Rafineria Trzebinia istnieje na rynku krajowym już 114 lat. Jest to najstarszy zakład przerabiający ropę naftową w Polsce. Firma jako pierwsza w kraju uruchomiła przemysłową instalację do produkcji biodiesla. Jednak to tylko jedno z wielu proekologicznych przedsięwzięć, które jest realizowane przez to przedsiębiorstwo.

Rafineria Trzebinia, pierwsza biorafineria (fot. 1) w Polsce, została wielokrotnie wyróżniona za działania na rzecz ochrony środowiska. Spółkę dwukrotnie nagrodzono w Narodowym Konkursie Ekologicznym „Przyjaźni Środowisku”. W IX edycji tego konkursu w 2008 r. firma została laureatem nagrody za linię „produktów bio”, a w 2009 r. otrzymała tytuł Partnera Polskiej Ekologii. Przedsiębiorstwo otrzymało również godło Quality International Forum Jakości 2008 za system zarządzania jakością oraz tytuł Dobra Firma za działalność z zakresu odpowiedzialności społecznej biznesu.
 
 
Kluczowe procesy
Głównymi procesami w rafinerii jest produkcja estrów metylowych na instalacji BIO oraz przerób ropy naftowej (fot. 2), odbywający się na instalacji destylacji rurowo-wieżowej. Wytwarzanie estrów metylowych wyższych kwasów tłuszczowych składa się z wielu operacji i procesów jednostkowych. Główne etapy to: rafinacja i transestryfikacja oleju rzepakowego oraz przygotowanie roztworu metanolowego wodorotlenku potasu jak również estryfikacja kwaśna kwasów tłuszczowych.
W procesie transestryfikacji powstaje gliceryna surowa, która jest poddawana procesowi neutralizacji. W wyniku tego powstaje siarczan potasu i gliceryna techniczna, która jest oczyszczana do jakości farmaceutycznej. W skład pakietu dodatków stosowanych przy wytwarzaniu estrów metylowych wyższych kwasów tłuszczowych poprawiających ich własności wchodzi depresator, jako środek zmniejszający temperaturę blokady zimnego filtra, antyutleniacz – polepszający stabilność oksydacyjną estrów oraz biocyd, który zabezpiecza przed rozwojem flory bakteryjnej. Zakład produkcji estrów i gliceryny posiada pozwolenie zintegrowane, w którym określony jest rodzaj prowadzonej działalności oraz warunki korzystania ze środowiska.
 
 
Produkcja estrów a środowisko
Zastosowane rozwiązania techniczne i sposoby prowadzenia instalacji do produkcji estrów metylowych spełniają wymagana najlepszej dostępnej techniki w zakresie ochrony powietrza, wody i gruntu.
 

Sposoby na osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony środowiska to:
  • podłączenie całości odprowadzanych gazów z instalacji produkcyjnej do centralnego wahadła gazowego i doprowadzenie ich do urządzenia służącego do wymrażania metanolu, który zawracany jest do produkcji. Emitor z centralnego wahadła gazowego jest jedynym punktem emisji zorganizowanej metanolu z instalacji produkcji biodiesla,
  • eliminacja emisji zanieczyszczeń do powietrza w procesie napełniania oraz opróżniania zbiorników metanolu i gliceryny surowej poprzez ich podłączenie do wahadła gazowego w układzie zbiornik – cysterna – zbiornik (duży oddech),
  • zastosowanie w urządzeniu wymrażającym (metanol) czynnika chłodniczego R 404 A, który jest „przyjazny” dla warstwy ozonowej. Urządzenie jest hermetyczne, schładza glikol, zasilający wymiennik wymrażarki. Całość pracuje w układzie zamkniętym,
  • zoptymalizowanie zużycia ciepła i pary technologicznej (ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze spalania paliw w zewnętrznym źródle ciepła) z uwagi na fakt, że procesy estryfikacji są egzotermiczne,
  • zastosowanie szczelnych tac pod zbiornikami,
  • odprowadzanie wszystkich ścieków z instalacji biodiesla do systemu kanalizacji Rafinerii Trzebinia, zakończonego oczyszczalnią. Tutaj są one podczyszczane, a następnie odprowadzane do kanalizacji Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Chrzanowie,
  • ograniczenie do niezbędnego minimum zrzutu wód pochłodniczych do kanalizacji. Dzieje się to poprzez zastosowanie obiegu zamkniętego wody chłodzącej zbiorniki procesowe z uzupełnieniem strat, które wynikają głównie z odparowania w wieży chłodniczej, kondensatem z sieci parowej. Konsekwencją tego jest ograniczenie poboru wody z sieci zewnętrznej jedynie do ilości niezbędnej do uzupełnienia niedomiarów.
 

 
Destylacja rurowo-wieżowa jest zachowawczym procesem przeróbki ropy naftowej. Zarówno od strony procesowej, jak i w obiegu wodnym instalacji DRW III, stosowany jest szereg środków kondycjonujących. Są nimi inhibitory korozji oraz biocydy, które pozwalają utrzymać instalację na odpowiednim poziomie technologicznym. Obecnie przetwarzane są krajowe gatunki ropy, tzw. ropy zielonogórskie, charakteryzujące się zawartością siarki do 1% wag. Podczas przerobu ropy naftowej następuje jej rozdział na szereg strumieni technologicznych, które dają produkty będące komponentami w dalszym procesie lub stanowiące gotowe produkty handlowe. Piec do podgrzewu surowca opalany jest gazem ziemnym oraz resztkowym uzyskiwanym w procesie destylacyjnym, który jest kierowany na instalację absorpcji. Jest to jeden z ważniejszych aspektów środowiskowych, gdyż tutaj następuje usuwanie siarkowodoru z gazów resztkowych, co ogranicza emisję szkodliwych substancji do atmosfery. Cała instalacja objęta jest pozwoleniem zintegrowanym wydanym przez marszałka województwa małopolskiego, w którym określone są dopuszczalne emisje z procesów produkcyjnych oraz zasady gospodarowania odpadami i ściekami. Miejsca magazynowania odpadów są ściśle wyznaczone i zabezpieczone przed dostaniem się szkodliwych substancji do środowiska wodno-gruntowego.
W wyniku prowadzenia przerobu ropy naftowej na instalacji DRW III uzyskiwane są produkty stanowiące m.in. wsad do dalszych procesów rafineryjnych. W efekcie wydłużony zostaje łańcuch wartości tych produktów. Ponadto rafineria z uzyskiwanych destylatów ropy naftowej wytwarza oleje opałowe o zawartości siarki poniżej 1%. Produktami końcowymi są natomiast oleje i destylaty. Pochodzą one z zachowawczej przeróbki ropy naftowej i są cenionym surowcem w dalszych procesach.
Zakład nie płaci kar za korzystanie ze środowiska, terminowo reguluje wszystkie opłaty za korzystanie ze środowiska, co potwierdzają również coroczne wyniki kontroli Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie.
 
Polityka i zarządzanie
Firma posiada zasady działania uwzględniające ochronę środowiska i wpływ na środowisko wyrażone w polityce środowiskowej. Pierwszy taki dokument został przyjęty w 2000 r. wraz z wdrożeniem systemu zarządzania środowiskowego, który działa od tego czasu nieprzerwanie. Jego podstawowym założeniem jest poprawa relacji między skutkami działalności a środowiskiem. Główne przesłanie obowiązującej w firmie polityki mówi m.in. o tym, że: (…) strategią działania Rafinerii Trzebinia S.A. i Spółek zależnych jest produkcja wyrobów i świadczenie usług o gwarantowanej i coraz wyższej jakości, wykonywanych przy uwzględnieniu ochrony środowiska naturalnego. Troska o kondycję otaczającego środowiska naturalnego sprawia, iż ochrona wszystkich elementów przyrody stanowi integralną część procesów rozwojowych Rafinerii Trzebinia S.A. i Spółek zależnych. Naszym zadaniem priorytetowym jest systematyczne zapobieganie i ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko. Zobowiązujemy się do spełniania wymagań prawnych i innych, mających zastosowanie w Rafinerii Trzebinia S.A. oraz Spółkach zależnych i dotyczących naszych aspektów środowiskowych.
Najważniejszymi elementami strategii zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie jest ochrona środowiska gruntowo-wodnego, która ma zabezpieczyć glebę przed przenikaniem  do niej zanieczyszczeń ropopochodnych. Ogromną rolę odgrywa ponadto proekologiczna gospodarka odpadami poprodukcyjnymi, a tutaj m.in. ograniczenie ich powstawania, segregacja, wykorzystanie lub unieszkodliwianie. Inne ważne elementy to monitoring procesów technologicznych, proekologiczne gospodarowanie energią i stosowanie możliwie najlepszych dostępnych proekologicznych technologii w procesach produkcyjnych i inwestycyjnych. Bardzo istotne jest ponadto zapobieganie występowaniu poważnych awarii przemysłowych oraz zapewnienie klientom i społeczeństwu dostępu do informacji na temat oddziaływania Rafinerii Trzebinia na środowisko. Zakład promuje również proekologiczną kulturę, prowadzi szkolenia mające na celu systematyczne podnoszenie świadomości ekologicznej pracowników i weryfikuje na bieżąco system zarządzania środowiskowego.
W celu realizacji polityki ekologicznej podejmowane są działania proekologiczne, wyrażone m.in. w „Planie zadań środowiskowych” przygotowywanym na każdy kolejny rok i obejmującym zadania inwestycyjne ściśle związane z osiąganiem określonych efektów ekologicznych. Ponadto Rafineria Trzebinia posiada system zarządzania jakością wg normy ISO 9001:2000. Certyfikat ten obejmuje swym zakresem taką działalność, jak: projektowanie, produkcja i sprzedaż paliw ciekłych, biokomponentów i biopaliw ciekłych, specyfików naftowych oraz innych wyrobów ropopochodnych i chemicznych. Certyfikat (nr 186557/A) jest ważny do 20 sierpnia 2009 r.
 
Dla gleby, wody i powietrza
W 1998 r. na terenie Rafinerii Trzebinia utworzone zostało specjalistyczne stanowisko do oczyszczania gruntów zanieczyszczonych substancjami ropopochodnymi i zaolejonych osadów. Zajmuje ono powierzchnię 950 m2 i usytuowane jest pod stalową wiatą. Rocznie można tam oczyścić ok. 14 tys. Mg odpadów. Procesy oczyszczania na tym stanowisku przeprowadzane są metodą mikrobiologiczną typu off site za pomocą bakterii autochtonicznych, wyselekcjonowanych z oczyszczanych gruntów. Oczyszczona ziemia wykorzystywana jest na terenie grupy kapitałowej Rafinerii Trzebinia, np. do wypełnienia niszy, ubytków terenu, do zasypywania wykopów, niwelacji lub przekazywana na zewnątrz do rekultywacji m.in jako warstwa izolacyjna (przekładka) na składowisku odpadów komunalnych.
W rafinerii powstają trzy rodzaje ścieków, tj. socjalno-bytowe, przemysłowe oraz opadowe. Wszystkie są odprowadzane z terenu zakładu własną siecią kanalizacyjną, na końcu której znajduje się mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia ścieków (fot. 3), podłączona do kolektora miejskiej oczyszczalni biologiczno-mechanicznej w Chrzanowie. Zakładowa instalacja pracuje jako wstępny element ciągu oczyszczania i ma za zadanie eliminację ze ścieków głównie zanieczyszczeń charakterystycznych dla przemysłu naftowego.
 
 
Głównymi źródłami emisji do powietrza w Rafinerii Trzebinia jest parowanie substancji lotnych ze zbiorników magazynowych paliw, piec atmosferyczny (instalacja DRW III) i instalacje do produkcji biodiesla, takie jak centralne wahadło gazowe oraz wentylacja grawitacyjna. W celu zminimalizowania tych emisji przeprowadzono szereg inwestycji, wśród których znalazła się modernizacja parku zbiorników do magazynowania surowców i produktów ropopochodnych. W ramach tego projektu zbudowano nowe zbiorniki z wewnętrznymi dachami pływającymi, posadowionymi w tacach zabezpieczonych geomembraną i betonem, oraz wewnętrzne dachy pływające w istniejących zbiornikach do magazynowania ropy naftowej i benzyn. Efekt ekologiczny jaki został osiągnięty to redukcja o ponad 95% emisji lotnych par węglowodorów do powietrza atmosferycznego. Wśród ostatnich inwestycji znalazła się również optymalizacja wydajności istniejącej instalacji biodiesla. Zadanie to miało na celu eliminację „wąskich gardeł”, które zostały zauważone w czasie czteroletniej pracy instalacji. Efektem będzie przede wszystkim zmniejszenie okresów przestojów technologicznych, które związane są z koniecznością czyszczenia niektórych aparatów i urządzeń. Ponadto obecnie trwa modernizacja infrastruktury magazynowej i frontu nalewczego oraz dziesięciu zbiorników, gdzie zostaną wykonane drugie dna z laminatu z systemem monitoringu. Dodatkowo w każdym ze zbiorników zainstalowano system kontroli wycieków. Takie rozwiązanie umożliwia wykrycie ewentualnego rozszczelnienia dna zbiornika oraz zabezpiecza przed możliwością skażenia środowiska.
W zakładzie prowadzony jest monitoring ekologiczny. Obejmuje on pomiary, których celem jest określenie wielkości emitowanych zanieczyszczeń do powietrza, ilości powstających odpadów i ścieków, natężenia hałasu oraz stopnia zanieczyszczenia gruntów. Działania te polegają również na monitorowaniu skuteczności i pracy urządzeń redukujących emisję zanieczyszczeń. Rafineria Trzebinia kontroluje także efektywność wykorzystania zasobów. Kontrola obejmuje sporządzanie bilansu surowca oraz bilansów ilościowych procesu produkcyjnego, zużycie środków pomocniczych oraz materiałów eksploatacyjnych. Ponadto prowadzony jest monitoring efektywności wykorzystania energii, polegający na pomiarach zużycia gazu ziemnego, energii elektrycznej, cieplnej zużywanej przez instalacje. Monitorowane są również parametry techniczne, ale także incydenty środowiskowe, skargi i uwagi. Zarządzanie procesami, przy uwzględnieniu monitoringu środowiskowego, oszczędności zasobów oraz efektywności zużycia mediów ma na celu minimalizację emisji oraz ilości powstających odpadów.
 
Aleksandra Hamala-Laba, kierownik zespołu ochrony środowiska, Rafineria Trzebinia
Marta Skrzyńska, pełnomocnik zarządu ds. systemów ISO, Rafineria Trzebinia
Bartłomiej Białoński, specjalista technolog, Rafineria Trzebinia
Bogdan Nowak, specjalista technolog, Rafineria Trzebinia