Doniesienie na NFOŚiGW. Poruszenie w samorządach i w branży gospodarki komunalnej

Organizacje te zgłosiły do Rzecznika Dyscypliny Finansów Publicznych podejrzenia naruszenia dyscypliny finansów publicznych przez zarząd Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w związku z udzieleniem dofinansowania z Funduszu Modernizacyjnego dla budowy spalarni odpadów. Powinny one (według skarżących) być, a nie zostały, ujęte w planach inwestycyjnych stanowiących załączniki do WPGO. W ocenie tych organizacji – działania NFOŚiGW narażają Polskę na płacenie kar do Unii Europejskiej za niezrealizowanie wymaganego poziomu ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych. Ponadto – funduszowy program budowy spalarni odpadów jest sprzeczny z przepisami i celami Gospodarki o Obiegu Zamkniętym. Tyle w skrócie w kwestii doniesienia z NGOS’ów, które złożyły również doniesienie do prokuratury (przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego i działanie na szkodę interesu publicznego) oraz do Najwyższej Izby Kontroli o przeprowadzenie kontroli doraźnej programu Funduszu.

Co na to NFOŚiGW

Zwróciliśmy się do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej o stanowisko w dwóch sprawach.

W pierwszej istotą sporu jest dopuszczalność prawna udzielenia dofinansowania dla instalacji termicznego przekształcania odpadów, które nie zostały uwzględnione w planie inwestycyjnym stanowiącym załącznik do właściwego wojewódzkiego planu gospodarki odpadami.

Jak wynika z zapisów ustawy o odpadach (art. 35 ust. 9), wyłącznie możliwość dofinansowania przedsięwzięć dotyczących odpadów komunalnych jest uwarunkowana ich uwzględnieniem w planach inwestycyjnych.

Wykorzystanie paliw alternatywnych na cele energetyczne

NFOŚiGW przypomina, że program priorytetowy „Wykorzystanie paliw alternatywnych na cele energetyczne” finansowany z środków pochodzących z Funduszu Modernizacyjnego dedykowany jest: „Budowie nowych, rozbudowie lub modernizacji istniejących instalacji termicznego przekształcania odpadów lub innych paliw alternatywnych wytworzonych z odpadów komunalnych z wytwarzaniem energii w warunkach wysokosprawnej kogeneracji.”

Tak więc – podkreśla w swym stanowisku Fundusz – odpady które poddane będą termicznemu przetwarzaniu we współfinansowanych  instalacjach (w tym w instalacjach wymienionych w zapytaniu) nie będą odpadami komunalnymi, gdyż nie będą powstawały w gospodarstwach domowych, a po przetworzeniu w instalacjach komunalnych, o których mowa art. 35 ust. 6 ustawy o odpadach, co do swojego składu, charakteru, czy właściwościom nie będą to takich odpadów podobne. W efekcie nie będą to odpady klasyfikujące się do grupy 20. Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie, lecz przede wszystkim do grupy 19. Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych, a w tym rodzaje 19 12 10 Odpady palne (paliwo alternatywne) i 19 12 12 Inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne niż wymienione w 19 12 11.

Reasumując, instalacje wskazane w zapytaniu oraz inne instalacje, które uzyskają dofinansowanie z środków pochodzących z Funduszu Modernizacyjnego w ramach programu priorytetowego nie będą przeznaczone do przetwarzania odpadów komunalnych i dofinansowanie ich budowy, rozbudowy lub modernizacji nie wymaga uwzględnienia takich przedsięwzięć w planach inwestycyjnych.

W drugiej sprawie podnoszona jest zasadność rozwoju infrastruktury służącej termicznemu przekształcaniu odpadów w kontekście wymagań i uwarunkowań prawnych.

Zgodnie z ideą GOZ

Fundusz przypomina, iż kompleksowe gospodarowanie odpadami komunalnymi winno obejmować szereg komplementarnych, właściwie zwymiarowanych procesów przetwarzania odpadów, realizujących hierarchię sposobów postępowania z odpadami, ideę gospodarki o obiegu zamkniętym oraz pozwalającym na osiągnięcie wymaganych prawem celów w zakresie w szczególności poziomów recyklingu oraz składowania. Podstawowym celem systemu jest realne zaspokojenie potrzeb mieszkańców w zakresie usuwania i zagospodarowania wytwarzanych przez nich odpadów w sposób nie rodzący nadmiernych obciążeń dla mieszkańców.

Każdy kompletny system gospodarowania odpadami komunalnymi powinien obejmować: selektywne zbieranie odpadów, mechaniczne przygotowanie odpadów do dalszego przetworzenia (sortowanie), recykling biologiczny selektywnie zbieranych bioodpadów, recykling surowcowy odpadów dla których jest to uzasadnione ze względów środowiskowych lub ekonomicznych, termiczne przekształcanie z odzyskiem energii odpadów o potencjale energetycznym dla, których recykling nie jest możliwy lub uzasadniony, składowanie pozostałości z wszystkich procesów niemożliwych do wykorzystania w inny sposób. Ominięcie któregokolwiek komponentu, czyni system dysfunkcyjnym stając się przesłanką patologii obciążających środowisko i kieszenie mieszkańców. NFOŚiGW w różnym stopniu wspiera rozwój infrastruktury służącej każdemu z wymienionych procesów z wyłączeniem składowania. W swoim stanowisku NFOŚiGW podkreśla, że zapotrzebowanie na poszczególne instalacje nie jest w sposób władczy określane przez niego lecz wynika w szczególności z zamierzeń określanych przez gospodarzy systemów gospodarowania odpadami jakimi są gminy, kierowane przez mające mandat wyborczy samorządowe władze. Takim mandatem społecznym nie dysponują wnoszące zarzuty organizacje, reprezentując wyłącznie siebie i nie mając umocowania od jakiejkolwiek społeczności.

Zagregowane zapotrzebowanie na inwestycje stanowiące przesłankę dla planistyki NFOŚiGW i  określania priorytetów wsparcia wynikających z definiowanych deficytów najpełniej zostało określone w sporządzonym na podstawie opracowania Instytutu Ochrony Środowiska znanym w środowisku dokumencie: Ocena Luki Inwestycyjnej….. stanowiącym załącznik do Krajowego Planu Gospodarki odpadami 2022.

Jak to działa w innych krajach?

Fundusz apeluje by również zwrócić uwagę (jako punkt odniesienia) na sposób podejścia do termicznego przekształcania odpadów w innych krajach UE kształtujących standardy gospodarowania odpadami komunalnymi. – W Polsce roczna wydajność instalacji termicznego przekształcania odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi ok. 30 kg, w Niemczech to ok. 330 kg, a np. w Szwecji to ponad 600 kg na mieszkańca rocznie.  Jednocześnie poziom recyklingu w Niemczech przekracza 70% a składuje się poniżej 10% odpadów. Jednocześnie wobec niepewnej sytuacji geopolitycznej i strategicznej roli bilansowania źródeł energii wykorzystanie potencjału energetycznego odpadów stanowi realizację idei gospodarki o obiegu zamkniętym, pozwalając na zaspokojenie nawet 10% zapotrzebowania na ciepło sieciowe.

Stanowisko NFOSiGW zwraca uwagę, że nieprawdą jest, iż efektem jego działań jest nadmiarowe i nieuzasadnione wsparcie instalacji termicznego przekształcania odpadów. – Nasze wsparcie jest kierowane w sposób racjonalny wspierając ograniczenie wszystkich identyfikowanych istotnych deficytów w infrastrukturze służącej gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Termiczne przekształcanie odpadów stanowi niezbędne dopełnienie systemów gospodarowania odpadami komunalnymi stanowiąc warunek konieczny wymaganego ograniczenia składowania nie konkurując jednocześnie z zasadnie preferowanymi procesami recyklingu. Brak instalacji termicznego przekształcania odpadów, to wyższe koszty mieszkańców, marnowanie potencjału energetycznego odpadów, niespełnienie wymogów UE w zakresie składowania i rozwój patologii manifestującej się w skrajnych przypadkach niekontrolowanymi pożarami magazynowanych odpadów. Tak gospodarkę odpadami komunalnymi widzą wnoszące zarzuty organizacje „ekologiczne”.

Inwestycja w ITPOK to rozsądnie wydane pieniądze

Podobne głosy można usłyszeć od organizacji reprezentujących potencjalnych i obecnych beneficjentów programu. – Uważam, że powinniśmy jako korporacja samorządowa bronić programu NFOŚiGW. Moim zdaniem ITPOK równocześnie sprzyja zmniejszeniu ilości odpadów na składowiskach, a przy tym daje energię. Inwestycja w ITPOK to zatem dobrze i rozsądnie wydane pieniądze – mówi Andrzej Porawski, dyrektor biura Związku Miast Polskich, który zapowiedział, że samorządowcy oraz izby branżowe przygotują oficjalny protest w sprawie wysłanych doniesień.

Do tematu będziemy wracać.