Spór o przymusową umowę – komentarz
Problematyka przekazywania urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych, poruszona przez W. Dąbrowskiego w artykule „Spór o przymusową umowę” zamieszczonym w tym numerze, ma istotne znaczenie praktyczne. Liczne przypadki roszczeń o zawarcie umów przekazania, których adresatem są często przedsiębiorstwa wod-kan, pokazuje, że w tego typu sprawach nie zostały wypracowane jednolite zasady postępowania.
Przed wejściem w życie ustawy
W uzupełnieniu wywodów poczynionych przez W. Dąbrowskiego trzeba dodać, iż brzmienie art. 31 ustawy o zbiorowym (…) oraz umiejscowienie tego przepisu w rozdziale VII, zatytułowanym „Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe”, może świadczyć o jego charakterze przejściowym. Ustawodawcy chodziło o to, żeby unormować stany faktyczne zaistniałe przed dniem wejścia w życie ustawy, w których urządzenia wodociągowe lub kanalizacyjne zostały wybudowane przez inne podmioty aniżeli gmina czy przedsiębiorstwo wod-kan. Ponadto, gdy w art. 31 mowa o obowiązku odpłatnego przekazania urządzeń na warunkach uzgodnionych w umowie, ustawodawca – wprowadzając takie prawo dla osób, które poniosły nakłady na te urządzenia – posługuje się zwrotem użytym w czasie przeszłym, a zatem przyznaje prawo wyłącznie osobom, które „… wybudowały z własnych środków…”. To także powoduje, iż uprawniony wydaje się być pogląd, uznający art. 31 za przepis intertemporalny, odnoszący się do stanów faktycznych zaistniałych przed wejściem w życie ustawy (Wyrok SN z 23 lipca 2003 r., sygn. akt II CKN 346/01, niepubl., wyrok SN z 13 maja 2004 r., sygn. akt III SK 39/04 OSNP z 2005 r. nr 6, poz. 89). Warto dodać, że zgodnie z § 30 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (DzU nr 100, poz. 908) w przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych.
W czasie obowiązywania ustawy
Po wejściu w życie ustawy urządzenia powinny być budowane przez przedsiębiorstwa wod-kan, o czym przesądza art. 15 ust. 1 ustawy o zbiorowym (…). Nie oznacza to, że obowiązek ten ma charakter bezwzględny i jest nieograniczony, gdyż przedsiębiorstwo jest zobowiązane budować urządzenia, lecz w zakresie uzgodnionym w wieloletnim planie rozwoju i modernizacji. Z tych też względów można – chociaż w dużym uproszeniu – przyjąć, że treść obowiązującego na obszarze danej gminy planu rozstrzyga o rzeczywistym zakresie obowiązku budowy urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych przez przedsiębiorstwo.
Konfrontacja dyspozycji przepisów art. 31 ust. 1 oraz art. 15 ust. 1 ustawy o zbiorowym (…) prowadzi do kilku wniosków. Po wejściu w życie ustawy budowa nowych urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych powinna być realizowana na podstawie wieloletnich planów rozwoju i modernizacji dotychczasowych takich urządzeń. Ponadto urządzenia, które zostały wybudowane z własnych środków przez osoby wskazane w przepisie art. 31 przed wejściem ustawy, mogą stanowić przedmiot umowy odpłatnego przekazania.
Jednakże rodzi się wątpliwość, jak należy postępować, gdy to inicjatywa inwestora będzie powodowała potrzebę budowy urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych, a obowiązujące plany wieloletnie takiej budowy nie będą przewidywać? W takiej sytuacji przedsiębiorstwo nie ma – co do zasady z art. 15 ust. 4 ustawy – obowiązku przyłączenia do sieci nieruchomości osoby ubiegającej się o takie przyłączenie, ponieważ nie istnieją techniczne możliwości świadczenia usług.
Jak zasadnie sugeruje autor ww. artykułu, sprawę tę należy unormować w treści regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków poprzez wprowadzenie fakultatywnych warunków zawarcia umowy cywilnoprawnej.
Odpowiedzialność gminy lub przedsiębiorstwa
Warto również dodać, że użycie przez ustawodawcę w art. 31 ust. 1 ustawy sformułowania (…) mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie (…) nie przesądza wcale, że osoba, która wybudowała z własnych środków dane urządzenie, może żądać zwrotu nakładów poniesionych na jego budowę. Umowa zawierana pomiędzy osobą, która wybudowała urządzenie, a gminą (przedsiębiorstwem) powinna rozstrzygać zasady ewentualnego zwrotu kosztów oraz określać charakter tytułu prawnego gminy do wybudowanego urządzenia. To nie tylko możliwość ukształtowania przez strony stosunku prawnego (umowy) w taki sposób, aby przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne stało się właścicielem urządzenia, ponieważ przedsiębiorstwu mogą przysługiwać inne aniżeli własność tytuły prawne do takich urządzeń. Nie jest przy tym wykluczone nieodpłatne przekazanie urządzeń na rzecz przedsiębiorstwa (gminy), o ile strony umowy tak postanowią.
Na zakończenie jeszcze jedna uwaga, związana z oceną skutków odmowy przez przedsiębiorstwo lub gminę zawarcia umowy o wykonaniu obowiązku z art. 31 ustawy o zbiorowym (…). Autor artykułu nie porusza tego problemu. Tymczasem w cytowanym przez niego Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż w świetle art. 31 ustawy nie może budzić wątpliwości, że na gminę (przedsiębiorstwo) nałożony został ustawowy obowiązek zawarcia wskazanej w tym przepisie umowy. Stanowi on zdarzenie cywilnoprawne, będące – z mocy ustawy – podstawą powstania stosunku zobowiązaniowego między inwestorem, który ponosi koszty budowy urządzenia wodociągowo-kanalizacyjnego, a gminą (przedsiębiorstwem). Poza nakazem zawarcia umowy ustawa przesądziła o obowiązku odpłatnego przejęcia urządzenia ze wskazaniem podmiotu zobowiązanego do poniesienia ciężaru finansowego będącego następstwem dopełnienia tego obowiązku. Niewykonanie tego zobowiązania przesądza o roszczeniu uprawnionego z tytułu niewykonania zobowiązania, co pozwala na przyjęcie, że jest to odpowiedzialność kontraktowa (art. 471 k.c.). Zatem to nie zawarcie umowy rodzi po stronie gminy (przedsiębiorstwa) odpowiedzialność z tytułu niewykonania ustawowego obowiązku zawarcia umowy.
Mirosław Krzyszczak
Kancelaria Prawna DORADCA
konsultant prawny Forum Wodociągów
Przed wejściem w życie ustawy
W uzupełnieniu wywodów poczynionych przez W. Dąbrowskiego trzeba dodać, iż brzmienie art. 31 ustawy o zbiorowym (…) oraz umiejscowienie tego przepisu w rozdziale VII, zatytułowanym „Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe”, może świadczyć o jego charakterze przejściowym. Ustawodawcy chodziło o to, żeby unormować stany faktyczne zaistniałe przed dniem wejścia w życie ustawy, w których urządzenia wodociągowe lub kanalizacyjne zostały wybudowane przez inne podmioty aniżeli gmina czy przedsiębiorstwo wod-kan. Ponadto, gdy w art. 31 mowa o obowiązku odpłatnego przekazania urządzeń na warunkach uzgodnionych w umowie, ustawodawca – wprowadzając takie prawo dla osób, które poniosły nakłady na te urządzenia – posługuje się zwrotem użytym w czasie przeszłym, a zatem przyznaje prawo wyłącznie osobom, które „… wybudowały z własnych środków…”. To także powoduje, iż uprawniony wydaje się być pogląd, uznający art. 31 za przepis intertemporalny, odnoszący się do stanów faktycznych zaistniałych przed wejściem w życie ustawy (Wyrok SN z 23 lipca 2003 r., sygn. akt II CKN 346/01, niepubl., wyrok SN z 13 maja 2004 r., sygn. akt III SK 39/04 OSNP z 2005 r. nr 6, poz. 89). Warto dodać, że zgodnie z § 30 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (DzU nr 100, poz. 908) w przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych.
W czasie obowiązywania ustawy
Po wejściu w życie ustawy urządzenia powinny być budowane przez przedsiębiorstwa wod-kan, o czym przesądza art. 15 ust. 1 ustawy o zbiorowym (…). Nie oznacza to, że obowiązek ten ma charakter bezwzględny i jest nieograniczony, gdyż przedsiębiorstwo jest zobowiązane budować urządzenia, lecz w zakresie uzgodnionym w wieloletnim planie rozwoju i modernizacji. Z tych też względów można – chociaż w dużym uproszeniu – przyjąć, że treść obowiązującego na obszarze danej gminy planu rozstrzyga o rzeczywistym zakresie obowiązku budowy urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych przez przedsiębiorstwo.
Konfrontacja dyspozycji przepisów art. 31 ust. 1 oraz art. 15 ust. 1 ustawy o zbiorowym (…) prowadzi do kilku wniosków. Po wejściu w życie ustawy budowa nowych urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych powinna być realizowana na podstawie wieloletnich planów rozwoju i modernizacji dotychczasowych takich urządzeń. Ponadto urządzenia, które zostały wybudowane z własnych środków przez osoby wskazane w przepisie art. 31 przed wejściem ustawy, mogą stanowić przedmiot umowy odpłatnego przekazania.
Jednakże rodzi się wątpliwość, jak należy postępować, gdy to inicjatywa inwestora będzie powodowała potrzebę budowy urządzeń wodociągowych lub kanalizacyjnych, a obowiązujące plany wieloletnie takiej budowy nie będą przewidywać? W takiej sytuacji przedsiębiorstwo nie ma – co do zasady z art. 15 ust. 4 ustawy – obowiązku przyłączenia do sieci nieruchomości osoby ubiegającej się o takie przyłączenie, ponieważ nie istnieją techniczne możliwości świadczenia usług.
Jak zasadnie sugeruje autor ww. artykułu, sprawę tę należy unormować w treści regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków poprzez wprowadzenie fakultatywnych warunków zawarcia umowy cywilnoprawnej.
Odpowiedzialność gminy lub przedsiębiorstwa
Warto również dodać, że użycie przez ustawodawcę w art. 31 ust. 1 ustawy sformułowania (…) mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie (…) nie przesądza wcale, że osoba, która wybudowała z własnych środków dane urządzenie, może żądać zwrotu nakładów poniesionych na jego budowę. Umowa zawierana pomiędzy osobą, która wybudowała urządzenie, a gminą (przedsiębiorstwem) powinna rozstrzygać zasady ewentualnego zwrotu kosztów oraz określać charakter tytułu prawnego gminy do wybudowanego urządzenia. To nie tylko możliwość ukształtowania przez strony stosunku prawnego (umowy) w taki sposób, aby przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne stało się właścicielem urządzenia, ponieważ przedsiębiorstwu mogą przysługiwać inne aniżeli własność tytuły prawne do takich urządzeń. Nie jest przy tym wykluczone nieodpłatne przekazanie urządzeń na rzecz przedsiębiorstwa (gminy), o ile strony umowy tak postanowią.
Na zakończenie jeszcze jedna uwaga, związana z oceną skutków odmowy przez przedsiębiorstwo lub gminę zawarcia umowy o wykonaniu obowiązku z art. 31 ustawy o zbiorowym (…). Autor artykułu nie porusza tego problemu. Tymczasem w cytowanym przez niego Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż w świetle art. 31 ustawy nie może budzić wątpliwości, że na gminę (przedsiębiorstwo) nałożony został ustawowy obowiązek zawarcia wskazanej w tym przepisie umowy. Stanowi on zdarzenie cywilnoprawne, będące – z mocy ustawy – podstawą powstania stosunku zobowiązaniowego między inwestorem, który ponosi koszty budowy urządzenia wodociągowo-kanalizacyjnego, a gminą (przedsiębiorstwem). Poza nakazem zawarcia umowy ustawa przesądziła o obowiązku odpłatnego przejęcia urządzenia ze wskazaniem podmiotu zobowiązanego do poniesienia ciężaru finansowego będącego następstwem dopełnienia tego obowiązku. Niewykonanie tego zobowiązania przesądza o roszczeniu uprawnionego z tytułu niewykonania zobowiązania, co pozwala na przyjęcie, że jest to odpowiedzialność kontraktowa (art. 471 k.c.). Zatem to nie zawarcie umowy rodzi po stronie gminy (przedsiębiorstwa) odpowiedzialność z tytułu niewykonania ustawowego obowiązku zawarcia umowy.
Mirosław Krzyszczak
Kancelaria Prawna DORADCA
konsultant prawny Forum Wodociągów
