Reklama

AD1A EGOE [27.03-27.04.24]

Historia azbestu – od euforii do zakazu

Historia azbestu – od euforii do zakazu
prof. dr hab. Włodzimierz Urbaniak, Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
01.01.2015, o godz. 14:16
czas czytania: około 11 minut
0

Szkodliwe działanie azbestu na zdrowie ludzi zostało potwierdzone stosunkowo niedawno, bo w latach 80. ubiegłego wieku. Zaliczono go do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska i jako materiał niebezpieczny został zakazany w wielu państwach, w tym w całej Unii Europejskiej.

Dalsza część tekstu znajduje się pod reklamą

Reklama

AD1B KUBOTA 04.03-04.04.24

Szerokie zastosowanie

Duża popularność i wszechstronność zastosowania azbestu miały bezpośredni związek z wcześniej przedstawionymi wyjątkowymi właściwościami tego minerału oraz z jego dostępnością i relatywnie niskimi kosztami. Wykorzystaniu azbestu w przemyśle towarzyszył wielki optymizm, wręcz euforia, i przekonanie, że jest to najlepszy materiał w dziejach ludzkości. Istnieje ponad 3 tys. opisanych technologii z zastosowaniem azbestu. Spektrum jego aplikacji było bardzo różnorodne, obejmowało produkty od tradycyjnych wyrobów izolacyjnych, poprzez materiały budowlane, tekstylne i filtracyjne (np. w maskach przeciwgazowych), do dość niecodziennych aplikacji, takich jak sztuczny i ognioodporny azbestowy śnieg. Głównymi gałęziami przemysłu, które stosowały azbest, były budownictwo, energetyka, przemysł chemiczny oraz transport.

Największe zużycie azbestu miało miejsce w budownictwie – wykorzystywano tam 60-80% tego surowca, głównie do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych. Najpopularniejszym i najbardziej rozpowszechnionym produktem wykorzystującym azbest jest eternit (płyty faliste oraz płaskie), zawierający ok. 10-15% azbestu, z którego były wytwarzane pokrycia dachowe oraz elewacje budynków. Do innych wyrobów tego typu zaliczamy: rury ciśnieniowe wykorzystywane w instalacjach wodociągowo-kanalizacyjnych, ściany osłonowe oraz płyty okładzinowe i elewacyjne.

W energetyce azbest był stosowany jako materiał izolacyjny. Wśród wyrobów można wyróżnić: watę, włókninę, sznury, przędze i płyty stosowane do uszczelniania instalacji grzejnych i elektrycznych, zawierające ok. 75-100% azbestu. Tkaniny termoizolacyjne wykorzystywano do produkcji odzieży ognioodpornej.

Azbest wykorzystywano również w niektórych procesach chemicznych, takich jak filtracja (przemysł farmaceutyczny oraz piwowarski) i procesy elektrolityczne (diafragmy azbestowe). Minerał ten był stosowany także jako wypełniacz tworzyw sztucznych i farb. Krokidolitu używano do produkcji wojskowych masek przeciwgazowych.

Przemysł transportowy korzystał z wyrobów ciernych zawierających azbest, do których zaliczamy: klocki hamulcowe oraz tarcze sprzęgłowe, ze względu na odporność na przegrzanie części roboczych tych produktów.

Warto wspomnieć, że wyróżniamy dwie podstawowe klasy wyrobów zawierających azbest, określane mianem miękkich i twardych wyrobów. Jako kryterium podziału przyjmuje się: zawartość azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościową produktu, od których w dużej mierze zależy stopień uwalniania włókien do środowiska4. Odpowiednia klasyfikacja wyrobów azbestowych jest niezbędna i istotna w celu określenia właściwych procedur zabezpieczania, usuwania, składowania, a także unieszkodliwiania tych materiałów.

Szkodliwe działanie azbestu

Potwierdzone szkodliwe i rakotwórcze działanie azbestu dla zdrowia człowieka w następstwie narażenia na długotrwałe oddziaływanie na drogi oddechowe4 zostało udowodnione w okresie jego największego przemysłowego zużycia (lata 1975-1985) i spowodowało stopniowe wprowadzanie przez poszczególne państwa odpowiednich przepisów i ograniczeń w jego stosowaniu3.

W odpowiedzi na potwierdzone doniesienia o szkodliwości włókien azbestowych dla zdrowia człowieka pojawiły się liczne akty prawne, które od lat 70. XX w. zaczęły stopniowo regulować zagadnienia związane z tym materiałem. Pierwsze decyzje dotyczyły wprowadzania sukcesywnych ograniczeń w wykorzystywaniu oraz przy pracy z tym włóknistym minerałem, w wielu państwach doprowadziły do zakazu stosowania azbestu oraz produkcji wyrobów z udziałem tego surowca.

Od początku dużą aktywność w zakresie regulowania postępowania z azbestem obserwowano w Europie. Europejska Wspólnota Gospodarcza w 1983 r. uchwaliła zmianę do dyrektywy 76/769/EWG, dotyczącą i regulującą kwestie wprowadzania do obrotu, stosowania i oznakowania wyrobów zawierających azbest. Kolejne restrykcje doprowadziły do obowiązującego od 2005 r. ostatecznego zakazu stosowania azbestu na terenie całej Unii Europejskiej5.

Wyłączając terytorium Unii Europejskiej, przepisy odnoszące się do azbestu w poszczególnych państwach świata są bardzo zróżnicowane. Zrozumiałe jest, że kraje wysokorozwinięte prezentują wyższy poziom świadomości w zakresie szkodliwego oddziaływania azbestu na zdrowie człowieka, nie zawsze znajduje to jednak odzwierciedlenie w restrykcyjnym prawie, a czasami obserwuje się dużą niekonsekwencję w działaniach poszczególnych władz. Wykaz krajów, które wprowadziły ograniczenia w zakresie azbestu, prezentuje się następująco (w nawiasie podano rok wprowadzenia zakazu oraz ewentualnych zmian): Japonia (1995/2004/2012), Kuwejt (1995 r.), Arabia Saudyjska (1998), Brazylia (częściowy zakaz – 2001), Chile (2001), Argentyna (2001), Oman (2001), Nowa Zelandia (2002), Urugwaj (2002), Australia (2003), Chiny (2003/2005/2011), Honduras (2004), Egipt (2005), Jordan (2005), Nowa Kaledonia (2007), RPA (2008), Tajwan (2008/2010/2012), Korea Płd. (2009), Algieria (2009), Seszele (2009), Katar (2010), Mozambik (2010/2011), Turcja (2010), Izrael (2011), Tajlandia (2011/2012 ), Tajwan (2012), Hongkong (2014), Nepal (2014)3.

Należy jednak mieć pełną świadomość, że w wielu regionach świata (Chiny, Indie, Rosja, Brazylia) azbest jest nadal wykorzystywany, o czym świadczą aktualne raporty o czołowych producentach i odbiorcach azbestu. Niestety, zazwyczaj odbywa się to przy braku lub zastosowaniu minimalnych środków ochrony przed szkodliwością tego czynnika. Dodatkowo nadzwyczajne właściwości azbestu są też powodem niemożliwości całkowitego wyeliminowania z użycia tego minerału, pomimo obowiązujących zakazów i ograniczeń w tej kwestii. Wyjątku nie stanowi także Polska, gdzie prawo dopuszcza wykorzystywanie azbestu do niektórych procesów w obrębie energetyki zawodowej.

Śledząc historię wykorzystania azbestu na świecie, można stwierdzić, że niewiele jest minerałów, które – będąc stosowane przez człowieka od czasów starożytnych do współczesności – przeszły drogę od fascynacji, poprzez euforię i powszechne, masowe użycie, do aktualnych zakazów używania i panicznego lęku na sam dźwięk jego nazwy. Dodatkowo właściwości azbestu, wcześniej uważane za nadzwyczajne, stały się obecnie niezwykle uciążliwe przy usuwaniu wyrobów z jego udziałem ze środowiska, a duże nagromadzenie materiałów zawierających ten minerał również niekorzystnie wpływa na stan otoczenia człowieka. Doświadczenia związane z wykorzystaniem azbestu w przemyśle powinny być ważną przestrogą na przyszłość, aby przy wprowadzaniu nowych materiałów uwzględnić wszystkie aspekty, szczególnie bezpieczeństwa, związane z użytkowaniem tych produktów.

prof. dr hab. Włodzimierz Urbaniak

Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Źródła

  1. 1. Virta R.L.: Asbestos: Geology, Mineralogy, Mining, and Uses. U.S. Geological Survey. Open-File Report 02-149. Version 1.0.2002, s. 5-7.
  2. 2. Virta R.L.: Worldwide Asbestos Supply and Consumption Trends from 1900 through 2003. USGS Circular 1298. Open-File Report 03-083. U.S. Geological Survey. Reston. Virginia 2006.
  3. 3. http://ibasecretariat.org/ (dostęp: 2.01.2015).
  4. 4. Szeszenia-Dąbrowska N.: Właściwości azbestu. Rodzaje i charakterystyka materiałów zawierających azbest. Zużycie azbestu i zanieczyszczenie środowiska. Instytut Medycyny Pracy. Łódź 2007.
  5. 5. Dyrektywa Komisji 1999/77/WE z 26 lipca 1999 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 207 z 6 sierpnia 1999 r., s. 18).

History of asbestos – from euphoria to ban

Naturally occurring hydrated fibrous silicates have general name – an asbestos. Owning to their desirable properties such as fire resistance, tensile strength, thermal, electrical and sound insulation, this mineral has found worldwide applications in industry. When the world consumption of asbestos has reached its peak (1970s, 1980s), the relationship between exposure to asbestos and lung diseases has been proved and in many countries has been introduced restrictions and bans of its use. Removing asbestos from immediate surroundings of humans is a difficult task, because the world production from 1900 until today has been estimated at circa 200 million tons of this raw material.

 

 

Tagi:

Kategorie:

Udostępnij ten artykuł:

Komentarze (0)

Nikt jeszcze nie skomentował tego artykułu. Bądź pierwszą osobą, która to zrobi.

Dodaj komentarz

Możliwość komentowania dostępna jest tylko po zalogowaniu. Załóż konto lub zaloguj się aby móc pisać komentarze lub oceniać komentarze innych.

Te artykuły mogą Cię zainteresować

Przejdź do
css.php
Copyright © 2024