Zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków: rozliczenia

Rodzaje cen i stawek opłat, jakie przedsiębiorstwo może zastosować w taryfach, określa Rozporządzenie Ministra Budownictwa z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (zwane dalej rozporządzeniem).

Należy zaznaczyć, iż katalog zawarty w §5 przywołanego aktu prawnego ma charakter zamknięty, co oznacza, iż przedsiębiorstwo nie może kreować w taryfie innych rodzajów cen i stawek opłat. Natomiast dopuszczalne jest stosowanie zarówno taryf jednoczłonowych (zawierających wyłącznie ceny), jak i taryf wieloczłonowych (zawierających ceny i stawki opłat).

Trzeba też dodać, iż jako cenę w rozporządzeniu rozumie się wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą odbiorca usług jest obowiązany zapłacić przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu za 1 m³ dostarczonej wody albo za 1 m³ odprowadzonych ścieków, wreszcie za jednostkę miary powierzchni zanieczyszczonej o trwałej nawierzchni, z której odprowadzane są ścieki opadowe i roztopowe. Z kolei są trzy rodzaje stawek opłat. Pierwszy typ to stawka opłaty abonamentowej, czyli wielkość wyrażona w jednostkach pieniężnych, w zł na odbiorcę usług za okres rozliczeniowy, którą odbiorca usług jest obowiązany zapłacić przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu za: utrzymanie w gotowości do świadczenia usług urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych, jednostkę usługi odczytu wodomierza lub urządzenia pomiarowego oraz rozliczenie należności za ilość dostarczonej wody lub ilość odprowadzonych ścieków. Drugim rodzajem jest stawka opłaty za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych, zależna od wykorzystania przepustowości oczyszczalni, stosowanej technologii oczyszczania ścieków komunalnych oraz uzyskiwanego stopnia redukcji ładunku zanieczyszczeń i sposobu stosowania osadów ściekowych. Trzeci typ stanowi stawka opłaty za przyłączenie do urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych, będących w posiadaniu przedsiębiorstwa, wynikającą z kosztów przeprowadzenia prób technicznych przyłącza wybudowanego przez odbiorcę usług.

 

Artykuł 26 ust. 1 ustawy stanowi, iż rozliczenia za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków są prowadzone przez przedsiębiorstwa wod-kan z odbiorcami usług na podstawie określonych w taryfach cen i stawek opłat oraz ilości dostarczonej wody i odprowadzonych ścieków. Potwierdza tę zasadę §16 ust. 1 rozporządzenia, wedle którego należności za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków ustala się jako iloczyny taryfowych cen i stawek opłat oraz odpowiadających im ilości świadczonych usług. Poza wysokością samych stawek taryfowych kluczowe znaczenie dla wymiaru obciążeń odbiorców usług ma zatem sposób określenia ilości usług świadczonych na ich rzecz przez przedsiębiorstwo.

Kryterium to nie jest istotne dla wymiaru opłaty abonamentowej, bowiem należności z tego tytułu odbiorca usług reguluje niezależnie od tego, czy pobierał wodę lub odprowadzał ścieki w danym okresie rozliczeniowym. Co oczywiste, ilość świadczonych usług (w sensie ilości pobranej wody i odprowadzonych ścieków) nie ma również znaczenia dla wymiaru opłaty za przyłączenie, która pobierana jest przed momentem rozpoczęcia świadczenia usług na rzecz odbiorcy i wylicza się na podstawie kosztów prób.

Natomiast opłata za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych jest już adekwatna do ilości odprowadzonych przez dostawcę ścieków, w których stwierdzono (przynajmniej formalnie) przekroczenia.

Ilość wody dostarczonej do nieruchomości w budynkach wyposażonych w wodomierze główne ustala się zgodnie z ich wskazaniami. W przypadku braku wodomierzy ilość dostarczonej wody do budynku określa się wg przepisów dotyczących przeciętnych norm zużycia wody (art. 27 ust. 1 ustawy oraz §16 ust. 2 i 3 rozporządzenia).

Ilość odprowadzonych ścieków ustala się na podstawie wskazań urządzeń pomiarowych (zasada, która de facto jest wyjątkiem), a w razie ich braku na podstawie umowy o zaopatrzenie w wodę jako równą ilości wody pobranej (wedle wskazań wodomierza głównego) lub określonej w umowie (na podstawie przeciętnych norm). Tak stanowi art. 27 ust. 4 i 5 ustawy oraz §16 ust. 4 rozporządzenia. Wydaje się, że dokonane w ustawie wyraźne odniesienie ceny za ścieki do ilości odprowadzonych ścieków (ich objętości liczonej w m³), ustalanej wedle wskazanych wyżej zasad, determinuje poważne wątpliwości formalne co do poprawności wskazanego w rozporządzeniu sposobu określenia należności za ścieki opadowe i roztopowe. W ich wypadku cena odnoszona jest nie do ilości ścieków ustalonej zgodnie z art. 27 ustawy, ale do jednostki miary powierzchni zanieczyszczonej o trwałej nawierzchni, z której ścieki te są odprowadzane.

Ilość odprowadzonych ścieków korygowana jest o ilość wody bezpowrotnie zużytej w przypadkach, gdy wielkość jej zużycia na ten cel ustalona jest na podstawie dodatkowego wodomierza, który co należy przypomnieć, odmiennie niż wodomierz główny, instalowany jest na koszt odbiorcy usług.

Należy zwrócić uwagę na kilka szczególnych zasad określania ilości usług świadczonych przez przedsiębiorstwo, wskazanych w rozporządzeniu. Zgodnie z §16 ust. 6, jeżeli przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne świadczy wyłącznie usługę odprowadzania ścieków oraz brak jest urządzenia pomiarowego, ilość ścieków ustala się zgodnie z przepisami dotyczącymi przeciętnych norm zużycia wody, a w przypadku braku odniesienia w tych normach jako równą ilości ścieków określonej w umowie.

Niestety, respektowanie powyższej normy (pamiętajmy o charakterze bezwzględnie obowiązującym) w praktyce prowadzić może do sytuacji dość osobliwych, kiedy przedsiębiorstwo świadczące usługi z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę ilość dostarczonej wody określa na podstawie wskazań wodomierza głównego, zaś przedsiębiorstwo świadczące usługi z zakresu zbiorowego odprowadzania ścieków temu samemu odbiorcy, za ten sam okres rozliczeniowy, oblicza należność za odprowadzone ścieki na podstawie przeciętnych norm zużycia wody. Okazuje się, iż przepis projektowany dla odbiorców korzystających z ujęć własnych określa zasady rozliczeń odbiorców, dla których usługi odpowiednio zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków świadczą dwa odrębne przedsiębiorstwa. A dzieje się tak, wbrew pozorom, coraz częściej, bowiem wiele gmin wspólnie, przy wsparciu środków z Unii Europejskiej, realizuje infrastrukturę kanalizacyjną, oddając ją do eksploatacji jednemu podmiotowi, a jednocześnie zachowuje autonomię w zakresie usług wodociągowych. Tak funkcjonujące przedsiębiorstwa kanalizacyjne najczęściej, oczywiście za wyrażoną w umowie zgodą odbiorców, dokonują rozliczeń ilości świadczonych usług, opierając się na odczytach dokonanych przez przedsiębiorstwo wodociągowe, zatem zgodnie ze zdrowym rozsądkiem, jednak wbrew przepisom.

Wtedy z §16 ust. 7 i 8, w rozliczeniach z osobami korzystającymi z lokali w budynku wielolokalowym oraz z właścicielem lub zarządcą tego budynku należności za dostarczoną wodę lub odprowadzone ścieki mogą być regulowane na podstawie prognozy ilości usług, które mają być świadczone przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. Prognoza musi wynikać z umowy i być ustalona bądź zgodnie z przepisami dotyczącymi przeciętnych norm zużycia wody, bądź na podstawie średniego zużycia wody w ubiegłym okresie rozliczeniowym. Przepis ten należy odczytać jako wyjątek od zasady, co oznacza, iż w przypadku innych odbiorców niż odbiorcy w budynkach wielolokalowych nie ma możliwości ustalania wysokości należności przysługujących przedsiębiorstwu na podstawie prognoz i tym samym odbiorcy winni być obciążani jedynie należnościami za usługi, które już przedsiębiorstwo świadczyło. Podobnie jak w sytuacji opisanej w wyżej, praktyka wielu przedsiębiorstw, zwłaszcza działających na terenach wiejskich, jest sprzeczna z rozporządzeniem i zakłada pobieranie należności na podstawie prognoz weryfikowanych odczytami dokonywanymi najczęściej raz na sześć miesięcy (nie rzadziej niż raz do roku). Zresztą nietrudno zrozumieć cel takiego postępowania, bowiem ilość pobieranej wody i odprowadzanych ścieków z wielu nieruchomości, a co za tym idzie przychody przedsiębiorstwa z tego tytułu, zupełnie nie uzasadniają ponoszenia kosztu comiesięcznych odczytów i rozliczeń, który musiałby przecież i tak zostać uwzględniony czy to w cenie, czy opłacie abonamentowej uiszczanej przez odbiorców.

Z kolei zgodnie z §18, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego działania wodomierza głównego ilość pobranej wody ustala się na podstawie średniego zużycia wody w okresie trzech miesięcy przed stwierdzeniem niesprawności działania wodomierza, a gdy nie jest to możliwe – na podstawie średniego zużycia wody w analogicznym okresie roku ubiegłego lub iloczynu średniomiesięcznego zużycia wody w roku ubiegłym i liczby miesięcy nieprawidłowego działania wodomierza. Na wniosek odbiorcy usług przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest zobligowane wystąpić o sprawdzenie prawidłowości działania wodomierza głównego, jednakże w przypadku, gdy kontrola nie potwierdza zgłoszonych przez odbiorcę usług zastrzeżeń, pokrywa on jej koszty.

Warto podkreślić, iż w odróżnieniu od stanu prawnego istniejącego w czasie funkcjonowania poprzedniego rozporządzenia taryfowego (czyli rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 marca 2002 r.) w aktualnym stanie prawnym strony umowy o zaopatrzenie w wodę nie mogą odmiennie niż w treści §18 uregulować zasad rozliczeń w wypadku nieprawidłowego działania wodomierza głównego. Wprowadzenie zasad umownych może ewentualnie dotyczyć uregulowania przedmiotowej kwestii w okresie pierwszych trzech miesięcy obowiązywania umowy, kiedy brakuje możliwości zastosowania analizowanej normy. Na marginesie należy wskazać, iż posłużenie się w przepisie odniesieniem do miesięcy nie zaś do okresów obrachunkowych uznać należy za niefortunne i powodujące trudności praktyczne. Wydaje się, że odbiorca usług na podstawie §18 rozporządzenia może skutecznie kwestionować jedynie określenie ilości świadczonych usług w ostatnim okresie obrachunkowym poprzedzającym reklamację, tj. za który została wystawiona niewłaściwa, zdaniem odbiorcy, faktura. Odbiorca nie może natomiast kwestionować poprzednich okresów obrachunkowych, bowiem brakuje jakichkolwiek możliwości weryfikacji przez przedsiębiorstwo ex post prawidłowości działania wodomierza w sytuacji, kiedy odbiorca pierwotnie nie miał żadnych zastrzeżeń co do odczytów i regulował w oparciu o nie swoje należności. Trzeba jednoznacznie odróżnić nieprawidłowe działanie wodomierza głównego od przypadku, gdy nie posiada on ważnej cechy legalizacyjnej. Wówczas nawet gdyby pod względem technicznym działał on jak najbardziej prawidłowo, to z punktu widzenia formalnego, jako nie spełniający warunków ustalonych dla urządzeń pomiarowych, nie może, zgodnie z ustawą z 11 maja 2001 r. Prawo o miarach oraz przepisami wykonawczymi do tego aktu, być użytkowany. Oznacza to, iż nie może stanowić podstawy dokonywania rozliczeń z odbiorcami. Z punktu widzenia prawa w sytuacji braku ważnej cechy legalizacyjnej, wodomierz winien być traktowany jako nieistniejący, zaś rozliczenie z odbiorcą powinno opierać się na podstawie przepisów o przeciętnych normach zużycia wody. Warto zaznaczyć, iż taka sytuacja dla przedsiębiorstwa jest bardzo niekorzystna, bowiem część odbiorców skorzysta na zastąpieniu odczytu ryczałtem wprost, pozostali zaś będą mogli zarzucić przedsiębiorstwu, iż konieczność uiszczania przez nich wyższych należności w oparciu o przeciętne normy wynika z nienależytego wykonania przez przedsiębiorstwo jego obowiązków ustawowych i umownych (zgodnie przecież z art. 15 ust. 3 ustawy koszty nabycia, zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne).

 

Zgodnie z treścią §17 rozporządzeniaodbiorca usług dokonuje zapłaty za dostarczoną wodę lub odprowadzone ścieki w terminie określonym w fakturze, który nie może być krótszy niż 14 dni od daty jej wysłania lub dostarczenia w inny sposób. Odbiorcy w budynkach wielolokalowych, których należności są kalkulowane w oparciu o prognozę regulują swoje zobowiązania wobec przedsiębiorstwa w terminach wynikających z zawartej umowy. Zgłoszenie przez odbiorcę usług zastrzeżeń do wysokości faktury nie wstrzymuje jej zapłaty, zaś w przypadku nadpłaty zalicza się ją na poczet przyszłych należności lub na żądanie odbiorcy usług zwraca się ją w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku w tej sprawie. W myśl ust. 3 cytowanego przepisu, rozliczenie faktycznej ilości świadczonych przez przedsiębiorstwo usług dokonywane jest na podstawie wskazań wodomierzy lub urządzenia pomiarowego przynajmniej raz w roku oraz zawsze przy zmianie cen za wodę lub ścieki, których ilość nie jest ustalana na podstawie przepisów dotyczących przeciętnych norm zużycia wody bądź jednostki miary powierzchni zanieczyszczonej o trwałej nawierzchni. Odczytując tę normę literalnie, uznać należy, że jeśli przedsiębiorstwo stosuje prognozy, winno przynajmniej raz w roku dokonać faktycznego odczytu i rozliczenia rzeczywistego zużycia. Ponadto dla wszystkich odbiorców poza ryczałtowcami oraz podmiotami regulującymi należności z tytułu odprowadzania ścieków opadowych i roztopowych, winno tego dokonać w momencie zmiany taryf. Jednak gdyby odczytać te wymogi dosłownie, w praktyce okazują się niewykonalne. Większość przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych wszystkim odbiorcom, niezależnie od sposobu określania ilości świadczonych na ich rzecz usług, okres obrachunkowy, w którym następuje zmiana taryf, rozlicza proporcjonalnie (wedle ilości dni) – część wg nowych cen, część wg dotychczasowych.

 

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy, rozliczenia za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków są prowadzone przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne z odbiorcami usług na podstawie określonych w taryfach cen i stawek opłat oraz ilości dostarczonej wody i odprowadzonych ścieków. Zasady te nie obowiązują w hurcie.

Rodzaje należności, jakie przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może pobierać od odbiorców z tytułu świadczenia na ich rzecz usług, są w sposób wyczerpujący określone w §5 rozporządzenia Ministra Budownictwa z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków.

Należą do nich cena za dostarczoną wodę, cena za odprowadzone ścieki (z wyszczególnieniem ceny za ścieki opadowe i roztopowe) oraz trzy rodzaje stawek opłat: opłaty abonamentowej, opłaty za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych oraz opłaty za przyłączenie do urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych, będących w posiadaniu przedsiębiorstwa. Wprowadzenie do taryfy innych rodzajów należności nie jest dopuszczalne, co nie stoi na przeszkodzie temu, aby przedsiębiorstwo poza taryfą ustalało i stosowało ceny za usługi związane ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę i zbiorowym odprowadzaniem ścieków, koszty świadczenia których nie są jednakże w taryfie ujmowane (wydawanie technicznych warunków przyłączenia, budowa przyłączy na rzecz odbiorców itp.).

Zgodnie z art. 27 ustawy, ilość wody dostarczonej do nieruchomości w budynkach wyposażonych w wodomierze główne ustala się zgodnie z ich wskazaniami, zaś w przypadku braku wodomierzy, wg przepisów dotyczących przeciętnych norm zużycia wody. Ilość zaś odprowadzonych ścieków określa się na podstawie wskazań urządzeń pomiarowych, a w razie jego braku na podstawie o umowy o zaopatrzenie w wodę jako równą ilości wody pobranej lub zatwierdzonej w umowie. Przedmiotowe normy również mają charakter bezwzględnie obowiązujący i wolą stron umowy nie mogą być modyfikowane.

 

 

Kancelaria Radców Prawnych

Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy,

Poznań