Zieleń miejska stanowi obecnie niezwykle istotny aspekt przestrzeni publicznej. Dobrze zaprojektowane tereny zielone zwiększają atrakcyjność obszarów zurbanizowanych i wpływają pozytywnie na jakość życia mieszkańców oraz stan środowiska naturalnego. Działania z zakresu kształtowania zieleni miejskiej, będące m.in. składową różnego rodzaju programów rewitalizacji, umożliwiają także odbudowę ładu przestrzennego oraz wzmocnienie więzi społecznych. Jest również ważnym „narzędziem” walki z kryzysem klimatycznym.

W  latach 2019-2022 przeprowadzony został projekt pt. „Program kaskadowych szkoleń dla pracowników samorządów terytorialnych w zakresie projektowania i gospodarowania zielenią w mieście” prowadzony przez Instytut Rozwoju Miast i Regionów w partnerstwie z Klubem Myśli Strategicznej „Inicjatywy” przy finansowym wsparciu z NFOŚiGW w ramach programu priorytetowego nr 5.5 Edukacja ekologiczna.

Streszczenie projektu

Projekt składał się z III etapów. W pierwszym etapie projektu przeprowadzono ogólnopolską akcję informacyjno-edukacyjną dotyczącą dobrych praktyk w zintegrowanym i partycypacyjnym projektowaniu zieleni. Umożliwiło to wyłonienie trenerów z miast liderów[1], posiadających największe doświadczenie w tym zakresie i gotowych do podzielenia się swymi umiejętnościami i wiedzą. Podsumowaniem działań pierwszego etapu była uroczysta konferencja, która odbyła się w Warszawie w grudniu 2019 r. Podczas tego wydarzenia zostały przeprowadzone prelekcje przez zaproszonych gości, którzy opowiadali o planowaniu i gospodarowaniu zielenią miejską w swych gminach, wskazywali na napotkane problemy i skuteczne rozwiązania, które przyniosły sukces.

W drugim etapie projektu, realizowanym do marca 2021 roku, przeprowadzono cykl szkoleń online dla uczestników z miast liderów. Celem zajęć było opracowanie docelowego programu oraz różnorodnych materiałów szkoleniowych, z których następnie będą mogli korzystać uczestnicy z miast wymagających wsparcia.  W tym czasie przeprowadzono dziewięć sesji szkoleniowych on-line o zróżnicowanej tematyce. Uczestnicy mieli możliwość wysłuchania wielu specjalistów, którzy dzielili się swą bogatą wiedzą i doświadczeniem. Podejmowane tematy obejmowały m.in. wpływ zieleni na środowisko miejskie, rewitalizację terenów miejskich czy funkcje i korzyści zieleni w mieście. Podczas szkoleń podjęto również temat partycypacji społecznej, w tym budżetu obywatelskiego, który jest wartościową metodą umożliwiającą mieszkańcom działania na rzecz poprawy jakości miejskiej zieleni. Dokładnie omówione zostały także zagadnienia prawne w kształtowaniu i gospodarowaniu zielenią, m.in. kwestia zamówień publicznych w projektowaniu terenów zieleni w miastach, problem własności nieruchomości i inne zagadnienia formalno-prawne w gospodarowaniu zielenią w mieście. Niezwykle istotne, w kontekście dalszych działań projektowych, było szkolenie dotyczące metodyki pracy. Uczestnicy z miast liderów mogli przygotować się do przyszłej roli ekspertów, dzięki zdobyciu wiedzy dotyczącej metod pracy z grupą, prezentacji audiowizualnej czy prowadzenia zajęć terenowych.

Wybrane miasta liderzy oraz ich wzorcowe projekty:

  • Karpacz – „Rozwój terenów zieleni w Gminie Karpacz poprzez tworzenie i odnowienie terenów zieleni w celu poprawy jakości środowiska” – budowa parków, skwerów, ich rewitalizacja oraz zagospodarowanie pasów drogowych poprzez założenie zieleni
  • Rawicz – “Przebudowa Plant Jana Pawła II wraz z infrastrukturą” oraz “Budowa podziemnego zbiornika retencyjnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą w rejonie ul. Kadeckiej w Rawiczu”;
  • Ciechanów – “Miasto dla pszczół” – pasieka na dachu, zielony dach, “Zielony Labirynt” – labiryntu z żywopłotu;
  • Łódź – “Rewitalizacja osiedla Montwiłła Mireckiego” – rewitalizacja 13 osiedlowych podwórek;
  • Siechnice – “Rewitalizacja Parku w Radwanicach” – stworzenie infrastruktury parkowej, rewitalizacja zbiornika małej retencji;
  • Katowice – “Zagospodarowanie przestrzeni miejskich w tym przebudowa i remont lokali wraz z zagospodarowaniem przyszłego otoczenia w dzielnicy Bogucice – Rewitalizacja Parku Boguckiego”;
  • Zduńska Wola – „Rewaloryzacja Parku Miejskiego w Zduńskiej Woli” – w tym poprawa stanu sanitarnego wód w stawach, zwiększenie wyposażenia parku
  • Grodzisk Mazowiecki – „Park przy ulicy Bartyckiej”.

Przedstawiciel z każdego miasta, podczas zgłaszania do projektu, zaprezentował przykłady dobrych praktyk dotyczących stworzenia zielonej lub błękitnej infrastruktury, które zostały zrealizowane w poszczególnych gminach. Przedstawione projekty opracowane zostały w formule katalogu dobrych praktyk, który w najbliższym czasie zostanie wydany w formie e-booka i udostępniony do pobrania na stronie projektu. Mogą one stanowić wartościową inspirację dla uczestników projektu z miast wymagających wsparcia oraz innych zainteresowanych przestrzenią miejską. Co więcej, są one dowodem na możliwość prowadzenia efektywnych działań w zakresie planowania i kształtowania zieleni miejskiej we współpracy z lokalną społecznością.

W kierunku małych realizacji [2]– III etap projektu

W okresie od listopada 2020 do lutego 2021 roku przedstawiciele miast wymagających wsparcia[3], wyłonieni w ramach wstępnej rekrutacji, mieli możliwość uczestnictwa w intensywnych szkoleniach w formule on-line. Miały one na celu przygotowanie ich do realizacji własnych projektów.

Pod koniec drugiego etapu przeprowadzona została rekrutacja docelowa miast wymagających wsparcia oraz wyłoniono 20 miast, w których przygotowane zostaną małe realizacje. Zajęcia, w których wzięli udział miały charakter wykładowy, jak i warsztatowy. Ich przedmiotem i celem było przygotowanie założeń projektu małej realizacji, doprecyzowanie koncepcji, ogłoszenie konkursu oraz możliwa będzie faktyczna realizacja przedsięwzięcia w terenie. W ramach tego etapu uczestnicy z miast wymagających wsparcia mieli możliwość zapoznania się z rozwiązaniami zastosowanymi w miastach liderach m.in. dzięki możliwości obejrzenia wirtualnych spacerów wokół omawianej realizacji (dobrej praktyki) wraz z krótkim komentarzem danego trenera. Dowiedzieli się również jak przygotować dokumentację przetargową, ogłosić konkurs dla wspólnot mieszkaniowych lub NGO, a także w jaki sposób zarejestrować przebieg budowy.

Następnie, od września 2021 do lipca 2022 roku został przeprowadzony etap warsztatowy, w ramach którego zostały opracowane i realizowane przez miasta wymagające wsparcia „małe realizacje”. Były to projekty z obszaru zielonego lub błękitnego zagospodarowania wybranego fragmentu przestrzeni w skali dzielnicy czy osiedla, np. projekt nasadzeń roślinności, zagospodarowania wód opadowych, czy też zwiększenia powierzchni biologicznie czynnej. Konkursy na małe realizacje zostały opracowane i ogłoszone w wybranych miastach i promowane w lokalnych mediach. Adresowane były głównie do mieszkańców (wspólnot mieszkaniowych) oraz podmiotów gospodarczych, którzy udostępnią swoją przestrzeń (miejsce) do realizacji projektu z zakresu zielonej lub błękitnej infrastruktury. Co istotne, przestrzeń ta musiała być ogólnodostępna, aby wszyscy zainteresowani mogli z niej korzystać i cieszyć się nową jakością terenów zielonych w mieście.

Uczestnicy z miast wymagających wsparcia podczas wszystkich etapów realizacji inicjatywy, zarówno w czasie planowania działań, załatwiania formalności prawno-administracyjnych, jak i tworzenia projektów, otrzymali wsparcie ze strony ekspertów IRMiR oraz trenerów z miast liderów. Każdy z trenerów prowadził warsztaty z przedstawicielami min. dwóch miast wymagających wsparcia.

Ostatecznie powstało 18 „małych realizacji”:

  • Busko Zdrój – Łąka kwietna,
  • Wągrowiec – Poczytelnia,
  • Zawiercie – Park kieszonkowy,
  • Luboń – Zielone Przystanki,
  • Ostrów Mazowiecka – Motyli kącik,
  • Świdnik – Strefa piknikowa na terenach zieleni,
  • Mikołów – Ogród deszczowy,
  • Przeworsk – Ogród literacki w Przeworsku,
  • Skawina – Miejsce wypoczynku dla mieszkańców wraz ze strefą piknikową na terenie Zielonego LOF w Świdniku,
  • Wałbrzych – Zielone podwórka – parki kieszonkowe w starych dzielnicach Wałbrzycha
  • Mielec – Łąka świetlna,
  • Nisko – Nasadzenia w centrum miasta,
  • Bytom – Rewitalizacja fragmentu parku,
  • Śrem – Uzupełnienie nasadzeń,
  • Chodzież – Sąsiedzki Ogród Społeczny,
  • Pleszew – Park kieszonkowy,
  • Ozorków – Aranżacja zieleńca,
  • Gniezno – Zielone rondo.

Zakończenie projektu – Konferencja zamykająca projekt

W dniu 19.09.2022 r. w Warszawie w Muzeum Warszawskiej Pragi odbyła się konferencja zamykająca projekt. Została zorganizowana przez Instytut Rozwoju Miast i Regionów przy finansowym wsparciu z NFOŚiGW w ramach programu priorytetowego nr 5.5 Edukacja ekologiczna. Spotkanie podczas konferencji było również okazją do wysłuchania ciekawych wykładów eksperckich i podsumowujących doświadczenia z projektu.

Konferencja składała się z wykładu podsumowującego oraz z dwóch paneli zakończonych dyskusją.  W panelu pierwszym zaproszeni eksperci zaprezentowali aktualne wyzwania w zakresie zielonej i błękitnej infrastruktury z jakimi mierzą się obecnie miasta. Następnie omówiono doświadczenia Trenerów i dobre praktyki z realizacji etapu III na przykładzie miasta Siechnice, Zduńskiej Woli oraz Łodzi.

W dalszej części panelu drugiego miasta: Wielec oraz Skawina zaprezentowali swoje doświadczenia z pracy z Trenerami umożliwiające opracowanie i  wdrożenie „marych realizacji”.

Na zakończenie konferencji zostały wyświetlone filmu przedstawiającego standard „małej realizacji” z udziałem społeczności lokalnej.

Edukacja ekologiczna

W ramach projektu opracowano również serię monografii pt. Zieleń, woda, infrastruktura techniczna – bez granic.

Celem serii publikacji dostępnych w formie e-booków jest przybliżenie samorządowcom, przedstawicielom organizacji pozarządowych i mieszkańcom miast wyzwań wynikających ze zmian klimatu. Szczególną uwagę poświęcono w nich dobrym praktykom w zakresie rozwoju zielonej i błękitnej infrastruktury, ale starano się również przedstawić tę tematykę w szerszym ujęciu. Nawiązano do znaczenia usług ekosystemowych dla jakości życia mieszkańców i rozwoju gospodarczego miast, a także – odwołując się do psychologii – przybliżono powody, dla których wyzwania klimatyczne powinny być ważne dla każdego człowieka. Seria ta może być zatem źródłem wiedzy i inspiracji dla odbiorców.

W skład serii wchodzą następujące tomu:

  • Tom I. O znaczeniu zieleni w miastach
  • Tom II. Kształtowanie zieleni w procesach rewitalizacji
  • Tom III. Błękitna infrastruktura w procesach rewitalizacji
  • Tom IV. Psychologiczne związki człowieka z naturą
  • Tom V. Miasta wobec zmian klimatu

 

Na zakończenie warto podkreślić, że wszystkie informacje i materiały z projektu są dostępne  stronie projektu: https://ecomy.irmir.pl/  oraz na Facebooku (https://tiny.pl/9hcj7)

Niniejszy artykuł został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Instytut Rozwoju Miast i Regionów.

[1] miasta liderzy – miasta wyłonione w I etapie projektu posiadające największe doświadczenie z zakresu projektowania i gospodarowanie zieloną lub /i błękitną infrastrukturą

[2] mała realizacja – projekt w zakresie zielonej lub błękitnej infrastruktury, który będzie realizowany w miastach wymagających wsparcia  z pomocą trenerów z miast liderów oraz ekspertów IRMiR

[3] miasta wymagające wsparcia – miasta wymagające wsparcia rozwojowego w zakresie
planowania i gospodarowania zielenią. Dotyczy to dwóch grup: (1) miasta mae, liczące do 20 tys. mieszkańców oraz (2) miasta średnie, należące do grupy 255 miast wskazanych w Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.