Zbiórka odpadów niebezpiecznych. Cz. II

W wybranych aptekach ustawione są pojemniki na te odpady, które firma wyznaczona przez gminę zbiera i wywozi w celu termicznego unieszkodliwienia. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zgodnie z ustawą (DzU z 2005 r. nr 180, poz. 1495, z późn. zm.), jest w sklepie oddawany przy zakupie nowego produktu lub jest zbierany w wyznaczonym punkcie zbiórki, jeśli takowy w gminie istnieje. Inną formę zbiórki tego odpadu stanowi zbiórka okresowa organizowana przez gminę poprzez ustawienie w wyznaczonych miejscach i ustalonym czasie specjalnych kontenerów.

Stare akumulatory ołowiowe wymieniane są przy zakupie nowych.. Natomiast akumulatorki małogabarytowe oraz baterie zbierane są do pojemników ustawionych w szkołach, marketach, urzędach, skąd następnie odbierane są przez wybrane organizacje odzysku bądź przedsiębiorstwa zajmujące się ich zbiórką, segregacją i odzyskiem. W ostatnim czasie w sklepach i marketach prowadzona jest także zbiórka zużytych źródeł światła, tj. żarówek rtęciowych i halogenowych. Odpady te także odbierane są przez organizacje odzysku bądź przedsiębiorstwa zajmujące się ich unieszkodliwianiem i odzyskiem. Pozostałe odpady niebezpieczne nie są objęte zorganizowaną, powszechną zbiórką. Nadmienić jednak należy, że są już gminy, które zorganizowały zbiórkę odpadów niebezpiecznych w szerszym zakresie poprzez utworzenie stacjonarnych bądź mobilnych punktów ich zbierania, a metoda ta jest systematycznie rozwijana jako realizacja kierunków zapisanych w KPGO i zadań wyznaczonych w GPGO. Zaznaczyć trzeba, że nie są to powszechnie stosowane sposoby zbiórki odpadów niebezpiecznych.

 

Zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych powstających w działalności przemysłowej (gospodarczej) podlega przepisom, które już dawno wymusiły na wytwórcach prawidłowe postępowanie w tym zakresie. Natomiast odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych, mimo funkcjonujących już wybranych systemów, wymagają kompleksowych rozwiązań.

Źródła powstawania odpadów komunalnych można podzielić na dwa rodzaje: gospodarstwa domowe oraz obiekty infrastruktury (handel, usługi, rzemiosło, szkolnictwo, przemysł w części „socjalnej”, obiekty użyteczności publicznej i inne).

Z danych statystycznych wynika, że ok. 2/3 odpadów komunalnych generują gospodarstwa domowe, a 1/3 tych odpadów powstaje w obiektach infrastruktury^{1, 2}.

Około 1% wszystkich wytwarzanych odpadów komunalnych stanowią odpady niebezpieczne.¹ Nie są to wielkie ilości, niemniej stanowią poważny problem ze względu na zagrożenia, jakie za sobą niosą, zwłaszcza gdy są zmieszane z odpadami komunalnymi. Podstawowe wzorce gospodarki odpadami niebezpiecznymi pochodzą z gospodarki odpadami komunalnymi. Jednakże odpady te muszą zostać wydzielone z komunalnych w momencie powstawania, a więc na drodze selektywnej zbiórki.

Prawidłowy system gospodarki odpadami niebezpiecznymi powinien pozwolić na osiągnięcie: minimalizacji powstawania odpadów niebezpiecznych, maksymalizację ilości odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych oraz poddanie wszystkich zebranych odpadów niebezpiecznych odzyskowi lub unieszkodliwianiu w uprawnionych instalacjach.

System ten składa się z selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych, bezpiecznego ich transportu do miejsc ich magazynowania, bezpiecznego magazynowania odpadów w przystosowanych do tego celu miejscach i stacjach przeładunkowych oraz przekazania ich do odzysku lub unieszkodliwiania w uprawnionych instalacjach².

 

Powstające w gospodarstwach domowych odpady niebezpieczne powinny być wydzielane z odpadów komunalnych przez ich wytwórców u źródła, a następnie odbierane przez uprawniony podmiot. Wymaga to stworzenia zorganizowanego systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych, który umożliwi mieszkańcom ich łatwe i bezpłatne oddanie, a jednocześnie będzie się wiązał z możliwie jak najmniejszymi kosztami (optymalizacja warunków zbiórki). Najpierw powinno temu towarzyszyć przeprowadzenie szerokiej akcji edukacyjnej. W Polsce bowiem wiele osób nadal nie zdaje sobie sprawy z tego, że w gospodarstwach domowych także powstają odpady niebezpieczne lub ignoruje ten fakt ze względu na ich relatywnie niewielką ilość. Nierzadko zdarza się jeszcze prezentowanie postaw „jak wyrzucę do kosza dwie świetlówki i jeden termometr rtęciowy, to jeszcze się nic nie stanie”².

 

Zbiórka odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych może być prowadzona na kilka sposobów.

Jednym z nich są regionalne/gminne punkty zbiórki. Na terenie regionu/gminy zostają wyznaczone i odpowiednio przygotowane miejsca, w którym od mieszkańców przyjmowane są odpady niebezpieczne określonego rodzaju. Punkt taki może być elementem większej zbiornicy odpadów, w której obok pojemników na surowce wtórne usytuowane są dodatkowo pomieszczenia i pojemniki na odpady niebezpieczne. Mogą to też być specjalnie wydzielone części w zbiornikach wielokomorowych.

Kolejnym sposobem jest regularny odbiór odpadów niebezpiecznych przez specjalny pojazd z gospodarstw domowych, w których gromadzone są one w specjalnych pojemnikach. Kilka razy do roku, zgodnie z uprzednio ustalonym harmonogramem, specjalnie przystosowany pojazd przejeżdża wytyczoną trasą i zbiera odpady dostarczone przez mieszkańców do miejsc jego postoju.

Odpady niebezpieczne mogą być zbierane przez sieć handlową. Władze regionalne lub lokalne zawierają z różnego rodzaju placówkami handlowymi (np. apteki, sklepy fotograficzne, sklepy z farbami itp.) umowy w sprawie przyjmowania przez nie odpadów niebezpiecznych powstających z oferowanych przez nie produktów i ich czasowego przechowywania. Terminy odbioru ustalane są indywidualnie i specjalny pojazd odbiera je placówek.

Poprzez objazdowe punkty odbioru odpadów niebezpiecznych z pojemników dostarczonych wcześniej mieszkańcom. Pojemniki są regularnie opróżniane przez odpowiednio wyszkolony personel^{2, 3}.

Przedstawiono jedynie najpopularniejsze sposoby stosowane już w Polsce na wzór krajów zachodnich:

 

Wyróżnia się dwa rodzaje transportu odpadów niebezpiecznych. Przewozy odpadów na krótkich odcinkach od punktów zbiórki odpadów ze źródeł rozproszonych do magazynu odpadów niebezpiecznych. Ze względu na niewielkie ilości przewożonych odpadów nie wymagają one specjalnych pojemników, jednak pojazd musi spełniać wymogi przepisów ADR. Drugim rodzajem są przewozy odpadów transportem specjalistycznym z punktów magazynowania odpadów lub stacji przeładunkowych do punktów ich odbioru, realizujących odzysk lub unieszkodliwienie. Podlegają one specjalnym przepisom (w tym Ustawie z 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych⁴ i Ustawie z 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych⁵). Zapisy te określają szczegółowe wymagania dotyczące środków transportu, warunków załadunku, opakowania odpadów, oznakowania ładunku i pojazdu. Ponadto niezbędną dokumentację przeznaczoną dla pracowników obsługi pojazdu, służb kontroli ruchu i służb interwencji powypadkowej, która powinna zawierać^{2, 6}: część informacyjną, nazwę techniczną i handlową przewożonego ładunku, klasyfikację wg przepisów PMN i RID, EC Regulations R, GGVE, GGVS UN, wymagania wg przepisów RID i ADR, dane na temat zagrożenia dla ludzi i środowiska, jakie niesie za sobą ładunek, instrukcję postępowania w przypadku zagrożenia człowieka i środowiska.

 

Przed przekazaniem zebranych odpadów niebezpiecznych do odpowiednich instalacji odzysku lub unieszkodliwiania muszą one zostać w bezpieczny sposób zmagazynowane. W miejscu magazynowania będą one oczekiwały na moment zebrania partii wysyłkowej o odpowiedniej wielkości. Każdy rodzaj odpadów niebezpiecznych powinien być przechowywany w osobnym pojemniku.

Do gromadzenia poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych powinno się stosować odpowiednie urządzenia magazynowe. Do odpadów stałych stosuje się wiaty magazynowe dla opakowań z odpadami, zasieki naziemne wykonane z materiału odpornego na korozyjne działanie składników odpadów w przypadku tych składowanych luzem. Odnośnie odpadów ciekłych wymagane są wiaty magazynowe dla opakowań z odpadami, zbiorniki zamknięte dla odpadów przepompowywanych z cystern transportowych oraz z innych zbiorników przewoźnych. Do odpadów w postaci past i szlamów stosuje się wiaty magazynowe dla opakowań z odpadami, zadaszone zbiorniki naziemne otwarte, wykonane z materiałów odpornych na korozyjne działanie składników odpadów^{2, 6}.

Teren magazynowania odpadów niebezpiecznych musi być ogrodzony i wyposażony w gaśnice oraz sorbenty do likwidacji wycieków lub odpadów stałych, które wymknęły się spod kontroli. Sposób przechowywania odpadów niebezpiecznych nie może oddziaływać negatywnie na kolejne operacje związane z ich odzyskiem lub unieszkodliwianiem.

 

Ostatnim etapem systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych jest przekazanie ich do odzysku lub unieszkodliwiania. Decydując się na wybór instalacji, do której skierowane będą odpady, należy wziąć pod uwagę dwa podstawowe kryteria². Po pierwsze, zasadę bliskości, która stanowi, że odpady należy poddawać odzyskowi lub unieszkodliwianiu w miejscu ich wytworzenia, a jeżeli nie jest to możliwe – w miejscach najbliżej położonych. Kryterium ekonomiczne, zgodnie z którym o wyborze podmiotów powinny decydować oferowane przez nie warunki finansowe odbioru odpadów.

Ponadto, zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, zawartą w Ustawie z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach,w pierwszej kolejności należy szukać takich instalacji, które umożliwią odzysk zebranych odpadów niebezpiecznych, a dopiero w dalszej kolejności instalacji unieszkodliwiania odpadów⁷.

Ogólnie selektywnie zebrane odpady niebezpieczne można poddać procesom: odzysku, unieszkodliwiania metodami termicznymi, unieszkodliwiania metodami fizykochemicznymi, unieszkodliwiania metodami biologicznymi oraz składowania.

 

Wybór optymalnej metody, jak również konkretnej technologii będzie zależał od wielu czynników, w tym od: ilości odpadów i częstotliwości ich powstawania, charakterystyki odpadów (właściwości fizycznych, chemicznych, technologicznych, składu surowcowego), uciążliwości dla środowiska, możliwości technicznych (dostępność sprawdzonych technologii), warunków ekonomicznych, a także popytu na produkty powstałe w wyniku procesów odzysku w przypadku wyboru tej metody.

Dobór technologii odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych powinien odbywać się zgodnie z zasadami racjonalnej gospodarki odpadami, tj. powinno się dążyć do maksymalizacji wykorzystania odpadów (odzysk przed unieszkodliwianiem), przy jednoczesnym ograniczeniu ich negatywnego wpływu na środowisko^{2, 8}.

 

Zbiórka odpadów niebezpiecznych w gminie powinna być tak zorganizowana, aby obejmowała systemem wszystkich mieszkańców gminy i doprowadziła do zmniejszenia ilości odpadów niebezpiecznych kierowanych na składowiska. Ponadto musi zmierzać do zwiększenia odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych oraz podnosić świadomość ekologiczną mieszkańców gminy, a tym samym prowadzić do likwidacji „dzikich” wysypisk.

Zatem aby zrealizować te zadania przy uwzględnieniu różnorodności gmin (wiejska, miejska), system zbiórki odpadów niebezpiecznych pochodzących z gospodarstw domowych powinien składać się z trzech elementów.Po pierwsze, z jednego lub kilku centralnych/gminnych punktów zbiórki odpadów niebezpiecznych (GPZON), zapewniających stały odbiór odpadów. Po drugie, z mobilnego punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych, zapewniającego okresowy odbiór wydzielonych odpadów niebezpiecznych pochodzenia komunalnego z różnych części gminy, gdy jest to gmina o budownictwie rozproszonym. Ostatnim elementem są indywidualne punkty zbiórki wybranych rodzajów odpadów niebezpiecznych, zorganizowane w budynkach użyteczności publicznej oraz placówkach handlowych.

Stworzenie tak złożonego systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych jest konieczne, jeżeli gmina chce skłonić do uczestnictwa w nim wszystkich swoich mieszkańców. Ze względu na to, iż świadomość ekologiczna polskiego społeczeństwa jest jeszcze relatywnie niska (zwłaszcza na obszarach wiejskich), a w swoich decyzjach kieruje się ono przede wszystkim kryteriami ekonomicznymi, system musi być zorganizowany tak, by uczestnictwo w nim wiązało się z jak najmniejszym wysiłkiem oraz niewielkimi kosztami.²

Warunkiem koniecznym aktywnego uczestnictwa mieszkańców w systemie zbiórki odpadów niebezpiecznych jest także przeprowadzenie odpowiedniej akcji informacyjno-edukacyjnej, która uświadomi im istnienie systemu oraz tego, jak ważna jest selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych.

 

 

Z systemu selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych wyłączone powinny być odpady azbestowe, których usuwaniem zajmują się koncesjonowane firmy. Tylko niewielkie ilości odpadów zawierających azbest mogą być ewentualnie przyjmowane w GPZON.

Odpady niebezpieczne zebrane w ramach systemu zbiórki winny być następnie kierowane do stacji przeładunkowych lub bezpośrednio do zakładów zajmujących się ich odzyskiem bądź unieszkodliwianiem. Zbieranie i przekazywanie odpadów niebezpiecznych przedstawiono na rysunku.

Schemat systemu zbierania i przekazywania odpadów niebezpiecznych, pochodzących z odpadów komunalnych (opracowanie własne)²

 

 

Odpady niebezpieczne wymagają szczególnej uwagi podczas wszystkich etapów postępowania z nimi, a ze względu na rozproszenie źródeł ich powstawania ważne jest, aby dobrze i bezpiecznie funkcjonował system ich zbierania i gromadzenia przed poddaniem ich odzyskowi bądź unieszkodliwieniu.

 

dr inż. Iwona Kuczyńska, Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

 

1. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010. Załącznik do Uchwały nr 233 Rady Ministrów z 29 grudnia 2006 r. (M.P. 2006, nr 90, poz. 946).

2. Hernik P.: Opracowanie zasad zbiórki odpadów niebezpiecznych z gospodarstw domowych dla wybranej gminy. Praca dyplomowa. AGH. Kraków 2011.

3. Kozłowska B.: Gospodarka odpadami niebezpiecznymi ze strumienia odpadów komunalnych. „Przegląd Komunalny” 10/2008.

4. Ustawa z 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (DzU 2002 nr 199, poz. 1671, z późn. zm.).

5. Ustawa z 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych (DzU nr 97, poz. 962 z 2004, z późn. zm.).

6. Rosik-Dulewska Cz.: Podstawy gospodarki odpadami. Warszawa 2008.

7. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach(DzU 2001 r. nr 62, poz. 628, z późn. zm.).

8. Pyssa J.: Techniczno-ekonomiczne oraz ekologiczne aspekty odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. „Gospodarka Surowcami Mineralnymi” 1/2008.