GUS: na jednego mieszkańca przypada 23,2 m.kw. terenów zieleni

Eksperci GUS i Departamentu Rolnictwa i Środowiska opracowali dane dotyczące ochrony przyrody i różnorodności przyrodniczej na terenach zieleni. W publikacji “Ochrona Środowiska 2023” zebrano informacje m.in. na temat liczby ogrodów działkowych i pomników przyrody.

Tereny zieleni w liczbach

Wedle zgromadzonych danych, w 2022 r. powierzchnia parków spacerowo-wypoczynkowych, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej wynosiła 63,2 tys. ha, zajmując 0,2% powierzchni kraju. Większość z nich znajdowało się w miastach (52,1 tys. ha), pokrywając ponad 2% ich powierzchni. Na jednego mieszkańca przypadało 23,2 m.kw. tych terenów.

“Parków spacerowo-wypoczynkowych było 2 997 o łącznej powierzchni 24,7 tys. ha (75% ich powierzchni znajdowało się w miastach). Odnotowano 20,7 tys. zieleńców, które łącznie zajmowały powierzchnię 12,7 tys. ha (ok. 74% w miastach). Tereny zieleni osiedlowej zajmowały 25,8 tys. ha (prawie 94% w miastach), a zieleń uliczna pokrywała obszar 17,4 tys. ha (ok. 91% powierzchni znajdowało się w miastach).” – czytamy w publikacji.

Obecność ogródków działkowych

W 2022 r. odnotowano spadek liczby ogrodów działkowych. Prowadzonych było 4 587 tego typu obiektów o łącznej powierzchni 40,0 tys. ha. Od 2000 r. liczba ta systematycznie spada – zlikwidowano 698 ogrodów działkowych, a ich powierzchnia zmniejszyła się o 3,9 tys. ha. Na terenie polskich ogrodów działkowych znajdowało się w 2022 r. ok. 903 tys. zagospodarowanych działek (o 1 008 mniej niż w 2021 r.).

Gdzie funkcjonuje najwięcej ogródków działkowych? Otóż w woj. śląskim (649) – ich łączna powierzchnia wyniosła 4,2 tys. ha. Najmniej ogrodów działkowych prowadzono w woj. świętokrzyskim (79), a ich łączna powierzchnia (0,8 tys. ha) nie zmieniła się od ubiegłego roku. Największą łączną powierzchnię ogrody działkowe zajmowały w woj. dolnośląskim – ponad 6,1 tys. ha, co stanowiło 0,3% powierzchni województwa.

Ogrody botaniczne i zoologiczne

Warto wiedzieć, że ogrody botaniczne tworzone i prowadzone są na podstawie zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. “W 2022 r. statut ogrodu botanicznego miały 43 ogrody o łącznej powierzchni 2 153 ha. Od 2005 r. w Polsce przybyło 27 obiektów, a ich łączna powierzchnia zwiększyła się o ok. 1,4 tys. ha. Najwięcej ogrodów botanicznych znajdowało się w 2022 r. w województwie wielkopolskim (6) – były to ogrody, palmiarnie i arboreta w Poznaniu, Kórniku, Plewiskach i Zielonce o łącznej powierzchni 180,1 ha”.

Również ogrody zoologiczne, by zostały utworzone i prowadzone, wymagają zezwolenia GIOŚ. Według zgromadzonych danych, w 2022 r. statut ogrodu zoologicznego miało 25 ogrodów o łącznej powierzchni 652,8 ha. Od 2005 r. utworzono 6 ogrodów, zwiększając ich ogólną powierzchnię o 103,4 ha.

Pomniki przyrody i użytki ekologiczne

“W 2022 r. zarejestrowanych było 34 977 pomników przyrody. Od 2000 r. przybyły 1 883 pomniki, względem 2021 r. liczba pomników zmniejszyła się o 66 obiektów. Wśród pomników wyróżnia się 27 469 pojedynczych drzew, 4 663 grupy drzew, 744 aleje drzew, 1 106 głazów narzutowych, 304 skałki, 40 jaskiń i 651 pozostałych form pomnikowych (w tym 118 krzewów, 4 jary oraz 163 źródła, wodospady i wywierzyska). Najstarszymi pomnikami przyrody są lipa Tilia sp. oraz aleja drzew w parku podworskim w miejscowości Topola w woj. świętokrzyskim, których utworzenie przyjmuje się na 1905 r.” – wskazano w raporcie.

Jak się okazuje, najwięcej pomników przyrody znajdowało się w woj. mazowieckim (4 149 obiektów), z czego 75% stanowiły pojedyncze drzewa pomnikowe. Najmniej pomników przyrody naliczono z kolei w woj. opolskim (711), z czego 82% to pojedyncze drzewa.

W danych GUS zebrano także informacje na temat liczby użytków ekologicznych. We wskazany roku było ich 8 329 o łącznej powierzchni 56,1 tys. ha. Od 2000 r. przybyło
2 216 obiektów, zwiększając łączną powierzchnię o 11,2 tys. ha.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Eksperci GUS i Departamentu Rolnictwa i Środowiska policzyli także zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, zdefiniowane jako fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. 

W 2022 r. były 324 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe o łącznej powierzchni 117,1 tys. ha. Od 2000 r. liczba zespołów wzrosła o 154, a ich ogólna powierzchnia zwiększyła się o 39 tys. ha. Ustanowienie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy.

Parki i ogrody historyczne

Warto wiedzieć, że na liście światowego dziedzictwa w 2021 r. znajdowało się 897 obiektów dziedzictwa kulturowego – część z nich stanowiły historyczne parki i ogrody uznane przez międzynarodową społeczność za dziedzictwo kulturowe o znaczeniu ogólnoświatowym. Wśród nich samodzielne założenia ogrodowe i parkowe, jak również obiekty, w których ogrody są nieodłącznym elementem kompozycyjnym lub ich dopełnieniem (np. ogrody oraz parki historyczne miast). Na listę światowego dziedzictwa wpisano m.in. pałac i park w Wersalu, pałac i ogrody Schönbrunn, ogród botaniczny w Padwie, zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej czy Park Mużakowski leżący na granicy polsko-niemieckiej.

W publikacji odnotowano, że w Polsce na koniec 2021 r. znajdowało się 15 obiektów dziedzictwa kulturowego (w tym 2 transgraniczne). Najmłodszym obiektem jest wpisany w 2019 r. teren prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego. W Polsce ochroną obejmuje się parki i ogrody historyczne, które wraz z zabudową i małą architekturą tworzą założenia o wybitnych walorach kompozycyjnych, krajobrazowych i przyrodniczych, a jednocześnie posiadają urozmaiconą szatę roślinną (w tym pomniki przyrody) oraz historyczny lub możliwy do odtworzenia układ kompozycyjny i szatę roślinną.

“Liczba zewidencjonowanych w 2022 r. parków i ogrodów historycznych wynosiła 9 757 tyle samo co w roku poprzednim (465 obiektów mniej niż w roku 2020). Do rejestru zabytków zostało wpisanych 7 799 obiektów o łącznej powierzchni 35,3 tys. ha. Wśród obiektów wpisanych do rejestru zabytków znajdowało się 3 408 obiektów dworskich i 2 149 obiektów pałacowych i zamkowych, 195 obiektów klasztornych i kościelnych, 270 – miejskich, uzdrowiskowych i szpitalnych, 738 ogrodów przydomowych oraz 1 039 innych obiektów (m.in. aleje, ogrody szkolne i arboreta).” – dowodzi publikacja.