Z prof. dr. hab. inż. Stanisławem Tkaczykiem, dyrektorem Instytutu Badawczego Opakowań COBRO oraz prezesem Polskiej Izby Opakowań, rozmawiają Judyta Więcławska i Katarzyna Gorwa.

W bieżącym roku Instytut Badawczy Opakowań COBRO obchodzi jubileusz 40-lecia działalności, na czym ona polega?

COBRO ? Instytut Badawczy Opakowań (poprzednio Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań) w ramach działalności podstawowej realizuje szeroki zakres prac naukowych i rozwojowych, obejmujący wiele zagadnień. Skupiamy się na właściwościach materiałów opakowaniowych i opakowań, innowacyjnych technologiach ich wytwarzania, ale także na wzajemnym oddziaływaniu produktu i opakowania oraz metodach zabezpieczenia zawartości opakowania. W naszej pracy istotna jest również jakość zdrowotna opakowań do kontaktu z żywnością, rola opakowań w nowoczesnych systemach logistycznych, doskonalenie metody badań materiałów opakowaniowych i opakowań, prognozowanie rozwoju przemysłu oraz rynku opakowań, ograniczanie negatywnego wpływu opakowań i odpadów opakowaniowych na środowisko oraz sozologia opakowań.

Wśród przeprowadzanych przez Instytut badań jest m.in. ocena cyklu życia opakowań. Jakim badaniom musi być poddane opakowanie zanim zostanie wprowadzone na rynek?

Zakres badań przed wprowadzeniem do obrotu opakowania zależy od jego rodzaju oraz zastosowania. Przykładowo opakowania żywności podlegają badaniom jakości zdrowotnej, na które składa się ocena sensoryczna oraz badania migracji globalnej i specyficznej, a także ocena pod kątem wymagań ochrony środowiska.

Zdążył Pan wspomnieć, że COBRO bada również wpływ opakowań na środowisko. Które z projektów realizowanych przez Instytut mają wg Pana największe znaczenie dla poprawy efektywności recyklingu odpadów opakowaniowych w Polsce?

COBRO prowadzi wiele działań na rzecz poprawy recyklingu odpadów opakowaniowych. Należy do nich zaliczyć projekty badawcze, zadania statutowe, seminaria i szkolenia, a także działalność wydawniczą. Jednym z obecnie realizowanych projektów badawczych, w ramach Programu dla Europy Środkowej, jest EcoPaperLoop. Uczestniczy w nim 10 partnerów z pięciu krajów Europy Środkowej. Przedsięwzięcie koordynuje Innovhub-Stazioni Sperimentali per l?Industria (Innovhub-SSI) z Włoch. Celem projektu jest zwiększenie poziomu recyklingu wyrobów z papieru, co spowoduje zmniejszenie zużycia wody i energii podczas wytwarzania nowych produktów, a tym samym zagwarantuje zachowanie węgla organicznego, pochodzącego z surowców odnawialnych. Przedsięwzięcie zakłada także poprawę jakości papieru do recyklingu, m.in. poprzez zwiększenie świadomości wszystkich uczestników odnośnie cyklu życia tego surowca ? chodzi o wydawców i drukarzy, projektantów, użytkowników opakowań i nabywców farb drukarskich oraz przetwórców i lokalnej administracji publicznej. Zadaniem projektu są również szersze wykorzystanie produktów, które po zebraniu będą mogły być w łatwy sposób poddane recyklingowi, oraz wskazanie najlepszych systemów zbiórki dla poszczególnych regionów.

Należy podkreślić, że papier to cenny surowiec wtórny, pochodzący ze źródeł odnawialnych, który nie powinien być marnowany. W Europie Środkowej jest on głównym materiałem poddawanym recyklingowi. Jednak poziomy recyklingu tego surowca różnią się w poszczególnych krajach. Aby wydłużyć cykl życia papieru, należałoby rozwijać działania na poziomie międzynarodowym, np. ekoprojektowanie czy ekozbiórkę. Źle zorganizowany system zbierania może drastycznie zmniejszyć ilość papieru poddanego recyklingowi, a niewłaściwy projekt graficzny opakowania sprawia, że nie będzie ono przydatne do recyklingu lub stanie się dla niego barierą. 

W tym roku przypada również 20. rocznica utworzenia Polskiej Izby Opakowań (PIO) ? organizacji samorządu przedsiębiorców, skupiającej ponad 100 producentów opakowań, materiałów opakowaniowych oraz maszyn i urządzeń dla przemysłu opakowań. Czy w czasie 20 lat istnienia Izby można wskazać wydarzenia, które miały decydujący wpływ na rozwój tej branży?

Podczas 20-letniej działalności Izby trudno wymienić wydarzenia na miarę momentów zwrotnych, które wywarły decydujący wpływ na rozwój branży. Izba, realizując swoje statutowe zadania, za priorytetowe uznaje działania wspierające rozwój branży, w tym m.in. służące poprawie warunków funkcjonowania firm. PIO monitoruje sytuację firm i pomaga usuwać bariery w ich działalności. Za bardzo ważne uznajemy także działania edukacyjno-innowacyjne, związane z modernizacją krajowego przemysłu opakowań ? seminaria, warsztaty, projekty badawcze. Wśród ważniejszych należy wymienić zrealizowany z powodzeniem projekt pt. ?Edukacyjno-innowacyjne wspomaganie procesu dostosowywania się przedsiębiorców branży opakowań do działalności w warunkach członkostwa UE? (2002-2003). Wcześniej, w latach 1999-2000, Izba uczestniczyła w wypracowywaniu zasad gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.

Trudno przecenić inicjatywy Izby na rzecz uświadamiania przedsiębiorcom zadań wynikających z ustaw o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. PIO jest także organizatorem kongresów przemysłu opakowań. Z ponad 170 konferencji, warsztatów oraz seminariów skorzystało ponad 4 tys. osób z 220 firm. W 57 zorganizowanych misjach gospodarczych wzięło udział ok. 650 przedsiębiorców z 350 firm. Na 28 krajowych targach i wystawach opakowań ponad 230 przedsiębiorstw zaprezentowało swoje oferty rynkowe. Ponadto Izba wydaje publikacje o tematyce opakowaniowej. Biuro PIO systematycznie opracowuje także analizy rynku opakowań.

Jestem przekonany, iż szeroko zakrojona praca ?od podstaw? przyczyniła się do rozwoju branży. To Izba w nowych warunkach ekonomiczno-społecznych gospodarki rynkowej stanowi faktyczną reprezentację przedsiębiorców branży opakowań.

Ze stosowaniem opakowań, które produkowane są w ogromnych ilościach, związane jest także zanieczyszczenie środowiska. Czy Izba wspiera lub prowadzi działania promujące recykling odpadów opakowaniowych?

To prawda, że opakowanie po spełnieniu swoich funkcji staje się odpadem, dlatego PIO prowadzi działania mające na celu ograniczenie destruktywnego wpływu odpadów opakowaniowych na środowisko naturalne człowieka. Przede wszystkim podczas spotkań i szkoleń oraz na łamach wydawanych czasopism przekonujemy, że wykorzystane opakowanie nie musi zagrażać środowisku. Działania Izby polegają na podniesieniu świadomości społeczeństwa na temat skali i charakteru zagrożeń oraz sposobów ich eliminowania. W działaniach edukacyjno-informacyjnych zwracamy uwagę na metody i środki służące ograniczaniu negatywnego oddziaływania opakowań na środowisko. Natomiast zadaniem organizowanych przez Izbę konkursów (PakStar) jest premiowanie opakowań ekologicznych, w tym łatwo poddających się recyklingowi.

Polska branża opakowań ?wypracowuje? ok. 2,2% dochodu narodowego brutto (PKB) i zatrudnia ok. 225 ? 230 tys. osób. Jak wygląda nasz rynek opakowań na tle rynku światowego?

Rynek opakowań w Polsce rozwija się systematycznie, proporcjonalnie do wzrostu gospodarczego. Jego struktura, z punktu widzenia rodzaju opakowań (materiału opakowaniowego) oraz ich przeznaczenia, nie odbiega od struktury opakowań w krajach rozwiniętych gospodarczo. Według danych Polskiej Izby Opakowań, w 2013 r. opakowania z tworzyw sztucznych stanowiły 37,3% krajowego rynku opakowań, opakowania z papieru i tektury ? 32,7%, opakowania z metalu ? 13%, opakowania ze szkła ? 11%, a opakowania z drewna ok. 6%.

Na polskim rynku dominują opakowania przeznaczone do żywności i napojów ? 64,8%, 20% stanowią opakowania dla wyrobów przemysłowych, 7% ? opakowania leków, natomiast opakowania kosmetyków 6%.

Rynek opakowań w Polsce w ujęciu wartościowym wynosi 7,6 mld euro (2013 r.), co stanowi ok. 1,4% światowego rynku opakowań, szacowanego na 542,8 mld euro (2013 r.). Wartość rynku per capita w Polsce wynosi ok. 200 euro, a w krajach ?starej UE? ok. 310 euro.

Na krajowym rynku są obecne także opakowania kompostowalne. Skala ich występowania w Polsce była jednak dotychczas niewielka.

Opakowania kompostowalne to przyszłość. W tej dziedzinie mamy już w Polsce pewne sukcesy. Skala ich występowania nie jest jeszcze jednak satysfakcjonująca. PIO prowadzi działania promujące rozwój biotworzyw do zastosowań w opakowaniach. Sukcesy w tej dziedzinie osiąga kierowany przeze mnie COBRO ? Instytut Badawczy Opakowań. Pracom nad opakowaniami z biotworzyw towarzyszą analizy możliwości ich zastosowania.

System organizacyjno-prawny w zakresie odpadów opakowaniowych w Polsce nie zapewnił odpowiednich instrumentów do wdrażania rozwiązań korzystniejszych dla środowiska, dlatego występuje jeszcze wiele barier w tej dziedzinie. Wśród najistotniejszych należy wymienić brak krajowych technologii wytwarzania materiałów biodegradowalnych, wykorzystujących polskie surowce naturalne, zdecydowanie wyższe ceny polimerów biodegradowalnych w porównaniu z tradycyjnymi tworzywami sztucznymi czy niewystarczającą promocję materiałów biodegradowalnych w krajowych regulacjach prawnych. Do czynników ograniczających rozwój biotworzyw w kraju zalicza się także wysokie koszty badań opakowań przed wprowadzeniem ich na rynek, związane z potwierdzeniem biodegradowalności i przydatności do kompostowania oraz uzyskaniem certyfikatu zgodności, systemy selektywnej zbiórki bioodpadów, z którymi należy zbierać poużytkowe opakowania kompostowane wdrożone w niewielkim zakresie, jak również opór oraz obawy przemysłu produkującego opakowania z klasycznych tworzyw sztucznych przed utratą nabywców.

Choć zakres stosowania opakowań kompostowalnych na polskim rynku jest, niestety, nadal ograniczony, można przywołać kilka przykładów. Jednym z nich są wprowadzone do obrotu tacki i talerze jednorazowego użycia z otrąb pszennych o nazwie handlowej BIOTREM. Kolejny to kompostowalne torby handlowe, które jako pierwszy wprowadził w Polsce Carrefour (torby oznaczone znakiem potwierdzającym przydatność do kompostowania). Innym przykładem jest spółka BioErg z Dąbrowy Górniczej, produkująca folie kompostowalne (pierwszy w Polsce certyfikat przydatności do kompostowania). W kraju dostępne są także kompostowalne folie celulozowe Natureflex (Innovia Films).

Ogromne znaczenie dla recyklingu opakowań ma ekologiczne projektowanie. Jakie aspekty należy wziąć pod uwagę przy projektowaniu opakowań pod kątem ich recyklingu?

Zagadnienie ekologicznego projektowania opakowań nie ogranicza się do uzyskania przez nie zdolności do recyklingu. To ważny, ale nie jedyny aspekt. Recykling jest jedną z form wykorzystania odpadu opakowaniowego jako surowca do powtórnego wykorzystania. Z tego punktu widzenia nie mamy problemu z opakowaniami ze szkła i metalu. Problem stanowią opakowania wielomateriałowe, zatem wybór materiału ma bardzo duże znaczenie podczas projektowania opakowania.

Jeśli odpadów opakowaniowych nie można poddać recyklingowi, ważne jest wykorzystanie ich w celach energetycznych. Generalna zasada ?redukcji u źródła? nakazuje ograniczać do minimum masę opakowania.

Podczas Międzynarodowych Targów Techniki Pakowania i Logistyki TAROPAK oraz Międzynarodowych Targów Żywności POLAGRA FOOD w Poznaniu 1 października br. odbył się II Kongres Przemysłu Opakowań. Jakie tematy zostały poruszone podczas tegorocznego spotkania?

W tym roku skoncentrowaliśmy się na czynnikach decydujących o rozwoju opakowań w najbliższych latach. Chcieliśmy podkreślić służebną rolę opakowania wobec pakowanego produktu. Producenci opakowań często dysponują niewystarczającą wiedzą o produkcie oraz o relacjach produkt-opakowanie. Dyskutowaliśmy o tym, w jaki sposób na rozwój opakowań wpływają takie czynniki jak: bezpieczeństwo produktu, szczególnie żywności, zmiany w modelu konsumpcji oraz w stylu życia, wprowadzanie na rynek nowych produktów, zmiany w systemach handlu oraz wymaganiach, jakie dla opakowań wynikają z technologii pakowania i łańcucha dostaw.