Wsparcie samorządów dla zielonej energii i klimatu

Samorządy potrafią też skutecznie szukać wśród swoich zagranicznych partnerów wsparcia w realizacji celów lokalnych, np. przy akcjach protestacyjnych. Przykładem jest sprzeciw wobec kopalni odkrywkowych. Podczas akcji „ludzki łańcuch” spotykają się mieszkańcy polskich i niemieckich miejscowości, w których planuje się budowanie kopalni. Do Ogólnopolskiej Koalicji „Rozwój Tak – Odkrywki Nie” przyłączyły się też organizacje lokalne i międzynarodowe. Z kolei przedstawiciel Koalicji był jednym z sygnatariuszy moratorium, w efekcie którego Zgromadzenie Narodowe Walii wprowadziło zakaz wydobycia węgla metodą odkrywkową.

Polskie samorządy mogą też liczyć na wsparcie instytucjonalne UE. W 2009 r. zorganizowano referenda lokalne w kilku gminach, gdzie zostały odkryte złoża węgla. Pomimo sprzeciwu rząd przyjął plany zakładające budowę kopalń.

Gminy zwróciły się o pomoc do Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego. Po wizycie przedstawicieli Komisji w 2013 r. przyjęto raport z misji PE, wzywający rząd do respektowania wyników referendum i dialogu ze społecznościami lokalnymi. Z kolei w Komitecie Regionów działa Komisja Środowiska, Zmiany Klimatu i Energii, która odgrywa rolę forum dyskusji, ale też przygotowuje opinie i dokumenty dla instytucji UE.

Problemy

Większe zangażowanie samorządów w projekty z dziedziny klimatu i energii napotyka w Polsce bariery prawne, finansowe oraz społeczne. Długi proces legislacyjny dotyczący wsparcia OZE blokował przyjęty w 2010 r. rządowy program biogazowania w każdej gminie do 2020 r. Do niedawna nie było też zachęt do rozwoju energetyki obywatelskiej, wspieranej w krajach, z których pochodzą partnerzy polskich samorządów.

Nowa ustawa o OZE może być impulsem do rozwoju sektora, szczególnie w mniejszych gminach, ale nie zadziała automatycznie. Nadal na poziomie samorządowym brakuje wiedzy i zasobów kadrowych wystarczających, by prowadzić projekty energetyczne i wgłębić się w skomplikowany aukcyjny system wsparcia OZE. Inwestycje w OZE czy w termomodernizację wymagają długookresowego planowania, a tego większość samorządów dopiero się uczy. Ponadto warunkiem otrzymania dotacji z UE jest opracowanie i wdrożenie przez gminę planu gospodarki niskoemisyjnej, co dla wielu stanowi istotną barierę.

Przeszkodą są też obawy mieszkańców przed spadkiem wartości gruntu, hałasem, nieprzyjemnymi zapachami i kłopotami zdrowotnymi. Brakuje rzetelnych konsultacji społecznych, informacji, a często także przejrzystości działań władz lokalnych. Łatwiej radzą sobie z tym gminy, które współpracują z partnerami zagranicznymi, ponieważ potrafią wykorzystać ich doświadczenia. W Kisielicach samorząd zorganizował dla nieprzekonanych wyjazd do niemieckiego partnera, by pokazać, jak w praktyce działają instalacje OZE i na czym polega innowacyjność takich rozwiązań.

Perspektywy

Choć coraz więcej samorządów interesuje się projektami energetycznymi jako formą inwestycji i rozwoju lokalnego, ale też sposobem na zróżnicowanie źródeł energii, zaangażowanie jest bardzo nierównomierne. Współpraca międzynarodowa może być więc ważnym czynnikiem wzmożonej aktywności samorządów, a przykłady innowacyjnych działań są coraz częściej powielane. Samorządy będą odgrywać zatem coraz większą rolę w kształtowaniu myślenia o energetyce i klimacie.

Władze centralne powinny zdać sobie sprawę z roli samorządów w realizacji zarówno polityki klimatycznej (redukcja emisji CO₂), jak i energetycznej (rozwój energetyki odnawialnej, prosumenckiej). Z jednej strony odpowiadają one za wdrażanie ustaleń zawieranych na szczeblu unijnym i globalnym, gdzie są już postrzegane jako partnerzy dla rządów i instytucji UE. Z drugiej strony, transformacja sektora energetycznego i konsekwencje zmian klimatu są dla samorządów dużym wyzwaniem. Dlatego udzielane im wsparcie w realizacji nowych zadań musi być bardziej systemowe – finansowe i merytoryczne. Dla gospodarki całego kraju istotne jest ugruntowanie pozycji samorządów w zarządzaniu energetyką, szukanie innowacyjnych rozwiązań, a także pomoc przy angażowaniu się w projekty międzynarodowe, w tym w celu zwiększenia absorpcji funduszy UE. Promowanie osiągnięć społeczności lokalnych poza Polską ma z kolei ważny aspekt wizerunkowy – dzięki temu samorządy, oprócz eksportu polskiej samorządności do krajów Partnerstwa Wschodniego, będą mogły przekazywać też swoje doświadczenia w zakresie energetyki obywatelskiej.

Artykuł pochodzi z Biuletynu PISM nr 58 (1295) z 11 czerwca 2015 r.