Raport z realizacji Polityki ekologicznej

W dokumencie oceniono efekty Polityki Ekologicznej Państwa (PEP) w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, ze szczególnym uwzględnieniem stopnia i zakresu realizacji jej priorytetów. Oceniono także wpływ, jaki na tę politykę miały programy współfinansowane ze środków UE oraz fundusze ekologiczne – narodowe i wojewódzkie. Przedstawiono ponadto analizę zobowiązań Polski w obszarze środowiska w perspektywie 2020 roku oraz aktualny stan ich realizacji.

Ocenę stopnia realizacji założeń PEP 2009-2012 oparto na analizie dostępnych danych statystycznych w kluczowych obszarach tematycznych: gospodarce wodno-ściekowej, gospodarce odpadami, ochronie powietrza, ochronie przyrody i leśnictwie. Zaprezentowano niektóre dane obrazujące ogólną dynamikę zmian w omawianym okresie na tle poprzedniego czterolecia oraz na tle innych krajów członkowskich UE. Dla niektórych wskaźników przedstawiono również charakterystyki dotyczące dynamiki zmian zachodzących na poziomie poszczególnych województw oraz powiatów oraz zmiany poziomu nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w skali kraju oraz województw.

W zakresie oczyszczania ścieków komunalnych w okresie 2009-2012 odnotowano korzystne tendencje, chodzi o budowę sieci kanalizacyjnych, zwiększenie liczby ich użytkowników, wzrost liczby oczyszczalni ścieków, jak również ilości oczyszczanych ścieków komunalnych. Spadła natomiast dynamika redukcji zanieczyszczeń w ściekach. W województwach, w których przed 2009 r. udział ludności korzystającej z kanalizacji był najniższy, odnotowano istotny wzrost przyłączeń do sieci kanalizacyjnej, co świadczy o tendencji zmniejszania dysproporcji pomiędzy województwami. Stwierdzono również postęp w ilości przekształcanych termicznie osadów ściekowych z oczyszczalni komunalnych.

Z danych GUS wynika, że występuje stała tendencja zniżkowa w zużyciu wody z wodociągu na użytkownika. Odwrotna tendencja wystąpiła w obszarze zużycia wody w przemyśle: tendencja zniżkowa, obserwowana w okresie 2005-2008, została zastąpiona tendencją zwyżkową w okresie 2009-2012.

W okresie 2009-2012 nastąpił wzrost ilości wytworzonych odpadów ogółem, a więc odwrócenie tendencji z poprzedniego czterolecia. Jednocześnie zaobserwowano korzystne zmiany w obszarze gromadzenia odpadów komunalnych: zmniejszenie ilości zebranych odpadów zmieszanych oraz wzrost ilości i udziału odpadów komunalnych zebranych selektywnie w ciągu roku mimo, że dynamika tego procesu była niższa w stosunku do wcześniejszego czterolecia. Pomimo wzrostu poziomu życia, ilość produkowanych odpadów komunalnych per capita utrzymuje się w Polsce na stałym poziomie i jest to poziom dużo niższy niż średnia dla UE.

Nastąpił nieznaczny wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych, jednak dynamika tego procesu była niższa niż w poprzednim czteroleciu. Spadła emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla, a wzrosła emisja niezorganizowana oraz emisja podtlenku azotu i dwutlenku węgla. W okresie 2009-2012, jak również w perspektywie wielolecia, notowany jest stały spadek emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych.

W oparciu o dane EUROSTAT można stwierdzić, że emisja gazów (wyrażonych w ekwiwalencie CO₂) utrzymuje się w Polsce od 2008 r. na stałym poziomie, z wyjątkiem roku 2009, gdy była nieco niższa. Najistotniejszym problemem jest emisja powierzchniowa (tzw. niska emisja), która jest główną przyczyną niedotrzymania standardów jakości powietrza, określonych prawodawstwem unijnym (dyrektywa 2008/50/WE oraz dyrektywa 2004/107/WE). W raporcie „Ocena jakości powietrza za 2012 r.”, wykonanym przez Inspekcję Ochrony Środowiska z wykorzystaniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia, wyszczególniono 12 substancji: dwutlenek siarki (SO₂), dwutlenek azotu (NO₂), tlenek węgla (CO), benzen (C₆H₆), ozon (O₃), pył PM10, ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni) i benzo(a)piren (B(a)P) w pyle PM10 oraz pył PM2,5. W 2012 r. stwierdzone zostały przekroczenia w: 38 strefach ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego PM10, 22 strefach ze względu na przekroczenie poziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji pyłu PM2,5 oraz w 42 strefach ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)piranu. Odnotowano ponadto pojedyncze strefy z przekroczeniami m.in. norm dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, arsenu. Utrzymywał się negatywny trend przekroczeń pyłu zawieszonego PM10, pyłu PM2,5 oraz B(a)P.

W latach 2009-2011 występował wzrost zużycia energii, także w przeliczeniu na mieszkańca. Pozytywnym zjawiskiem w ujęciu wielolecia jest niemal stały spadek zużycia energii elektrycznej w przeliczaniu na jednostkę PKB, choć nadal wskaźnik ten dla Polski jest dużo wyższy niż średnia UE. W okresie 2009-2011 nastąpił prawie dwukrotny wzrost udziału energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej – z 4,3 proc. w roku 2008 do 8 proc. w roku 2011, mimo to Polska pozostaje nadal w gronie państw UE o najniższym udziale energii ze źródeł odnawialnych.

W latach 2009-2012 nastąpił niewielki przyrost całkowitej powierzchni obszarów chronionych o około 0,5 proc. w stosunku do 2008 r. Odnotowano ogólny wzrost powierzchni gruntów leśnych (program zalesień gruntów nieleśnych), lecz w porównaniu do okresu 2005-2008 dynamika zalesień gruntów nieleśnych uległa znacznemu zmniejszeniu, zarówno na gruntach prywatnych, jak i gruntach w zarządzie Lasów Państwowych. W 2012 r. ogólnokrajowa lesistość osiągnęła poziom 29,3 proc. – w stosunku do roku 2008 nastąpił wzrost o 0,3 p.p.

Wzrosły nakłady na ochronę środowiska, natomiast nakłady na środki trwałe służące gospodarce odpadami utrzymywały się w latach 2009-2011 na stałym poziomie ok. 850 mln zł rocznie w cenach bieżących. Biorąc pod uwagę prognozowane potrzeby inwestycyjnie dot. zagospodarowania odpadów komunalnych, w okresie 2012-2020 powinien nastąpić przynajmniej dwukrotny wzrost ich poziomu. Nakłady na środki trwałe służące oszczędzaniu energii utrzymywały się na zbliżonym poziomie ok. 340 mln zł rocznie (w cenach bieżących). W latach następnych należy spodziewać się tendencji zwyżkowej nakładów.

Cele i kierunki działań ochrony środowiska, zdefiniowane w strategiach sektorowych, zrealizowane zostały wraz z wejściem w życie procedur oceny oddziaływania na środowisko, chodzi o obowiązek poddania strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko projektów wszystkich dokumentów o charakterze strategicznym, w tym dokumentów związanych z planowaniem przestrzennym oraz polityk, planów i strategii, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000. Realizacja celu oraz kierunków działań była częściowo uzależniona od wsparcia finansowego, a największy wkład w tym obszarze (blisko 90 proc. z 15 mln zł łącznej wartości podpisanych umów) miał NFOŚiGW. Dofinansowane projekty nie koncentrowały się jednak na procedurze oceny dokumentów strategicznych, a dotyczyły oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć, więc ich wpływ na realizację PEP miał charakter pośredni. Najważniejszym kierunkiem działań w perspektywie 2020 r. wydaje się stworzenie wytycznych metodycznych dla strategicznych ocen oddziaływania na środowisko w celu zapewnienia odpowiedniej ich jakości.

W raporcie dokonano szczegółowych przeglądów obszarów tematycznych określonych w Polityce Ekologicznej Państwa, w tym m.in.: zasady ochrony środowiska w strategiach sektorowych, zarządzanie środowiskowe, odpowiedzialność za szkody w środowisku, ochrona przyrody, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, racjonalne gospodarowanie zasobami wody, ochrona powierzchni ziemi, gospodarowanie zasobami geologicznymi, jakość powietrza czy gospodarka odpadami.

Największy wkład w realizację założeń PEP 2009-2012 miały środki: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (33,7 proc.), Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (21,2 proc.), funduszy wojewódzkich (18,5 proc), Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (11 proc) oraz Regionalnych Programów Operacyjnych (11,1 proc.).