tabeli 2 dla grupy 3, czyli tej, z której zostało usunięte drzewo.

Autorzy opracowania dopuszczają możliwość wprowadzania drzew z niższej grupy niż drzewa usuwane przy zastosowaniu mnożnika x 2. Zatem na przykładzie wycinanego buka, zamiast ośmiu drzew o obwodach równych 20 cm, można nasadzić 16 drzew z grupy 2 lub 24 drzewa z grupy 1 (bez uwzględniania współczynnika lokalizacyjnego).

W zależności od miejsca, w którym znajduje się przeznaczone do usunięcia drzewo ? wybierany jest współczynnik lokalizacyjny (tab. 3), przez który mnoży się liczbę nasadzeń zastępczych w oparciu o tabelę 2. Wynik zaokrąglony do całości jest liczbą nasadzeń zastępczych, uwzględniającą lokalizację drzewa, które ma być wycięte.

Z badań przeprowadzonych przez autora wynika, że na niekorzystne zmiany ilościowe zadrzewień wpływa nieadekwatna proporcja drzew sadzonych w stosunku do usuwanych⁵. Przyczyną niedostatecznej kompensacji usuwanych zadrzewień lub ich części jest także zbyt mały udział zezwoleń warunkujących wycinkę drzew i krzewów posadzeniem nowych roślin. Dlatego częstsze stawianie tego warunku i wdrożenie przez organy ochrony przyrody zasad określania liczby nasadzeń zastępczych będą sprzyjać  efektywniejszej ochronie zadrzewień, które w ostatnich latach są szczególnie zagrożone.

 

dr inż. Radosław Głuchowski

 

Źródła

1. Bieroński J.: Zieleń przydrożna ? funkcje, zagrożenia oraz problemy jej kształtowania. Konferencja ?Przydrożne drzewa zagrożeniem życia? Część II. Kościan. 18.05.2006. http://www.koscian.policja.gov.pl/biblioteka/teksty/referat_2.doc.

2. Radecki W.: Ochrona prawna drzew i krzewów po nowelizacjach przepisów o ochronie przyrody. Uprawa i ochrona drzew. ?Czasopismo Międzynarodowego Towarzystwa Uprawy i Ochrony Drzew? 11/2004.

3. Jerzmański J.: Nasadzenia zastępcze ? granice swobody organu. ?Przegląd Komunalny? 5/2011.

4. Kubus M., Borowski J.: Wytyczne dla krajowego systemu ochrony terenów zieleni i zadrzewień. Warszawa 2009.

5. Głuchowski R.: Ocena jakości i ilości zadrzewień zastępczych na przykładzie wybranych gmin województwa zachodniopomorskiego. Praca doktorska. ZUT w Szczecinie. WKŚIR. Szczecin 2015.