Odpady niebezpieczne z ZSEE

Monitory składają się z szklanego kineskopu, zawierającego metale takie jak ołów, bar, stront i cyrkon, oraz luminoforu obejmującego substancje niebezpieczne w postaci pierwiastków ziem rzadkich. Ponadto posiadają obudowę z metali i tworzyw sztucznych. Z kolei lampy fluorescencyjne złożone są ze szkła, metalu oraz luminoforu (pyłu fluorescencyjnego) zawierającego rtęć¹. Wymienione odpady należą do grupy niebezpiecznych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów². Klasyfikację tych odpadów przedstawia tab. 1.

Zużyte lampy fluorescencyjne i monitory muszą być segregowane wg rodzajów i oddzielnie magazynowane do czasu ich przekazania do zakładu posiadającego odpowiednie zezwolenia. Odpady są selektywnie magazynowane w sposób zabezpieczający środowisko przed ich negatywnym wpływem. Jest to okres nie dłuższy niż trzy lata. Następnie przekazywane są wyłącznie odbiorcom posiadającym odpowiednie zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami. Do tej grupy zaliczane są zakłady zbierające zużyty sprzęt, czyli punkty zbierania ZSEE, w tym sprzedawcy detaliczni i hurtowi, gminne jednostki organizacyjne, prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych, oraz przedsiębiorcy, posiadający zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Na koniec ważne jest zapewnienie transportu odpadów przez ich odbiorców, z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie towarów niebezpiecznych.

Zbierający zużyty sprzęt ma obowiązek przekazać go prowadzącemu zakład przetwarzania sprzętu, wpisanemu do rejestru Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Zgodnie z ustawą z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym³, zakład przetwarzania jest jedynym miejscem, gdzie dopuszcza się demontaż ZSEE. W takich punktach prowadzona jest działalność mająca na celu wykorzystanie elementów pochodzących ze zdemontowanego sprzętu do ponownego użycia np., jako części zamiennych bądź do recyklingu materiałowego i energetycznego oraz do unieszkodliwiania odpadów. Działalność ta należy do procesów odzysku klasyfikowanych jako R15 – Przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym recyklingu, oraz do procesów unieszkodliwiania klasyfikowanych jako: D16 – Przetwarzanie odpadów, w wyniku którego wytwarzane są odpady przeznaczone do unieszkodliwiania.

W zakładzie przetwarzania mogą być przerabiane monitory, które zgodnie z załącznikiem nr 1 ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym zaliczane są do odpowiedniej grupy (tab. 2).

Zakład demontażu musi być wyposażony w stanowiska robocze w postaci specjalnych stołów warsztatowych, przygotowanych do ręcznej pracy, na których przetwarzane są monitory. W efekcie powstają podzespoły, tj. obudowy, kineskopy, tworzywa sztuczne oraz elementy metalowe i niemetalowe.

Demontaż monitora polega na zdjęciu obudowy, wyjęciu kineskopu i opakowaniu go w folię, a także na rozbiórce części z metali żelaznych i nieżelaznych oraz z tworzyw sztucznych⁴.

Proces technologiczny pokazano na rys. i obejmuje on następujące operacje: przyjmowanie, klasyfikację i ewidencję zużytych monitorów, gromadzenie w magazynie zużytych wyrobów, przekazywanie na stanowiska demontażu, wydzielenie elementów w postaci frakcji niebezpiecznej, tj. lamp kineskopowych z monitorów. Kolejno następuje demontaż podzespołów wraz z oceną ich jakości, czyli obudowy, elementów metalowych i niemetalowych oraz części z tworzyw sztucznych. Do ostatnich etapów omawianego procesu należą segregacja odpadów i podzespołów, przekazanie zdemontowanych elementów do magazynu części zamiennych, posegregowanych odpadów do magazynu odpadów, a pozostałości nieprzydatne do dalszego przerobu trafiają do specjalnego kontenera i przygotowywane są do transportu.

W trakcie procesów demontażu zużytych urządzeń zawierających niebezpieczne elementy inne niż wymienione w 16 02 09 do 16 02 12 o kodzie 16 02 13* w postaci monitorów powstają odpady niebezpieczne oraz inne niż niebezpieczne. Do nich zaliczają się kineskopy, metale żelazne i nieżelazne oraz tworzywa sztuczne, a także elementy usunięte ze zużytych monitorów. Do odpadów tych należą te o kodzie 16 02 15*, czyli niebezpieczne elementy lub części składowe usunięte z zużytych urządzeń. Odpad stanowią wymontowane kineskopy, które składają się ze szklanej lampy próżniowej oraz z metalowej wyrzutni elektronowej, umieszczonej w tylnej, zwężonej części lampy. Zasadniczą wagową częścią kineskopu jest szkło, zawierające metale – ołów, bar, stront i cyrkon. Płyta czołowa kineskopu pokryta jest luminoforem, zawierającym substancje niebezpieczne w postaci pierwiastków ziem rzadkich. Metale żelazne (19 12 02) jako odpad stanowią jednorodne elementy metalowe. Znajdują się również w tej grupie metale nieżelazne o kodzie 19 12 03. Odpad metali nieżelaznych występuje w postaci aluminium i miedzi. Ta ostatnia wykorzystywana jest najczęściej jako element przewodzący prąd, a aluminium jako odpromienniki ciepła. Kod odpadu 19 12 04 tworzywa sztuczne, a w sprzęcie komputerowym dominują: PS, ABS, PP, PE, PA, PU, z których tworzywa styrenowe (PS, ABS) posiadają 46% udziału. Duża część tworzyw zawiera środki uniepalniające, tzn. opóźniające palenie (tlenki antymonu, glinu, chlorowcopochodne itp.), stabilizatory i barwniki (związki Pb, Ba, Sn, Zn, Cd) lub plastyfikatory. Wszystkie te substancje znacznie ograniczają możliwość przetworzenia i ponownego zastosowania tworzyw sztucznych⁵. 16 02 16 to elementy usunięte ze zużytych urządzeń inne niż wymienione w 16 02 15. Stanowi je odpad zawierający metale, niemetale oraz metale szlachetne. Kompozycja tych substancji może być źródłem zagrożeń dla środowiska, oddzielnie natomiast stanowią one cenne surowce wtórne w postaci metali szlachetnych i nieżelaznych⁵.

Po demontażu wymienione odpady przekazywane są do zakładów prowadzących działalność w zakresie recyklingu lub innych niż recykling procesów odzysku, wpisanych do rejestru Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Poddawane są one procesom odzysku i recyklingu, a część z nich przekazywana jest do unieszkodliwiania.

Kineskopy przetwarzane są przez specjalistyczne firmy. Demontaż lampy kineskopowej wymaga zachowania odpowiednich warunków bezpieczeństwa przy usuwaniu opaski przeciwimplozyjnej. Następnie eliminuje się wyrzutnię elektronową i płytki odchylające, które są poddawane dalszej obróbce w celu odzysku metali. Ze szklanej płyty czołowej kineskopu, na drodze wytrawiania, usuwany jest luminofor. Produkty tego procesu poddawane są unieszkodliwianiu poprzez termiczne przekształcanie. Szkło ołowiowe jest odzyskiwane i ponownie stosowane przez producentów kineskopów. Technologia przerobu kineskopów oparta jest na cięciu szkła za pomocą rozgrzanego drutu. Pierwszy krok to napowietrzanie kineskopu, a następnie usuwanie obejmy metalowej i przygotowanie do operacji rozdzielenia szkła. Kolejno gorący drut rozgrzewa miejsce połączenia dwóch rodzajów szkła, a zimne powietrze z dysz powoduje powstanie różnicy temperatur, w wyniku czego kineskop pęka⁶. Przednia jego część trafia wówczas na stanowisko do odsysania luminoforu.

Z kolei metale żelazne przekazywane są do firm przerabiających złomy metali, a metale nieżelazne do zakładów ich przetwórstwa, gdzie poddawane są procesowi odzysku. Powstałe metale, w zależności od stopnia ich czystości, stosowane są do produkcji nowych wyrobów – głównie jako składniki stopów. Tworzywa sztuczne są przeznaczane do recyklingu surowcowego i termicznego. Ten pierwszy uwarunkowany jest ich selekcją. Tworzywa mieszane, nienadające się do rozdzielenia, jak i te zanieczyszczone różnymi dodatkami przekazywane są do firm, w których poddawane są procesowi przekształcania termicznego z odzyskiem energii. Z kolei elementy usunięte ze zużytych monitorów są przetwarzane mechanicznie na urządzeniach strzępiących, poddawane separacji (separacja elektrodynamiczna, sitowa i powietrzna), a następnie przetapiane (stopy Cu, Al) i przerabiane hydrometalurgicznie.

Zużyte lampy fluorescencyjne jako odpad niebezpieczny podlegają specjalnym zasadom gromadzenia. Muszą być umieszczane w oryginalnym opakowaniu tekturowym w pojemniku tworzywowym lub metalowym, w celu zabezpieczenia przed stłuczeniem szkła i gromadzone w wyznaczonym miejscu. Obok pojemnika powinien znajdować się materiał – siarka, który pozwoli na zneutralizowanie rtęci w przypadku stłuczenia odpadu.

Świetlówki zgodnie z załącznikiem nr 1 ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym zaliczane są do 5 grupy (tab. 3).

Po zgromadzeniu większej ilości lub podczas zakupu nowych świetlówek odpad jest przekazywany zbierającemu zużyty sprzęt. Następnie jest odbierany przez firmę, która posiada decyzję na unieszkodliwianie tego rodzaju odpadu. Najczęściej prowadzą one działalność obejmującą transport i unieszkodliwianie lamp fluorescencyjnych i innych odpadów zawierających rtęć. Sposób unieszkodliwiania polega na rozdrobnieniu lamp, a następnie na wydzieleniu rtęci w procesie wielokrotnego płukania wodą i filtracji powstałej zawiesiny.

 

1.                  Majka M., Aleksandrowicz A.: Wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów wraz z uwzględnieniem wymagań przewidzianych dla wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku odpadów dla Prywatnego Zakładu Oczyszczania Miasta Waldemar Strach. Katowice 2008.

2.                  Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (DzU z 2001 r. nr 112, poz. 1206).

3.                  Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (DzU z 2005 r. nr 180, poz. 1495).

4.                  Okularczyk M.: Adaptacja pomieszczeń produkcyjnych Centralnego Laboratorium Przemysłu Obuwniczego w Krakowie na zakład przetwarzania odpadów elektrycznych i elektronicznych – raport oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia. Katowice 2006.

5.                  Grudzień I., Musiał H.: Wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów wraz z zezwoleniem na odzysk, zbieranie i transport odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Katowice 2005.

6.                  www.wicharytech.com.

 

Instytut Gospodarowania Odpadami, IGO Sp. z o. o., Katowice