Punkty selektywnej zbiórki odpadów

Ważny element selektywnej zbiórki odpadów to dobrze przygotowana akcja informacyjna dla mieszkańców, np. dotycząca sposobów gromadzenia w domu i poza domem oraz odbioru zebranych odpadów. Z doświadczeń państw Unii Europejskiej, ale również i niektórych miast czy gmin polskich, wynika, że dobrze przyjęto tzw. stałe punkty zbiórki, stanowiące ważne miejsca w systemie gospodarki odpadami. Mieszkaniec czy wytwórca odpadów sam je transportuje do odpowiedniego miejsca (nadzorowanego przez zakład odpowiedzialny za zbiórkę i gromadzenie odpadów) i w dogodnym dla siebie czasie. Forma i rozmiary punktu przyjmowania odpadów mogą się różnić w zależności od lokalizacji. Wdrożenie w życie tych sprawdzonych już form nastąpiło po zmianie obowiązującego przez lata prawa, czyli po znowelizowaniu Ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 1996 r. nr 132, poz. 622). 1 lipca 2011 r. Sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2011 r. nr 152, poz. 897). Najnowsze zmiany zostały wprowadzone Ustawą z 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw.

Ustawa zawiera nowe zasady postępowania z odpadami komunalnymi, m.in.:
•    przejęcie przez gminę własności odpadów komunalnych,
•  wyłonienie przez gminę, w konkurencyjnym przetargu, firm, które będą odbierać odpady od wszystkich właścicieli nieruchomości,
•  zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych,
•    ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
•    tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, poziomów recyklingu,
•   prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych,
•    uchwalanie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy.

Dzięki segregacji i selektywnej zbiórce odpadów możliwe jest odzyskanie ogromnej ilości surowców i pieniędzy. Aby ułatwić to zadanie zarówno mieszkańcom, jak i samym gminom art. 3 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach określił, że gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie oraz tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności: pkt 5 określa, że gminy ustanawiają selektywne zbieranie odpadów komunalnych, obejmujące co najmniej następujące frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji, a pkt 6 (zmieniony) wskazuje, że gminy tworzą punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy i oddanie co najmniej takich odpadów komunalnych, jak przeterminowane leki i chemikalia, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, zużyte opony, odpady zielone oraz odpady budowlane i rozbiórkowe, stanowiące odpady komunalne, a także odpady komunalne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 4a. Zasady organizacji Punkty selektywnej zbiórki odpadów funkcjonowały już w Polsce często jako gminne punkty zbiórki odpadów segregowanych i wielkogabarytowych (GPZOSiW) lub zbiorcze punkty gromadzenia odpadów czy punkty dobrowolnego gromadzenia odpadów. Takie punkty najczęściej organizowane były, i oczywiście mogą być nadal, przy zakładach przetwarzania odpadów komunalnych (ZPOK), stacjach segregacji odpadów, stacjach przeładunkowych lub w innych punktach miast czy gmin łatwo dostępnych i rozpoznawanych dla mieszkańców.

Nasuwa się pytanie, ile takich punktów powinno być zorganizowanych na terenie gminy? Selektywna zbiórka stałych odpadów komunalnych powinna być częścią składową planu zarządzania gospodarką odpadami w gminie czy regionie. Tak więc głównym czynnikiem decydującym o ilości punków będzie liczba mieszkańców. Na pewno w ponad 100-tysiecznym mieście docelowo należy planować organizację dwóch czy nawet trzech punktów, a w mniejszych gminach wystarczy jeden punkt. Jeden PSZOK powinien przypadać na 50-70 tys. mieszkańców. Z tych założeń wynika, że przy ok. 0,7 mln mieszkańców Łódź powinna wybudować co najmniej 10, a najlepiej 15 PSZOK-ów, tj. do czterech (w przypadku najliczniej zamieszkanej dzielnicy Bałuty) tego typu obiektów na każdą z pięciu dzielnic (sektorów) Łodzi. Rysunek 1 przedstawia rozmieszczenie PSZOK-ów w Łodzi w 2013 r. i propozycje rozplanowania kolejnych. W typowych gminach wiejskich może się okazać, że nie będzie żadnego, jeżeli gmina podpisze porozumienie z inną gminą w sprawie wspólnej organizacji punktu selektywnej zbiórki odpadów. Taka sytuacja często występuje, jeżeli sąsiadują ze sobą gmina miejska i wiejska. Rozwiązanie to sankcjonuje zapis w najnowszej nowelizacji: w art. 3 po ust. 2a dodaje się ust. 2b w brzmieniu: Gmina jest obowiązana utworzyć co najmniej jeden stacjonarny punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, samodzielnie lub wspólnie z inną gminą lub gminami. Zapis ten ułatwia także tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych przez związki międzygminne. Należy się również zastanowić, co dokładnie oznacza pojęcie „zapewnienie łatwego dostępu dla wszystkich mieszkańców gminy”. Większość osób odpowie, że chodzi o bliskość. Ale jeżeli na terenie gminy będzie funkcjonował jeden punkt, to dla większości mieszkańców może to przełożyć się na dystans nawet kilku czy kilkunastu kilometrów. Łatwo dostępny może również znaczyć, że prowadzi do niego utwardzona droga czy jest otwarty w dogodnych dla mieszkańców godzinach. Punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych funkcjonują w systemie „dostarcz”, zatem mieszkańcy mogą przynosić – dowozić różnego rodzaju odpady powstające w gospodarstwach domowych. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania punktów powinny zostać opracowane regulaminy lub instrukcje obsługi takiego punktu, w których muszą być zawarte: obowiązki obsługującego punkt, uprawnienia przywożących odpady, wykaz odpadów przyjmowanych od mieszkańców i czasowo gromadzonych w punkcie, zakazy, czyli wykaz odpadów, które nie będą przyjmowane lub od kogo nie będą przyjmowane itp. Przy wjeździe do punktów selektywnego gromadzenia odpadów komunalnych należy ustawić tablice informacyjne, przede wszystkimi z godzinami otwarcia punktów.

Do PSZOK-ów mieszkańcy mogliby dowozić własnym transportem: surowce wtórne i te, które nie mieszczą się w pojemnikach typu „dzwony”, odpady wielkogabarytowe (np. meble, wanna), odpady niebezpieczne (np. zużyte opony, oleje, akumulatory, baterie, świetlówki, gaśnice, puszki po farbach i aerozolach), odpady elektryczne i elektroniczne (np. zużyty sprzęt AGD i RTV), gruz wytworzony przy własnoręcznie prowadzonych remontach, odpady zielone z pielęgnacji terenów zielonych (jeśli mieszkańcy zgłoszą takie zapotrzebowanie), zmieszane i impregnowane drewno.

Aby przyjąć wszystkie wymienione odpady, każdy z takich punktów powinien być wyposażony w: kontener do gromadzenia złomu stalowego, kontener do gromadzenia złomu metali nieżelaznych, kontener do gromadzenia odpadów z tworzyw sztucznych, kontener do gromadzenia papieru i tektury, kontenery lub pojemniki do gromadzenia szkła opakowaniowego (wg kolorów), kontener do gromadzenia szkła płaskiego (np. szyby okienne), kontener do gromadzenia odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych, kontenery do gromadzenia gruzu, kontenery do gromadzenia odpadów wielkogabarytowych, kontener na odpady z terenów zieleni np. skoszona trawa czy odpady biodegradowalne.

W celu łatwiejszego umieszczenia odpadów w kontenerach dostęp do nich mógłby być możliwy z podwyższenia, na który wjeżdżałyby samochody. Aby umożliwić rozmieszczenie kontenerów oraz swobodny dostęp do nich dla pojazdów odbierających kontenery punkt selektywnego gromadzenia odpadów powinien być zlokalizowany na placu o powierzchni ok. 300 – 600 m², a nawet 1000 m². Teren punktu musi być ogrodzony, monitorowany i zamykany w porze nocnej. Do gromadzenia odpadów typu opony, gruz czy zielone można zbudować boksy betonowe. Ponieważ każdy mieszkaniec powinien mieć możliwość oddania także odpadów niebezpiecznych, punkt należy wyposażyć w pomieszczenie (kontener zamknięty) do gromadzenia odpadów niebezpiecznych. Do magazynowania odpadów niebezpiecznych oraz odpadów urządzeń elektrycznych i elektronicznych wymagane jest uszczelnione podłoże oraz zadaszenie. Odpady, które mogą być przywożone do punktów selektywnego zbierania, powstają w gospodarstwach domowych raczej rzadko – raz na rok lub nawet rzadziej.

Budowa PSZOK-ów w woj. łódzkim

Województwo łódzkie położone jest w centralnej części Polski. Składa się z trzech powiatów grodzkich oraz 21 powiatów ziemskich, podzielonych na 177 gmin. Ludność zamieszkuje w 18 gminach miej-skich, 26 gminach miejsko-wiejskich oraz 133 gminach wiejskich. W okresie od września do listopada przeprowadzono badania dotyczące oceny budowy przez gminy woj. łódzkiego punktów selektywnej zbiórki odpadów. Kolejne wykresy przedstawiają ilościowy wykaz uzyskanych danych o utworzeniu PSZOK-ów na terenach gmin, procentową statystykę ilości gmin prowadzących punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w woj. łódzkim, ilościowe porównanie gmin zamieszczających informację o istniejącym PSZOK-u na stronie internetowej, procentowy wskaźnik udostępniania informacji przez 115 gmin posiadających PSZOK-i, procentowy udział gmin spełniających wymogi ustawy z 1 lipca 2011 r., statystyczną ilość PSZOK-ów dostępnych w danym okresie w ciągu tygodnia, procentowy wskaźnik liczby PSZOK-ów dostępnych w danym okresie w ciągu tygodnia. Przy tworzeniu punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych powinno się wziąć pod uwagę konieczność zapewnienia mieszkańcom gminy łatwego do nich dostępu. Dogodna lokalizacja punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych zachęca mieszkańców gminy do korzystania z nich. Tylko jeden PSZOK na terenie gminy często bywa niewystarczający do obsługi wszystkich jej mieszkańców. Dotyczy to głównie rozległych gmin, w których PSZOK-i zlokalizowane są zazwyczaj w większym mieście bądź w okolicach RIPOK-ów. Problem z dogodnym dotarciem do takich punktów może być też spowodowany ich umiejscowieniem na obrzeżach gmin – trudno wozić odpady z jednego krańca gminy na drugi. To również przyczyna mniejszego zainteresowania mieszkańców takimi punktami. Na zainteresowanie PSZOK-ami mogą też mieć wpływ dni i godziny ich otwarcia. Mieszkańcy gmin chętniej korzystaliby z takiej formy pozbywania się odpadów, gdyby punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych funkcjonowały od poniedziałku do soboty również w godzinach popołudniowych. Większość osób pracuje do ok. godz. 17.00. Ważną rolę odgrywa też informacja o lokalizacji takiego punktu, godzinach otwarcia oraz rodzaju odpadów i formie ich przyjmowania. Umożliwienie mieszkańcom dogodnego korzystania z punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych zwiększy ich zainteresowanie selektywną zbiórką. Umożliwi też pozyskanie większej ilości odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych i budowlanych. Bezpłatny wywóz odpadów do PSZOK-ów zmniejszy liczbę „dzikich wysypisk”.

Wnioski

Sprawny model selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w gminie wymaga uwzględnienia punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Z ustawy wynika, że w każdej gminie powinien być przynajmniej jeden taki punkt. W woj. łódzkim 2/3 gmin zrealizowało obowiązek ustawowy, czyli zbudowało PSZOK-i. Niektóre gminy jako punkty selektywnej zbiórki odpadów wskazały: mobilne punkty zbiórki odpadów komunalnych, pojemniki ustawione w „gniazda” i wysepki ekologiczne, stacje przeładunkowe odpadów komunalnych, wystawki odpadów przed posesjami, tymczasowe zastępcze punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. To efekt braku precyzyjnej definicji punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Zmianę definicji PSZOK-u, wskazującą, że ma mieć on charakter stacjonarny, wprowadzono w najnowszej nowelizacji ustawy. Wójtowie jako przyczynę niewywiązania się z obowiązku utworzenia PSZOK‑ów podawali konieczność zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, brak funduszy na taką inwestycję, przedłużające się procedury administracyjne lub nawet brak konieczności budowania PSZOK-ów… Nie zawsze PSZOK musi być duży, gdyż taki generuje znaczne koszty. Przede wszystkim zwielokrotnia nakłady inwestycyjne (potężna infrastruktura), a ponadto utrudnia praktyczne z niego korzystanie. Żeby posiadać odpowiedni strumień odpadów, należy umożliwić mieszkańcom wygodne uczestnictwo w jego współtworzeniu, blisko miejsca zamieszkania. Perspektywa podróży kilku czy kilkunastokilometrowej nie będzie zachęcająca dla żadnego mieszkańca. Dobrze zaprojektowany i zarządzany, a także eksploatowany PSZOK nie emituje żadnych zanieczyszczeń ani odorów do środowiska, jest funkcjonalny, wygodny i bezpieczny. Punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych to nowoczesne obiekty gospodarki odpadami, które pozwalają na gromadzenie nie tylko surowców wtórnych, ale także innych frakcji odpadów problemowych, które nie powinny znaleźć się w pojemnikach na odpady (np. odpadów niebezpiecznych, urządzeń elektrycznych i elektronicznych). Zadania punktów to: spełnienie standardów, norm oraz przepisów prawa krajowego i Unii Europejskiej, zwiększenie recyklingu i odzysku odpadów opakowaniowych, stworzenie możliwości nieodpłatnego pozbywania się nietypowych i problemowych odpadów, poprawa czystości na obszarze gminy, zapewnienie bezpieczeństwa środowiska (eliminacja „dzikich wysypisk” i nielegalnego spalania odpadów w gospodarstwach domowych).

Dr inż. Barbara Kozłowska, Damian Pietrzyk
Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska, Politechnika Łódzka