145 lat gdańskich wodociągów

W XIX wieku normą było zaopatrywanie miast najpierw w sieć wodociągową, a dopiero potem budowano kanalizację sanitarną. W 1865 roku, w Berlinie, ukazało się dzieło  inż. Eduarda Wiebego pt. „Die Reinigung und Entwässerung der Stadt Danzig”. Dwa lata wcześniej, ówczesny nadburmistrz Gdańska Leopold von Winter, wspólnie z radcą budowlanym, niejakim Moorem, wykonali szereg wstępnych ekspertyz do prac projektowych nowego systemu wodociągowego. Gdańsk miał być zaopatrywany w wodę z drenażowego ujęcia wody w Pręgowie, oddalonym o 20 km od miasta.   

Z okazji tej rocznicy gdańska spółka wodociągowa Saur Neptun Gdańsk, we współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, zorganizowała konferencję  popularnonaukową w Dworze Artusa. Konferencja odbyła się 8 września i zgromadziła ponad 150 osób.  Zaproszeni prelegenci, wśród których znaleźli się profesor Andrzej Januszajtis i dr Zofia Maciakowska, znawcy dziejów Gdańska, a także profesor Jan Drwal, hydrolog i miłośnik Gdańska,  w przystępny i ciekawy sposób pokazali, jak Gdańsk był zaopatrywany w wodę od czasów średniowiecznych, jak uwarunkowania geograficzne, związane z położeniem Gdańska, ile wody potrzebowali gdańszczanie w XIV wieku, a ile zużywają dzisiaj, jakie miejsca w Gdańsku są szczególnie związane z wodą, co odkryto podczas prowadzonych ostatnio prac archeologicznych i jak ma wyglądać muzeum wodociągów w Gdańsku.  Konferencję otworzyło wystąpienie Zbigniewa Maksymiuka, prezesa SNG, o wyjątkowości gdańskiego systemu z punktu widzenia inżyniera. Prezes Maksymiuk z dumą podkreślił, że gdański system jest jednym z najstarszych z miast Polski i został wybudowany w latach 1869-1871, podczas gdy stolica czekała na wodociągi aż do końca XIX wieku.  W sumie licznie goście zgromadzeni w Dworze Artusa wysłuchali siedmiu referatów.

Wyłoniła się z nich fascynująca opowieść o mieście, które wyrosło nad wodą i było zaopatrywane w wodę pitną z kanału Raduni i ze studzien rozlokowanych na obszarze Starego i Głównego Miasta aż do 1869 roku  i które, jako pierwsze miasto na kontynencie europejskim, zaprojektowało i wybudowało, właśnie wg projektu E. Wiebego, pola irygacyjne na gdańskich Stogach, pełniące aż do 1977 roku funkcje oczyszczalni ścieków. Wiebe nie tylko zaprojektował główne elementy gdańskiego systemu kanalizacyjnego, ale też rozwiązał problem oczyszczania ścieków na ponad 100 lat, choć w tym czasie liczba mieszkańców Gdańska wzrosła ponad pięciokrotnie.

Andrzej Januszajtis przybliżył historię najbardziej znanych gdańskich studzien i   fontann, w tym Fontanny Neptuna i odtworzonej w roku ubiegłym z inicjatywy Saur Neptun Gdańsk Fontanny Czterech Kwartałów. Pani Joanna Harasim – Grym z Muzeum Historycznego opowiedziała o już opracowanej koncepcji nowej placówki muzealnej, poświęconej historii gdańskich wodociągów. W podziemiach pod Bramą Wyżynną i części podziemia Zespołu Przedbramia, zwanego popularnie katownią, planuje się otwarcie nowej trasy zwiedzania, położonej całkowicie pod ziemią. Gdańsk wciąż nie ma takiej placówki muzealnej, a pozytywna reakcja zgromadzonych gości pokazała dobitnie, że takie muzeum nie narzekałoby na frekwencję. Jak wiemy, podobne muzeum w Łodzi, czyli popularna „Dętka”, czy ekspozycje w Bydgoszczy, Toruniu i Warszawie cieszą się dużym zainteresowaniem. Kiedy muzeum zostanie otwarte, trudno na razie powiedzieć, ale prace renowacyjne w Bramie Wyżynnej posuwają się szybko.

Archeolog Renata Wiloch-Kozłowska pokazała, jakie elementy nowożytnych wodociągów udało się odsłonić podczas prac archeologicznych w ostatnim pięcioleciu. Ostatnie zdjęcia zrobione zostały zaledwie w sierpniu tego roku i pokazywały cenne znalezisko – dużą drewnianą beczkę na wodę, bez odprowadzeń rurowych, znalezioną na placu pod budowę Teatru Szekspirowskiego w Gdańsku. Beczka aktualnie jest poddawana zabiegom konserwatorskim. Prezentacja ukazywała także wiele fragmentów nowożytnych wodociągów z ołowianymi złączkami, a nawet z trójnikami. Udało się też dowieść, że oprócz rur drewnianych zdarzały się także rury ołowiane, przykryte drewnem.

 Konferencji towarzyszyła wystawa fotogramów, obrazująca najnowsze znaleziska archelogiczne i dorobek inżynierski Edwarda Wiebego, w tym kompletny projekt elewacji i urządzeń przepompowni ścieków Ołowianka, która do dzisiaj jest charakterystycznym elementem krajobrazu tej wyspy. Przepompownia ta w całkowicie niezmienionej formie przetrwała wszystkie zawieruchy wojenne i można ją rozpoznać po charakterystycznym, wysokim kominie z żółtej cegły, widocznym z Długiego Pobrzeża, zaraz obok dawnej elektrociepłowni, będącej dzisiaj siedzibą Polskiej Filharmonii Bałtyckiej.

Uzupełnieniem jubileuszu była konferencja branżowa, poświęcona doświadczeniom w eksploatacji systemów wod-kan, która odbyła się w dniach 9-10 września w Sobieszewie. Zgromadziła ona ponad 80 uczestników.  

źródło: Saur Neptun Gdańsk SA