Dla wody czystej i trawy zielonej

Wymagania unijne, wynikające z Traktatu o Przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, w tym zasada „zanieczyszczający płaci”,są od wielu lat wdrażane przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. Najwięcej problemów, ze względów organizacyjnych i finansowych, wiąże się z implementacją dyrektywy w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, a więc także z realizacją Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który wdraża na terenie Polski postanowienia dyrektywy. Jest to dokument strategiczny, zawierający oszacowane (?) potrzeby i określone działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich (o RLM większej od 2000), w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych, z terminami ukończenia realizowanych inwestycji dla poszczególnych terenów. W swoim założeniu Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji systemów kanalizacyjnych na ich terenach. Cel KPOŚK – ochrona środowiska wodnego przed niekorzystnymi skutkami zrzutu ścieków komunalnych i osiągnięcie co najmniej dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych do końca 2015 r., jest zarówno szczytny, jak i trudny w realizacji. Otóż aby wdrożyć dyrektywę ściekową, Polska musi do 31 grudnia 2015 r. w 100% zredukować ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych, przy zachowaniu redukcji w terminach: 2005 r. – 69%, 2010 r. – 86%, 2015 r. – 100%. Musi też o co najmniej 75% zmniejszyć ładunek zanieczyszczeń związków azotu i fosforu. Sposób oszacowania potrzeb w zakresie infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej i koordynacja programu na szczeblu zobowiązanych do tego jednostek samorządu terytorialnego i krajowego spotkał się z krytyką NIK, zawartą w raporcie opublikowanym w 2010 r. Zwrócono w nim przede wszystkim uwagę właśnie na brak koordynacji zakresu i poprawności prowadzonych inwestycji. Pytanie, czy faktycznie w 2005 r. zredukowano 69% ładunków zanieczyszczeń biodegradowalnych pozostaje otwarte, faktem jest natomiast to, że w 2010 r. nie udało się osiągnąć 86% redukcji zanieczyszczeń, bo nie zrealizowano planowanych inwestycji.

 

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych 16 grudnia 2003 r. został zatwierdzony przez Radę Ministrów. Zgodnie z art. 43 ust.4c Prawa wodnego, Program podlega okresowej aktualizacji – przynajmniej raz na cztery lata.

Pierwszą aktualizację przeprowadzono jednak już 7 czerwca 2005 r. Jej celem było zweryfikowanie i zaktualizowanie potrzeb aglomeracji ujętych w KPOŚK oraz aglomeracji nowo utworzonych. Jakim cudem Krajowy Program 2003 obejmował aż 1378 aglomeracji, skoro rozporządzenie o ich tworzeniu powstało dopiero w 2004 r., pozostanie tajemnicą twórców Programu. Jednakowoż w 2005 r. aglomeracji było już w Programie 1577.

Drugą aktualizację – odzwierciedlającą, w założeniu, potrzeby gospodarki ściekowej z lat 2007-2008, zatwierdzono dopiero 2 marca 2010 r. i nie miała nic wspólnego z definicją „aktualności”. Nie uwzględniono w niej, sygnalizowanych przez prawie 140 gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, opóźnień terminów zakończenia inwestycji. W konsekwencji, zgodnie z art. 292 ustawy Prawo ochrony środowiska, marszałkowie województw, którzy od kilku lat naliczają podwyższone opłaty z tytułu pozwolenia wodnoprawnego wielu przedsiębiorstwom wodociągowo-kanalizacyjnym w Polsce, od 2011 r. musieliby je egzekwować. Sumy były niebagatelne. Na przykład kary MPWiK w Warszawie na 31 grudnia 2009 r. wynosiły już 740 184 109 zł. Cena za wodę i ścieki w Warszawie wyniosłaby 60 zł za m³. W ramach drugiej aktualizacji Programu zweryfikowano zarówno pod względem rzeczowym (jak to możliwe bez uwzględnienia sygnalizowanych opóźnień?), jak i finansowym inwestycje planowane przez aglomeracje ujęte w AKPOŚK 2005 oraz przez aglomeracje nowo utworzone (w lipcu 2010 r. zmieniły się zasady wyznaczania obszaru i granic aglomeracji, więc już po opublikowaniu aktualizacji KPOŚK). Ilość aglomeracji wzrosła do 1635, przy czym 1313 aglomeracji uznano za priorytetowe dla wykonania zobowiązań akcesyjnych.

Zgodnie z przedstawioną przez Komisję Europejską interpretacją art. 3 dyrektywy 91/271/EWG (dyrektywa ściekowa), dotyczącego wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej, cały ładunek zanieczyszczeń powstający w aglomeracji, powinien być doprowadzany do oczyszczalni obsługującej aglomerację bądź usuwany w systemach indywidualnych, które winny zapewnić taki sam poziom ochrony środowiska. Każdy przypadek stosowania systemów indywidualnych do odprowadzania ścieków z terenu aglomeracji będzie wymagać szczegółowych wyjaśnień. W każdym przypadku jednak oczyszczalnia obsługująca aglomerację powinna być przygotowana do usuwania 100% ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji.

W załączniku 1 do AKPOŚK 2009 ujętych zostało 1313 aglomeracji. Zawarte tu dane charakteryzują każdą z nich pod względem posiadanych dotąd systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków oraz planowanych do zbudowania do 31 grudnia 2015 r. Załącznik nr 1 zawiera też przewidywania do 2015 r. w zakresie ilości suchej masy osadów wytworzonych w oczyszczalni, terminy osiągnięcia efektów ekologicznych oraz wyszczególnione pod względem zakresu działań niezbędne nakłady inwestycyjne, których poniesienie jest konieczne do uzyskania efektów założonych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

Z aktualizacji KPOŚK można więc wyczytać, że liczba mieszkańców faktycznie zamieszkujących tereny ujęte w załączniku nr 1 wynosi 30 402 741 osób, co stanowi 79,66% ludności Polski (38 167 329). Zgodnie z rozporządzeniem ustanawiającym aglomeracje, suma RLM (równoważna liczba mieszkańców) tych aglomeracji wynosi 44 161 819. Na terenach aglomeracji z sieci kanalizacyjnej w 2006 r. korzystało 22 905 548 osób, co oznacza, iż stopień skanalizowania wynosił 75,34%. Długość sieci kanalizacyjnej w tych aglomeracjach wynosiła 75 466 km.

Inwestycje zaplanowane w KPOŚK mają na celu przyłączenie do sieci kanalizacyjnej 4 959 729 osób zamieszkujących na terenie omawianych aglomeracji, co przyczynić się ma do wzrostu wskaźnika skanalizowania do poziomu 91,48%. Wzrost ten spowoduje zwiększenie RLM do 41 362 823, czyli 93,66% RLM w aglomeracjach. W tym celu zaplanowane zostało wybudowanie 30 641 km oraz modernizacja 2 883 km sieci kanalizacyjnych.

Według danych zawartych w załączniku nr 1, przepustowość istniejących oczyszczalni dzień 31 grudnia 2006 r. wynosiła 6 535 163 m³/d. Krajowy Program zakłada zwiększenie przepustowości o 8,62 – 7 098 589 m³/d. Wydajność oczyszczalni ścieków istniejących w dniu 31 grudnia 2006 r. wynosiła 43 566 404 RLM, na koniec 2015 r. planowane jest 46 630 903 RLM. Zgodnie z danymi zawartymi w załączniku nr 1, ilość suchej masy osadów powstających na oczyszczalniach, w aglomeracjach objętych KPOŚK na 31 grudnia 2015 r. wynosić ma 1 774 647 kg s.m./d.

Koszty, które zostały zaplanowane do poniesienia w związku z realizacją założeń KPOŚK, wynoszą 31 837 858 tys. Z czego 19 165 918 tys. zł – na sieci kanalizacyjne, 11 359 154 tys. zł – na oczyszczalnie ścieków wraz z przeróbką osadu, 1312 785 tys. zł na zagospodarowanie osadu, 12 671 939 tys. zł na oczyszczalnie ścieków wraz z przeróbką osadu i jego zagospodarowaniem.

 

Załącznik nr 2 do AKPOŚK 2010 zawiera dane dotyczące aglomeracji niestanowiących priorytetu dla wypełnienia traktatu akcesyjnego. Załącznik ten przedstawia charakterystyki 322 aglomeracji w identycznym układzie jak to zostało przedstawione w załączniku nr 1. Na podstawie zestawienia 322 aglomeracji można stwierdzić, iż 31 grudnia 2006 r. były one zamieszkane przez 1 154 310 osób (1 360 434 RLM), co stanowiło 3,02% ludności Polski. Spośród tych osób jedynie 202 622 osoby były podłączone do sieci kanalizacyjnej, co wskazuje na jedynie 17,5-procentową wartość wskaźnika skanalizowania. RLM korzystających z sieci kanalizacyjnej wynosi 349 051 i stanowi 25,66% RLM wszystkich aglomeracji ujętych w załączniku nr 2. Całkowita długość sieci kanalizacyjnej (sanitarnej i ogólnospławnej) na 31 grudnia 2006 r. wynosiła 2 722 km.

Realizacja potrzeb ujętych w załączniku 2 KPOŚK ma wpłynąć na podłączenie do sieci kanalizacyjnej 681 590 osób, czyli zwiększenie Mk o ponad 330%. Dzięki tak znaczącym inwestycjom poziom skanalizowania wzrośnie do poziomu wynoszącego 76,6%. Wskaźnik ten ma być osiągnięty poprzez wybudowanie 11 663 km oraz zmodernizowanie 72 km sieci kanalizacyjnej.

Według danych zawartych w załączniku nr 2, przepustowość istniejących oczyszczalni na dzień 31 grudnia 2006 r. wynosiła 65 651 m³/d. Krajowy Program zakłada zwiększenie przepustowości o 154,83% do poziomu 166 641 m³/d. Wydajność oczyszczalni ścieków istniejących 31 grudnia 2006 r. wynosiła 403 112 RLM, a na koniec 2015 r. planuje się 1 597 690 RLM.

Koszty, które zostały zaplanowane do poniesienia w związku z realizacją założeń zawartych w załączniku nr 2 KPOŚK wynoszą 5 589 048 tys. zł. Na tę kwotę składają się 4 506 659 tys. zł – na sieci kanalizacyjne, 1 042 860 tys. zł na oczyszczalnie ścieków wraz z przeróbką osadu, 39 530 tys. zł na zagospodarowanie osadu, 1 082 389 tys. zł na oczyszczalnie ścieków wraz z przeróbką osadu i jego zagospodarowaniem.

Co zatem wynika z KPOŚK? Przede wszystkim rosnące potrzeby w zakresie długości sieci kanalizacyjnych, ilości oczyszczalni ścieków i zwiększające się koszty.

 

Niestety, obecnie nie istnieją dane przedstawiające ilościowe zaawansowanie realizowanych w ramach KPOŚK zadań inwestycyjnych ani też dane informujące o osiągniętym dotąd efekcie ekologicznym. Wiąże się to częściowo z problemami wyznaczania obszaru i granic aglomeracji, ze zmianami aktów prawnych dotyczących sposobów wyznaczania aglomeracji, z brakiem koordynacji przebiegu prac zarówno przez gminę, jak i urzędy marszałkowskie, KZGW i Ministerstwo Środowiska. KPOŚK jest aktualizowany, ale znamy tylko obecne potrzeby w zakresie inwestycji i ich szacowany koszt. Nie wiemy natomiast, ile zadań realizowanych choćby od 2004 r., zostało rzeczywiście zakończonych, to znaczy, że osiągnięto zakładany efekt ekologiczny, ile jest w trakcie realizacji, a ile jeszcze nie zostało rozpoczętych. Zadania wykonywane przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne dofinansowane są w ramach funduszu Spójności bądź Funduszu Rozwoju Regionalnego, ale także z Regionalnych Programów Operacyjnych 16 województw, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, gdzie w zależności od wielkości zadania wniosek przedkładany jest do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej bądź do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Mnogość zadań, konkursów, w ramach których realizowane są zadania inwestycyjne, uniemożliwia zbadanie, na jakim etapie są inwestycje, ile pieniędzy już wydano i czy wydaje się je sensownie.

 

Od lipca 2010 r. w Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej trwają prace nad kolejną aktualizacją KPOŚK 2009, w zakresie zmian terminów realizacji inwestycji dla aglomeracji powyżej 15 tys. RLM, które zgłosiły opóźnienia i nie osiągnęły do końca 2010 r. wymaganego efektu ekologicznego. Zbierano od marszałków województw szczegółowe informacje dotyczące tych aglomeracji. Wprowadzenie do Programu zmienionych terminów uzależniono od aktualnego stopnia zaawansowania danej inwestycji, poświadczonego konkretnymi dokumentami oraz programami dostosowawczymi wraz ze szczegółowym harmonogramem działań inwestycyjnych dla każdego przedsięwzięcia. Po przeanalizowaniu otrzymanej dokumentacji KZGW zmienił terminy zakończenia inwestycji dla 121 aglomeracji. W 15 aglomeracjach sfinalizowanie inwestycji ma nastąpić w 2011 r., w 16 aglomeracjach w 2012 r., w 22 – w 2013 r., w siedmiu w 2014 r., a w 67 w 2015 r. Tym samym odstąpiono od egzekwowania podwyższonych opłat z tytułu przekroczenia warunków pozwolenia wodnoprawnego dla tych przedsiębiorstw. Pozostałe informacje oraz dane zawarte w aktualizacji KPOŚK 2009 pozostawiono bez zmian. Pięcioletni „poślizg” w zakończeniu inwestycji dotyczy aż 67 aglomeracji. To optymizmem w zakresie przestrzegania terminów przez inwestorów – niezależnie od przedstawionych powodów – nie napawa.