Selektywna zbiórka odpadów – obowiązki gmin

Określa ona¹ wśród priorytetowych sposobów zagospodarowania odpadów przygotowywanie do ich ponownego użycia, recykling oraz inne metody odzysku, do czego punktem wyjścia jest selektywne ich zebranie. Częściowe, w niewielkim zakresie wdrożenie dyrektywy nastąpiło poprzez ustawę z 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw ².

W znowelizowanej wersji ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach³ przewiduje, że wśród obowiązkowych zadań własnych gminy jest utrzymanie czystości i porządku. Szczegółowe zadania gmin w zakresie zapewnienia czystości i porządku na swoim terenie oraz tworzenia warunków do ich utrzymania określone zostały w art. 3 ust. 2 tej ustawy. Jest to co prawda otwarty katalog zadań, ale sporo z nich odnosi się do kwestii selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Wśród obowiązkowych zadań gminy jest więc, ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmującego co najmniej następujące frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych oraz odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji. Ponadto tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (o czym szerzej mowa będzie w dalszej części) oraz zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. Do obowiązków gminy należy prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także udostępnienie na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji. Dotyczą one: osiągniętych przez gminę oraz podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, które nie działają na podstawie umowy, o której mowa w art. 6f ust. 1, i nie świadczą takiej usługi w trybie zamówienia z wolnej ręki, o którym mowa w art. 6f ust. 2, w danym roku kalendarzowym wymaganych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania. Ponadto o punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych, o których mowa w ustawie z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym⁴. Informacje te zawierają: firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres zbierającego zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz adresy punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na terenie danej gminy.

W razie wykonywania omówionych zadań przez związek międzygminny określone w ustawie prawa i obowiązki organów gminy, w tym uchwalanie aktów prawa miejscowego, wykonują właściwe organy tego związku.

Warto tutaj też zwrócić oczywiście uwagę na samo pojęcie selektywnej zbiórki, które zdefiniowane zostało w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach⁵. Warto pamiętać, iż zgodnie z odesłaniem zawartym w art. 1a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku to ustawa o odpadach stanowi podstawową regulację w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi jako lex generali. Poprzez selektywne zbieranie rozumie się zbieranie, w ramach którego dany strumień odpadów, w celu ułatwienia określonego sposobu przetwarzania, obejmuje jedynie rodzaje odpadów charakteryzujące się takimi samymi właściwościami i takim samym charakterem. Zwłaszcza istotne są postanowienia zawarte w końcówce tej definicji „odpady mają charakteryzować się takimi samymi właściwościami i takim samym charakterem, co powoduje, że zmienia się dotychczasowy sposób rozumienia tejże zbiórki (chociażby nie wszystkie tworzywa sztuczne mają te same właściwości i charakter, a więc zbiórka ich wszystkich nie jest selektywnym zbieraniem w rozumieniu ustawy)”.

Konkretne uszczegółowienie wskazanych zadań w zakresie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych nastąpiło, jeśli chodzi o poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia pewnych frakcji tych odpadów. Jest to zresztą automatyczne przejęcie regulacji ze wskazanej wyżej dyrektywy ramowej o odpadach. Gminy zgodnie z art. 3b ust. 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku są obowiązane osiągnąć do 31 grudnia 2020 r.:

Poziomy te dla poszczególnych lat do 2020 r. zostały określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych, które zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw w 11 czerwca 2012 r. (poz. 645), a weszło w życie 26 czerwca 2012 r. Zgodnie z nim poziomem wyjściowym dla papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła jest 10% w 2012 r., dalej następuje przyrost o 2% do 2017 r., a następnie o 10% do 2020 r.(aby osiągnąć poziom 50%). Dla innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych poziom wyjściowy to 30% w 2012 r., 36% w 2013 r., dalej rośnie o 2 % corocznie do 2016 r.(osiągając w tymże roku poziom 42%), o 3 % w 2017 r. (45%), o 5 % w 2018 r. (50%) i po 10% w kolejnych dwóch latach (aby osiągnąć poziom 70%). Niestety w rozporządzeniu dla obliczania tych poziomów nie uwzględniono specyfiki różnych typów gmin (wiejskie, wiejsko-miejskie, małomiasteczkowe i wielkomiejskie), a jedynie różnice wojewódzkie.

Jednym z kluczowych aktów prawnych podejmowanych przez radę gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi jest regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Jest on podejmowany przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Regulamin stanowi akt prawa miejscowego. Określa on szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. W kontekście systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych można w zakresie jego zawartości wskazać na określenie w nim wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości obejmujących prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych przeterminowanych leków i chemikaliów, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz zużytych opon, a także odpadów zielonych. W ten sposób określone zostały frakcje odpadów wymagające obowiązkowo selektywnego zbierania i odbierania. Natomiast sposób tej zbiórki pozostawiono do uregulowania poprzez samą gminę – czy będzie to zbiórka u źródła, czy poprzez gminne punkty selektywnej zbiórki, czy w jeszcze jakiś inny, indywidualnie ustanowiony w danym miejscu sposób. Regulamin stanowi więc także kluczowy akt określający szczegółowe wymagania ustanowione przez gminę dla właścicieli nieruchomości. Jednakże winien z nim korespondować cały system gminny. Trudno sobie wyobrazić, aby gmina nakładała obowiązki na właścicieli, a nie wykonywała własnych.

Ponadto w regulaminie mogą zostać określone inne wymagania wynikające z wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. W związku ze zniesieniem gminnych i powiatowych planów gospodarki odpadami ten plan stanowi podstawowy. Nie wydaje się jednak, aby w zakresie selektywnego zbierania plany wojewódzkie zawierały aż tak szczegółowe regulacje, aby były obowiązkowo przenaszalne do regulaminu.

Jednym z nowych obowiązkowych zadań gmin jest tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Zwrócić należy uwagę, iż w art. 3 ust. 2 pkt 6 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku użyto liczby mnogiej – punkty. Jednakże zarazem w przypadku utworzenia jedynie jednego punktu nie grożą gminie żadne szczególne sankcje. Obligatoryjnie z kilkoma punktami winno mieć do czynienia wówczas, gdy rada gminy liczącej ponad 10 000 mieszkańców podejmie uchwałę stanowiącą akt prawa miejscowego, o podziale obszaru gminy na sektory. Sektory te wówczas mają znaczenie zarówno w celu zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, jak i wyznaczenia punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych.

Przepisy o punktach rozproszone są w różnych miejscach ustawy. Na ich bazie można zwrócić uwagę na kilka elementów. Punkty winny zostać zlokalizowane w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy oraz być prowadzone przez firmę (może to być zakład budżetowy gminy) lub osobę fizyczną (prowadzącą wówczas taką działalność gospodarczą). Ponadto do publicznej wiadomości na stronie internetowej gminy podaje się firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres prowadzącego punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a także adresy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie danej gminy, wraz ze wskazaniem godzin przyjmowania odpadów (a więc nie muszą one być czynne całodobowo).

Sposób powierzenia prowadzenia punktu nie wynika wprost z przepisów ustawy – a więc może to być w drodze umowy cywilnoprawnej (porozumienia), zarówno razem z odbiorem odpadów komunalnych w ramach systemu gminnego, jak i też zupełnie odrębnie.

Wprowadzenie systemu selektywnego zbierania odpadów, który jak wykazano to powyżej jest obowiązkowy, pociąga za sobą także konieczność ustalenia przez radę gminy niższej stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jeżeli odpady komunalne są zbierane i odbierane w sposób selektywny. Zarazem z pragmatycznego punktu widzenia należy zauważyć, iż to właśnie ta stawka będzie podstawową. Biorąc pod uwagę, iż opłata będzie naliczana według deklaracji właścicieli nieruchomości można się spodziewać, że większość z nich (o ile nie wszyscy) będzie deklarowała prowadzenie takiego zbierania, aby zapłacić niższą opłatę. Ponadto w związku z tym konieczne będzie stworzenie całego mechanizmu kontrolnego, aby sprawdzać czy faktycznie jest prowadzone w danej nieruchomości selektywne zbieranie odpadów komunalnych.

Mechanizm ustanowienia przez radę gminy niższej uchwały zachowano także dla właścicieli nieruchomości nie wchodzących do obowiązkowego systemu gminnego (art. 6 ust. 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku), a więc zasadniczo nieruchomości niezamieszkanych (o ile nie zostaną na podstawie uchwały rady włączeni do systemu gminnego, jak chociażby planowane jest w znacznej części dużych polskich miast).

Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi stanowi dochód gminy. Z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina pokrywa koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmują koszty:

·        odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych;

·        tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych;

·        obsługi administracyjnej tego systemu.

Tak więc koszt selektywnego zbierania pokryty będzie musiał być w ramach opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Podstawowa uchwała wprowadzająca system gospodarowania odpadami komunalnymi podejmowana jest na podstawie art. 6r ust. 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku. Rada gminy określa, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego, szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów, w zamian za uiszczoną przez właściciela nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. A w szczególności ilość odpadów komunalnych odbieranych od właściciela nieruchomości, częstotliwość odbierania odpadów komunalnych od właściciela nieruchomości i sposób świadczenia usług przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Bardzo ważne jest skorelowanie tej uchwały z regulaminem utrzymania czystości i porządku, gdyż w znacznej mierze regulacja w nich będzie powielana.

 

Prof. UKW dr hab. Zbigniew Bukowski, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, wspólnik w kancelarii Jendrośka, Jerzmański, Bar&Wspólnicy.