Susze, pożary, jałowienie gleb. ONZ ostrzega przed niedoborami wody

Raport “Globalne zagrożenie wysychaniem ziem: regionalne i globalne trendy suszy i prognozy na przyszłość”, zaprezentowano podczas niedawnej, 16. Konferencji stron Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu pustynnienia w krajach dotkniętych poważną suszą i pustynnieniem (ang.: United Nations Convention to Combat Desertification – UNCCD), która odbyła się niedawno w Rijadzie w Arabii Saudyjskiej.

Dane są jednoznaczne 

– Po raz pierwszy kryzys związany z suszą został tak precyzyjnie i jednoznacznie udokumentowany, ujawniając skalę zagrożenia dotyczącego miliardów ludzi na świecie – podkreśla Ibrahim Thiaw, Sekretarz Wykonawczy UNCCD. – W przeciwieństwie do przemijających okresów niskich opadów, oznacza to stałą i nieustającą negatywną dla ludzkości transformację. W sytuacji gdy klimat konkretnego obszaru staje się bardziej suchy, automatycznie traci on możliwość powrotu do poprzednich warunków. I nie należy mieć złudzeń, że rozległe suche obszary na całym świecie powrócą do stanu w jakim kiedyś były, a tego kalibru zmiana na nowo definiuje życie na Ziemi – ostrzega Sekretarz Wykonawczy UNCCD.

Kryzys dotyka 77,6 proc. powierzchni lądów 

Jak wynika z raportu UNCCD, w ciągu trzech dekad poprzedzających rok 2020 około 77,6 procent powierzchni lądów Ziemi stało się bardziej suchymi w porównaniu z poprzednim, 30-letnim okresem.

W tym samym czasie tereny suche powiększyły się o około 4,3 miliona km² – to obszar niemal o jedną trzecią większy niż powierzchnia Indii, siódmego co do wielkości kraju na świecie. Obecnie tereny suche stanowią 40,6 proc. powierzchni lądów na Ziemi (z wyłączeniem Antarktydy).

Jak zauważają autorzy raportu, coraz więcej obszarów naszego globu przekracza kolejne “progi suchości”, stając się terenami stepowymi lub pustynnymi. W ostatnich dekadach dotyczyło to około 7,6 procent globalnych terenów. A to pod względem wielkości obszar większy, niż wynosi powierzchnia Kanady.

W przytaczanym dokumencie stwierdzono również, że w większości przypadków klimat na zagrożonych obszarach zmienił się z wilgotnego na suchy, co miało fatalne skutki dla rolnictwa, ekosystemów oraz zamieszkujących tam ludzi.

Fatalne skutki emisji gazów cieplarnianych 

W raporcie zawarto również ostrzeżenie dotyczące emisji gazów cieplarnianych. A zatem, jeśli światu nie uda się ograniczyć ich emitowania, to do końca obecnego stulecia kolejne 3 proc. wilgotnych obszarów globu stanie się terenami suchymi.

W przypadku braku ograniczeń emisji gazów cieplarnianych eksperci prognozują rozszerzanie się terenów suchych w środkowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych, centralnym Meksyku, północnej Wenezueli, północno-wschodniej Brazylii, południowo-wschodniej Argentynie, całym regionie Morza Śródziemnego, na wybrzeżu Morza Czarnego, w dużych częściach południowej Afryki i południowej Australii.

Jako główny czynnik tej zmiany raport wskazuje zmiany klimatyczne spowodowane przez człowieka. Emisje gazów cieplarnianych związane z wytwarzaniem energii elektrycznej, transportem, przemysłem i zmianami użytkowania gruntów ocieplają planetę, a inne działania człowieka wpływają także na opady deszczu, parowanie i życie roślin, tworząc warunki, które zwiększają suchość klimatu.

Zagrożone 95,9 proc. powierzchni Europy

Do obszarów szczególnie dotkniętych trendem wysuszania zaliczono prawie całą Europę (95,9 proc. jej powierzchni), części zachodnich Stanów Zjednoczonych, Brazylię, części Azji (zwłaszcza wschodnią Azję) i środkową Afrykę.

W zachodniej części USA i Brazylii susze, niedobór wody i pożary lasów stają się stałymi zagrożeniami. Morze Śródziemne i Europa Południowa, kiedyś uważane za spichlerze rolnicze, w przyszłości mogą stracić ten atut, ponieważ stają się w coraz większej części półpustynne. W Afryce Środkowej i części Azji, niezwykle różnorodne biologicznie obszary doświadczają degradacji ekosystemu i pustynnienia, co zagraża niezliczonym gatunkom.

Trend ogólny globalnych zmian zmierza do rozszerzania się obszarów suchych, co jest bardzo szkodliwe zarówno dla społeczeństw, jak i ekosystemów. Do krajów o największym odsetku ziemi przekształcającej się w obszary suche raport zalicza Sudan Południowy i Tanzanię. Natomiast Chiny mają największy całkowity obszar przekształcania się terenów niesuchych w suche.

Zagrożone 5 mld. ludzi i widmo migracji  

Związana z suszą degradacja gleby, znana jako pustynnienie, stanowi poważne zagrożenie dla dobrobytu człowieka i stabilności ekologicznej. Na rozszerzających się obszarach suchych żyje 2,3 miliarda ludzi – czyli dużo ponad 25 proc. populacji świata. Potrzebują oni trwałych rozwiązań umożliwiających im adaptację.

Prognozy zakładające najgorszy scenariusz sugerują, że do końca stulecia na terenach suchych może żyć nawet 5 miliardów ludzi. Będą się oni zmagać z wyjałowieniem gleb, malejącymi zasobami wody i zanikiem lub upadkiem niegdyś kwitnących ekosystemów.

Jedną z najbardziej widocznych konsekwencji niedoboru wody i załamania rolnictwa będzie przymusowa migracja, która spowoduje problemy społeczne i polityczne na całym świecie. Trend ten ma się nasilić w nadchodzących dekadach, szczególnie na suchych i bardzo suchych obszarach południowej Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz południowej Azji.

Kryzysy ekonomiczne i pożary 

Coraz bardziej suchy klimat  uważany jest za przyczynę 12 proc. spadku produktu krajowego brutto (PKB), odnotowanego w krajach afrykańskich w latach 1990–2015. Jeśli emisje gazów cieplarnianych będą nadal rosły – nawet w niewielkim stopniu – eksperci przewidują, że do końca stulecia ponad dwie trzecie ziem na planecie (z wyłączeniem Grenlandii i Antarktydy), będzie magazynować mniej wody.

Raport UNCCD charakteryzuje skutki narastającej suszy jako “kaskadowe i wieloaspektowe”, dotykające niemal każdego aspektu życia i społeczeństwa. Ostrzega też, że do końca stulecia jedna piąta całego obszaru lądów może doświadczyć gwałtownych przekształceń ekosystemu z powodu rosnącej suchości – na przykład przekształcenia lasów w tereny trawiaste. Doprowadzi to do wyginięcia wielu roślin, zwierząt i innych form życia na świecie. Brak wody, dotykający 40 proc. gruntów ornych na Ziemi jest też uważany za najważniejszy czynnik powodujący degradację systemów.

W opinii autorów raportu, zmiany klimatyczne przyczynią się w przyszłości także do większych i intensywniejszych pożarów lasów, także z powodu obumierania drzew w lasach i coraz większej ilości suchej biomasy do spalania.

Degradacja gleb i brak żywności 

Susze spowodują ubóstwo, degradację gleby i niewystarczającą produkcję żywności, co z kolei wiąże się ze wzrostem zachorowań i zgonów na całym świecie — zwłaszcza wśród kobiet i dzieci.

Jak podkreślają autorzy raportu, wieloletnie dokumentowanie wzrostu suchości stanowiło wyzwanie. Analizę utrudniały długoterminowy charakter zmian oraz złożone interakcje czynników takich jak opady deszczu, parowanie i transpiracja roślin. Wczesne badania dawały sprzeczne wyniki.

Nowy raport UNCCD oznacza punkt zwrotny: wykorzystuje zaawansowane modele klimatyczne i znormalizowane metodologie, aby dostarczyć ostatecznej oceny globalnych trendów. Potwierdza wzrost suchości, a jednocześnie dostarcza kluczowych spostrzeżeń na temat jego podstawowych czynników i potencjalnej przyszłości.