Związki gminne w Wielkopolsce na rzecz ochrony środowiska

Strategia wzmocnienia własnej skuteczności poprzez wspólne działania coraz wyraźniej zaznacza swoją obecność w sektorze gospodarki komunalnej, czego przykładem są łączące jednostki samorządu terytorialnego związki międzygminne. Wielkopolskie gminy decydują się tworzyć tego typu korporacje, gdyż – jak argumentują ich przedstawiciele – są tańsze, bardziej nowoczesne i kompleksowe. 

Wzorem krajów zachodnioeuropejskich wspólne wypełnianie ustawowych zadań leżących w gestii gminy staje się coraz bardziej powszechne. W woj. wielkopolskim w sektorze gospodarki komunalnej działa już trzynaście dużych związków międzygminnych (ZM).

 

Tab. 1. Wykaz związków gminnych w województwie wielkopolskim

Lp.	Nazwa związku	Liczba gmin w związku	Zadania związku	Data rejestracji
1.	Związek Gmin Krajny w Złotowie (woj. wielkopolskie)	9	ochrona środowiska, promowanie kultury, turystyki, ochrony przeciwpożarowej i ochrony zdrowia, zaopatrzenie w wodę	7.05.1991 r.
2.	Międzygminny Związek Wodociągów i Kanalizacji w Strzelcach Wielkich (woj. wielkopolskie)	4	eksploatacja urządzeń zbiorowego zaopatrzenia w wodę oraz studni publicznych i zbiorowych urządzeń kanalizacyjnych i sanitarnych, gwarantujących dostawę wody oraz odprowadzanie ścieków sanitarnych	17.12.1991 r.
3.	Związek Gmin Pojezierza Wielkopolskiego w Mieścisku (woj. wielkopolskie)	10	ożywienie działalności gospodarczej poprzez wykorzystanie zasobów wodnych i gleb uprawnych, utrzymanie ładu ekologicznego, zaopatrzenie w wodę, usuwanie i unieszkodliwianie odpadów, gospodarowanie wodami powierzchniowymi	5.02.1992 r.
4.	Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji w Koninie (woj. wielkopolskie)	16	eksploatacja urządzeń zbiorowego zaopatrzenia w wodę oraz studni publicznych i zbiorczych urządzeń kanalizacji sanitarnych gwarantujących dostawę wody, odprowadzanie ścieków	26.11.1992 r.
5.	Związek Gmin Ziemi Pleszewskiej w Pleszewie (woj. wielkopolskie)	6	gazyfikacja, unieszkodliwianie odpadów stałych, telefonizacja	22.02.1994 r.
6.	Związek Gmin Ziemi Ostrzeszowskiej w Ostrzeszowie (woj. wielkopolskie)	7	gazyfikacja przewodowa, unieszkodliwianie odpadów stałych, telefonizacja, budowa i remonty dróg	31.03.1995 r.
7.	Związek Międzygminny „Koniński Region Komunalny” w Koninie (woj. wielkopolskie)	11	ochrona środowiska, gospodarka wodna, zbiórka i utylizacja odpadów komunalnych, organizacja transportu zbiorowego, likwidacja bezrobocia, przeciwdziałanie alkoholizmowi	9.01.1998 r.
8.	Związek Komunalny Gmin „Czyste Miasto, Czysta Gmina” w Kaliszu (woj. wielkopolskie)	19	wybudowanie i eksploatacja Zakładu Utylizacji Odpadów w miejscowości Prażuchy, gm. Ceków Kolonia	4.02.1998 r.
9.	Związek Międzygminny „Kolski Region Komunalny” w Kole (woj. wielkopolskie)	11	działania na rzecz ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, utrzymanie czystości i porządku na terenie gmin, zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych, składowisk odpadów komunalnych, stacji zlewnych, zbiórka, gospodarka odpadami, poprawa infrastruktury technicznej gmin, organizacja wspólnego międzygminnego transportu zbiorowego, edukacja samorządowa, ograniczenie bezrobocia, wychowanie w trzeźwości, budowa i organizacja schronisk dla bezdomnych zwierząt, tworzenie grzebowisk, zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, rozwój turystyki, promocja gmin	21.09.2000 r.
10.	Związek Międzygminny „Obra” w Berzynie (woj. wielkopolskie)	3	zbiórka i składowanie odpadów, budowa i eksploatacja zakładu utylizacji, sprzedaż surowców wtórnych	27.10.2000 r.
11.	Związek Międzygminny „Puszcza Zielonka” w Murowanej Goślinie (woj. wielkopolskie)	6	opracowanie i realizacja Planu Ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, kanalizacji sanitarnej, budowa zbiorników małej retencji, zwodociągowanie i gazyfikacja terenów wiejskich, ochrona środowiska, gospodarka odpadami, budowa infrastruktury turystycznej, nowych dróg	11.12.2000 r.
12.	Związek Gmin Powidzkiego Parku Krajobrazowego w Powidzu (woj. wielkopolskie)	7	ochrona wód, ziemi i powietrza Parku, edukacja ekologiczna, promowanie turystyki	23.05.2002 r.
13.	Związek Gmin Zlewni Górnej Baryczy w Krotoszynie (woj. wielkopolskie)	13	ochrona środowiska, usuwanie, oczyszczanie ścieków i odpadów komunalnych, budowa oczyszczalni ścieków, kanalizacji, zakładów utylizacji odpadów, składowisk odpadów oraz ich utrzymanie i eksploatacja	24.02.2004 r.

 

Działalność związków międzygminnych regulują przepisy zawarte w rozdziale 7 Ustawy o samorządzie gminnym (DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z poźn. zm.) oraz w rozdziale 7 Ustawy o samorządzie powiatowym (DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1592 z poźn. zm.). Do ZM zastosowanie mają również przepisy art.11 Ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych (DzU nr 55, poz. 577 z późn. zm.), a także przepisy o gospodarce finansowej gmin stosownie do art. 73a Ustawy o samorządzie gminnym. Szczegółowe zasady funkcjonowania związku określa przyjęty większością głosów przez rady zainteresowanych gmin statut związku, ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Województwa. Z dniem ogłoszenia statutu związek nabywa osobowość prawną, co umożliwia mu uczestnictwo w obrocie gospodarczym, a tym samym pozwala zaciągać zobowiązania w postaci kredytów i pożyczek na realizację zadań. Mimo iż w całej Europie gminy i ich związki są dla banków jednym z najbardziej pożądanych klientów, w Polsce nadal pozyskanie środków na zadania inwestycyjne jest nie lada wyzwaniem. Zestawienie wykonania wyniku finansowego przez poszczególne wielkopolskie związki międzygminne w latach 2004-2007 świadczy o tym, jak nieuzasadnione są obawy polskich banków.

 

Tab. 2. Realizacja budżetów omawianych związków międzygminnych w latach 2004-2007

Nazwa związku	Lata
	2004	2005	2006	III kwartał 2007
Związek Gmin Krajny w Złotowie (woj. wielkopolskie)	8 396,00	14 004,00	49 549,18	-29 053,31
Międzygminny Związek Wodociągów i Kanalizacji w Strzelcach Wielkich (woj. wielkopolskie)	-159 407,00	338 732,00	-60 258,33	153 268,24
Związek Gmin Pojezierza Wielkopolskiego w Mieścisku (woj. wielkopolskie)	-9 065,00	330,00	3 000,73	-3 069,80
Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji w Koninie (woj. wielkopolskie)	117 769,00	276 145,00	-138 075,00	-119 403,32
Związek Gmin Ziemi Pleszewskiej w Pleszewie (woj. wielkopolskie)	-205,00	4 076,00	13 787,08	11 058,24
Związek Gmin Ziemi Ostrzeszowskiej w Ostrzeszowie (woj. wielkopolskie)	-5 218,00	15 835,00	-770,94	16 942,48
Związek Międzygminny „Koniński Region Komunalny” w Koninie (woj. wielkopolskie)	6 476,00	-8 938,00	60 951,76	-1 955,11
Związek Komunalny Gmin „Czyste Miasto, Czysta Gmina” w Kaliszu (woj. wielkopolskie)	4 046 758,00	-13 044 632,00	-17 090 179,85	5 953 339,03
Związek Międzygminny „Kolski Region Komunalny” w Kole (woj. wielkopolskie)	-29 106,00	-34 604,00	-22 602,71	6 687,31
Związek Międzygminny „Obra” w Berzynie (woj. wielkopolskie)	-67 745,00	29 464,00	-13 598,96	6 339,53
Związek Międzygminny „Puszcza Zielonka” w Murowanej Goślinie (woj. wielkopolskie)	36 369,00	194 106,00	299 480,46	840 312,19
Związek Gmin Powidzkiego Parku Krajobrazowego w Powidzu (woj. wielkopolskie)	246,00	6 203,00	-812,32	-2 667,89
Związek Gmin Zlewni Górnej Baryczy w Krotoszynie (woj. wielkopolskie)	–	26 967,00	-955 436,67	71 924,45

Łatwiejszy dostęp środków finansowych pozwoliłby na efektywniejszą działalność związków, a o wadze tejże działalności dla strategii rozwoju kraju świadczy ich obecność na liście projektów indywidualnych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. W pierwszej kolejności na uzyskanie dotacji z Funduszu Spójności ma szanse projekt „Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic”, którego inicjatorem i beneficjentem jest Związek Międzygminny „Puszcza Zielonka”. Celem przedsięwzięcia ma być uporządkowanie gospodarki ściekowej pięciu gmin znajdujących się w sąsiedztwie miasta Poznania i należących do Związku Międzygminnego „Puszcza Zielonka”. Mimo iż wciąż oczekujemy na decyzję Komisji Europejskiej, trwają już prace projektowe dla całego zakresu przedsięwzięcia, tj. ponad 370 kilometrów sieci kanalizacyjnej i 150 przepompowni. Realizacja projektu w znacznym stopniu przyczyni się do redukcji zrzutu ładunku azotu pochodzącego ze ścieków komunalnych do zlewni, likwidacji ulegną przestarzałe oczyszczalnie ścieków, a strumień ścieków zostanie skierowany do oczyszczalni spełniających normy europejskie.

Szanse na pozyskanie środków z Europejskiego Funduszu Spójności ma również projekt „Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie gmin subregionu konińskiego”, zaproponowany przez Związek Międzygminny „Koniński Region Komunalny”. Zainteresowane tym zadaniem są trzydzieści trzy jednostki samorządowe z czterech powiatów oraz miasto Konin. Realizacja projektu zakłada dalszą, kompleksową modernizację Miejskiego Zakładu Gospodarki Odpadami w Koninie, w tym budowę instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów, powstanie kilku zbiorczych, gminnych punktów selektywnego gromadzenia odpadów pełniących funkcję stacji przeładunkowych, budowę linii zagospodarowania osadów ściekowych, organizację i wyposażenie gminnych punktów selektywnego gromadzenia odpadów wielkogabarytowych oraz niebezpiecznych, a także rekultywację ok. dwudziestu jeden składowisk odpadów niespełniających wymogów unijnych. Osiągnięcie powyższych celów spowoduje stworzenie spójnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie zamieszkałym przez ponad 350 000 mieszkańców. Możemy zatem mówić o dużej skali oddziaływania oraz – ze względu na swój wpływ na środowisko przyrodnicze i społeczne – znacznym stopniu skomplikowania. Zakończenie realizacji przewidywane jest na 2011 r.

Lutowa weryfikacja list okazała się być niełaskawa dla Wielkopolski – wśród 141 projektów usuniętych z listy podstawowej znalazły się m.in. „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gmin członkowskich Związku Międzygminnego Wodociągów i Kanalizacji w subregionie konińskim”. zaproponowane przez Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji w Koninie oraz wart przeszło 26 mln euro projekt Międzygminnego Związku Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Strzelcach Wielkich – „Systemy kanalizacji zbiorczych aglomeracji gmin Kobylin – Krobia – Pępowo – Pogorzela” .

 

Wielkopolskie związki międzygminne podejmują również szereg działań z zakresu edukacji ekologicznej. Przykładem może być „Koniński Region Komunalny”, który w 2000 r. przy wsparciu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu utworzył Rejonowe Centrum Edukacji Ekologicznej. Dysponując niezbędnym do przeprowadzenia cyklicznych szkoleń sprzętem placówka prowadzi zajęcia zarówno dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych, wyższych, jak i dla nauczycieli, liderów edukacji ekologicznej, pracowników samorządowych, radnych. Do stałych bloków tematycznych należą: problematyka związana z prawidłową gospodarką odpadami komunalnymi, gospodarką wodno – ściekową, kształtowaniem nawyków poszanowania przyrody, oszczędnego gospodarowania jej zasobami, wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii oraz zagadnienia związane z dostosowaniem polskiej praktyki w ochronie środowiska do standardów Unii Europejskiej. Alternatywną dla szkoleń metodą edukacji są konkursy: „Selektywnej Zbiórki Odpadów w Placówkach Oświatowych” oraz plebiscyt na najbardziej uporządkowaną wieś oraz najbardziej zadbaną zagrodę w gminie. 

Konkursy ekologiczne są także istotnym narzędziem popularyzacji proekologicznych postaw dla Związku Komunalnego Gmin „Czyste miasto, czysta gmina”. Związek – wyróżniony w kategorii „Edukacja Ekologiczna” w VII edycji Konkursu „Przeglądu Komunalnego” o Puchar Recyklingu – od lat prowadzi szereg działań edukacyjnych związanych z propagowaniem selektywnej zbiórki oraz uświadomieniem społeczeństwa o zagrożeniach i skutkach związanych z niewłaściwym obchodzeniem się z odpadami komunalnymi. O tym jak prężnie działa związek, świadczą liczne akcje edukacyjne, które są przezeń inicjowane: konkursy „Zbiórka Makulatury” i „Kaliska przygoda z odpadami” oraz akcje odzysku baterii, RABAN, rajd ekologiczno-przyrodniczy po Ziemi Kaliskiej „PRZESPOLEW” czy organizowany corocznie dla mieszkańców stowarzyszonych gmin festyn „Czyste Miasto, Czysta Gmina”.

Istnienie związków międzygminnych jest zatem uzasadnione zarówno z punktu widzenia ekonomicznego, prawnego jak i społecznego. Waga ich działań, mimo iż często bagatelizowana, znajduje swoje potwierdzenie w nagrodach i wyróżnieniach, jakimi owe związki mogą się pochwalić. Wspomniany już Związek Komunalny Gmin „Czyste Miasto, Czysta Gmina” jest laureatem tak prestiżowych nagród jak uzyskana w 2000 r. nagroda Prezesa Rady Ministrów za Program Gospodarki Odpadami w konkursie „Innowacje w miastach – Miasto 2000”, organizowanym przez Związek Miast Polskich INVESTCITY w Poznaniu. Ponadto nadanie tytułu „HIT 2002” za Program Gospodarki Odpadami Komunalnymi realizowany przez Związek czy wyróżnienie w kategorii „Edukacja Ekologiczna” w VII Edycji Konkursu „Przeglądu Komunalnego” o Puchar Recyklingu. Kolejnym przykładem może stać się wielokrotnie nagradzany Związek Międzygminny „Koniński Region Komunalny”. Uczestnicząc w ogólnopolskim konkursie „Przyjaźni Środowisku”, Związek uzyskał tytuł „Promotora Ekologii”, „Mecenasa Polskiej Ekologii”, a w ogólnopolskim konkursie o Puchar Recyklingu Związek został wyróżniony dyplomem „Mistrza Edukacji Ekologicznej”.

Wielość i różnorodność nagród potwierdza, iż działalność związków przynosi wymierne efekty, coraz bardziej zbliżając nas do standardów europejskich.