2015 okrzyknięty rokiem światła

W religii chrześcijańskiej światło stanowi symbol porządku, mądrości oraz świętości. Z kolei w mitologii greckiej było jednoznacznie utożsamiane z ogniem zarezerwowanym wyłącznie dla bogów.

Rozwój techniki, a wraz z nim wynalazki, takie jak świeca, lampa naftowa czy żarówka sprawiły, że człowiek zapanował nad mrokiem. Niezależność od długości dnia i nocy zapewniła mu większe bezpieczeństwo oraz wydłużyła jego dzienną aktywność, co było szczególnie istotne w okresie zimowym, kiedy niedobory światła słonecznego są szczególnie dokuczliwe.

Światło jest nierozerwalnie związane z ciemnością. Światłość oznacza dobro i prawdę, podczas gdy tajemniczy charakter ciemności sprzyja kłamcom, oszustom oraz przestępcom. Tak wyraźny kontrast pomiędzy światłem a cieniem ma kluczowe znaczenie w kształtowaniu otaczającej nas rzeczywistości. Gra światłocieniem była wykorzystywana przez architektów już w czasach starożytnych przy projektowaniu takich budowli, jak rzymski Panteon, grecki Partenon, Świątynia Artemidy w Efezie czy Świątynia Apolla w Koryncie. Malarstwo, rzeźba i architektura to kolejne dziedziny sztuki, które trudno sobie wyobrazić bez znajomości technik bazujących na zasadach światłocienia.

Czytaj także >>> Które miasto posiada najpiękniejszą iluminację świąteczną? Zobacz wyniki sondy! [GALERIA]

W służbie artystom

Architektura jest mądrą, skoordynowaną grą brył w świetle – twierdził Charles-Édouard Jeanneret-Gris, bardziej znany jako budzący wiele kontrowersji Le Corbusier. Słowa te bardzo dobrze tłumaczą ogromną rolę, jaką światło odgrywa w architekturze, a tym samym na terenach zieleni oraz w całej przestrzeni miejskiej. Światło oddziałuje na nas wielopoziomowo. Pierwszym aspektem jego obecności w przestrzeni jest obserwowanie ulotnych wrażeń świetlnych, które są zmienne w czasie. Wpływa także na postrzeganie brył budynków, często w dwojaki sposób. Po pierwsze, polega na podkreślaniu i wzmacnianiu walorów budowli. Po drugie, objawia się deformacjami, zanikaniem lub powstawaniem iluzjonistycznych obrazów. Światło pozwala także na definiowanie przestrzeni. Przez określanie, podkreślanie lub też przekraczanie granic unifikuje i hierarchizuje otoczenie. Dodatkowo za pomocą działań kontemplacyjnych, metaforycznych i duchowych umożliwia wprowadzanie kontekstu miejsca. Ostatni aspekt stanowią funkcje użytkowe związane z obecnością światła, czyli rozjaśnianie mroku oraz emitowanie energii cieplnej. Do najważniejszych architektów wykorzystujących naturalne światło w projektowaniu architektonicznym należy Tadao Ando i jego Kościół Światła w Osace. Niezwykle prosta i czytelna geometria pozwala precyzyjnie kontrolować i przewidywać wędrówkę światła słonecznego w ciągu całego dnia, zapewniając niesamowite efekty wizualne. Strukturalna jedność materiałów, przestrzeni i światła to niewątpliwe atrybuty architektury Louisa Kahna. Kimbell Art Museum w Forh Worth jego projektu jest całkowicie podporządkowane zasadom i wiedzy z zakresu znajomości technik oraz zależności świetlnych. Daniel Libeskind skupił się na sacrum światła, co stanowi kwintesencję Muzeum Żydowskiego w Berlinie jego autorstwa. Dramatyczna zmienność światłocienia, nieustannie towarzysząca zwiedzającym, silnie oddziałuje na psychikę i tworzy niepowtarzalny charakter muzealnych wnętrz. Dematerializacja i przeźroczystość to cechy dzieł Jeana Nouvela. Architekt posługuje się właściwościami światła, aby dosłownie wtopić budynki w otoczenie. Jest to osiągalne dzięki rozmywaniu i zacieraniu konturów brył architektonicznych, na które rzucane są półcienie o bliżej nieokreślonych kształtach. Podobne wrażenia świetlne towarzyszą Muzeum Guggenheima w Bilbao projektu Franka Gehry’ego. Elewacja budynku została pokryta cienką warstwą tytanu, która odbija promienie słoneczne. Powstaje niewyraźne odbicie lustrzane, emitujące mikrobłyski i niewielkie cienie, wywołujące wrażenie dynamiczności budowli.

Współcześni artyści szczególnie upodobali sobie eksperymenty. Coraz częściej wykorzystują zdobycze techniki, balansują na pograniczu wielu na pozór niemożliwych do połączenia dziedzin życia. Dzięki wachlarzowi możliwości kreacyjnych, jakie zapewniają techniki świetlne, wielu twórców zaczęło utożsamiać się z nurtem sztuki luministycznej, wskutek czego uczynili oni światło podstawowym budulcem swoich artystycznych tworów. Jednym z absolutnych mistrzów kreowania wrażeniowych instalacji świetlnych jest niemieszczący się w żadnym nurcie sztuki Olafur Eliasson. Jego instalacja The Weather Project zdobyła uznanie na całym świecie. Do jej budowy wykorzystano kilkaset żółtych, imitujących tarczę słońca lamp oraz olbrzymie, podwieszone pod sufitem lustra. Następnie przy pomocy specjalnych nawilżaczy wytworzona mgłę, która unosząc się w powietrzu, nadała całości tajemniczy, baśniowy charakter. Wszystko po to, aby uzyskać efekt zachodzącego słońca podczas mglistego wieczoru w zamkniętej przestrzeni. Inne dzieła tego performera to m.in. Your Black Horizon oraz Your rainbow panorama.Wykorzystywanie światła do celów artystycznych jest typowe także dla Japonki Mihoko Ogaki. Główne motywyjej twórczości to człowiek i jego egzystencja. Jej instalacje to naturalnych rozmiarów postaci ludzkie, wykonane z przezroczystego tworzywa sztucznego, w którym umieszczono diody LED. Gdy zapada zmrok, a diody zaczynają emitować światło, powstaje niezwykły efekt rozgwieżdżonego nieba w kształcie człowieka. Podobny wymiar duchowo-filozoficzny mają dzieła Roselin de Thelin. Magiczne, przypominające hologramy rzeźby i instalacje świetlne zbudowane są ze światłowodów. Perfekcyjne opanowanie możliwości, jakie dają włókna światłowodowe, w połączeniu z szeroką gamą materiałów, takich jak lustra, druty, łańcuchy, kryształy kwarcu oraz technologia cyfrowa, wywołują fantastyczne złudzenia dematerializacji oglądanych postaci ludzkich. Światło może stanowić także narzędzie zwracające uwagę na aktualne problemy społeczne, służące wyrażaniu poglądów politycznych oraz niezadowolenia. Dowód na to stanowi anonimowa grupa artystyczna Luzinterruptus, która swoje projekty realizuje w miejskich przestrzeniach publicznych. Ich instalacje poruszają trudne, czasami wręcz kontrowersyjne tematy i mają charakter publicznego manifestu.

Festiwale światła

Popularność technik świetlnych nieustannie rośnie. Powodem tego są coraz liczniej organizowane festiwale światła, które co roku przyciągają tłumy turystów. Do najbardziej znanych należą Festival of Lights w Berlinie czy Prague Light Festival Signal. Tego typu przedsięwzięcia przygotowywane są także w Polsce – Bella Skyway Festival w Toruniu, Festiwal Teatrów Światła w Pile oraz Light Move Festival w Łodzi. Ten ostatni zasługuje na szczególną uwagę.

Łódź to dawna potęga przemysłu włókienniczego. Liczne fabryki, towarzyszące im osiedla robotnicze oraz nietypowa dla polskich miast, prostokątna siatka ulic z reprezentacyjną ulicą Piotrkowską to cechy, które zdecydowanie wyróżniają Łódź na tle innych miast Polski. Niestety, po dawnej świetności pozostało tylko wspomnienie. W czasach PRL-u moderniści próbowali ulepszyć miasto wg swoich przekonań. Poszerzano ulice kosztem pierzei kamienic, niszcząc w ten sposób zabudowę kwartałową i odsłaniając mało estetyczne oficyny. Moda na zachodnią odzież oraz napływ tanich ubrań z Chin doprowadziły do upadku łódzkiego przemysłu włókienniczego, który nie dość, że był nieopłacalny to na dodatek nie nadążał za ówczesną modą. Wszystko to negatywnie odbiło się na estetyce miasta. Opuszczone fabryki, ślepe ściany kamienic oraz zniszczona zabudowa kwartałowa są widoczne na każdym kroku. Beata Konieczniak i Norbert Wasserfurth-Grzybowski postanowili wykorzystać poprzemysłowy charakter Łodzi do stworzenia Festiwalu Kinetycznej Sztuki Światła. W tym roku odbyła się już piąta edycja październikowych iluminacji świetlnych w Łodzi. Jeden weekend w roku śródmiejskie ulice, place i parki ożywają rozświetlone feerią barw, dynamiczną grą świateł, która odkrywa niedostrzegalne za dnia walory miasta. Wydarzenie to co roku przyciąga do Łodzi setki tysięcy gości, zarówno z kraju, jak i zagranicy. Festiwal obejmuje wielkoformatowe pokazy w technologii mappingu 2D/3D, prezentowane na fasadach łódzkich kamienic i budynków użyteczności publicznej, artystyczne iluminacje kamienic zlokalizowanych wzdłuż głównych ulic, audiowizualne spektakle w pofabrycznych przestrzeniach oraz liczne instalacje świetlne. Celebrowaniu światła towarzyszą koncerty, które tworzą niepowtarzalną atmosferę. Przedsięwzięcie ma na celu ukazanie nowej jakości odmienionych światłem łódzkich przestrzeni miejskich i zmianę wizerunku całego miasta. Poza tym wydarzenie to ma promować miasto oraz twórczość lokalnych artystów, wzmacniać poczucie tożsamości łodzian, a także opowiadać historię miasta.

Cuda świetlne

Światło ma w sobie coś magicznego. Coś, co sprawia, że człowiek lgnie do niego, że przyozdabiamy swoje domy świątecznymi lampkami i tak chętnie siadamy w gronie rodzinnym przy oświetlonej choince. Początkowo światło pełniło jedynie funkcje użytkowe. Z czasem zyskało nowe znaczenie. Zaczęli się nim interesować artyści wielu dziedzin sztuki. Jak dowodzi łódzki Light Move Festival, będący swoistą celebracją najnowszych technik świetlnych, światło potrafi zdziałać cuda. Gra światłocieniem zmienia oblicze zniszczonej tkanki miejskiej Łodzi. Ukrywa to, co w ciągu dnia nie pozwala dostrzec tego, co zostaje rozświetlone nocą.