Obowiązek nabywania autobusów zeroemisyjnych - konsultacje

Wprowadzane zmiany przyczynią się do poprawy jakości powietrza poprzez redukcję emisji pochodzących z transportu. Badania pokazują, że w związku ze złą jakością powietrza, co roku przedwcześnie umiera w Polsce około 50 000 ludzi – to tak, jakby z mapy rok w rok znikało miasto wielkości Skierniewic. Dlatego podejmowane są różne działania, które mają wpłynąć na poprawę jakości powietrza, a transport jest drugim źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza w Polsce.

Projekt ustawy wprowadza obowiązek tworzenia stref czystego transportu w miastach, gdzie poziomy substancji w powietrzu przekraczają dopuszczalne normy, a regulacje mają na celu zmniejszenie emisji tlenków azotu.
Rozwój zeroemisyjnego transportu zbiorowego spowoduje wzrost komfortu i udziału podróży środkami komunikacji zbiorowej. Poprawi też konkurencyjność transportu zbiorowego względem indywidualnego.

Nowe obowiązki

Proponowane rozwiązania wpisują się w pozostałe działania rządu i konsekwentnie zmierzają do upowszechniania idei powszechnego wykorzystywania środków transportu przyjaznych środowisku.

Projektowane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska zmiany mają na celu:

• ustanowienie obowiązku nabywania przez gminy liczące powyżej 100 000 mieszkańców, Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię oraz podmioty, którym zlecono lub powierzono wykonywanie przewozów pasażerskich w transporcie drogowym w ramach komunikacji miejskiej na obszarze gminy, w której liczba mieszkańców jest wyższa niż 100 000 lub związku metropolitarnego, do wykonywania przewozów pasażerskich w transporcie drogowym w ramach komunikacji miejskiej nabywania wyłącznie autobusów zeroemisyjnych w celu wykonywania przewozów pasażerskich w transporcie drogowym w ramach komunikacji miejskiej,
• wprowadzenie obowiązku ustanawiania stref czystego transportu w miastach liczących powyżej 100 000 mieszkańców w przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm dwutlenku azotu w powietrzu,
• zniesienie obowiązku wykonywania, zlecania lub powierzania wykonania zadania publicznego z zapewnieniem odpowiedniego udziału pojazdów elektrycznych lub napędzanych gazem ziemnym przez samorządy liczące powyżej 50 000 mieszkańców,
• zniesienie obowiązku świadczenia i zlecania świadczenia usługi komunikacji miejskiej z zapewnieniem określonego udziału autobusów zeroemisyjnych lub autobusów napędzanych biometanem we flocie samorządów liczących powyżej 50 000 mieszkańców,
• zniesienie obowiązku sporządzania, co 36 miesięcy, analizy kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem, przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej, autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu, w których do napędu wykorzystywane są wyłącznie silniki, których cykl pracy nie powoduje emisji gazów cieplarnianych lub innych substancji objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych, o którym mowa w ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2022 r. poz. 673).

Potrzeba regulacji związana jest głównie z problemami z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce, które wynikają z ogrzewania domów oraz emisji spalin ze środków transportu, zwłaszcza w miastach o dużym ruchu drogowym. Zanieczyszczenia te mają poważne skutki zdrowotne, jak zwiększenie liczby zgonów i hospitalizacji. W 2019 roku aż 43 000 zgonów w Polsce było spowodowanych pyłami PM 2.5, z których sektor transportu był odpowiedzialny za około 4,7% emisji. Ponadto, tlenki azotu emitowane przez transport powodują poważne schorzenia, takie jak zawały serca czy udary mózgu.

Wysokie stężenia dwutlenku azotu w miastach

Nadmierne stężenie dwutlenku azotu (NO₂) zostało zarejestrowane w czterech polskich miastach, co skłania do podjęcia działań mających na celu ograniczenie emisji z transportu. Polska ma obowiązek dotrzymywania wartości dopuszczalnych substancji w powietrzu na mocy dyrektywy UE w sprawie czystszego powietrza. Pomimo podjętych działań naprawczych, stężenia NO₂ pozostają na wysokim poziomie, co spowodowało procedurę naruszeniową przeciwko Polsce. 

W art. 39 ustawy o elektromobilności określono, że gminy mają możliwość ustanawiania stref czystego transportu w celu ograniczenia negatywnego wpływu emisji zanieczyszczeń z transportu na zdrowie ludzi i środowisko. Zgodnie z kompromisem wypracowanym z jednostkami samorządu terytorialnego na etapie prac nad przepisami w tym zakresie, kompetencje ustanawiania stref przekazane są gminom, które najlepiej znają uwarunkowania lokalnej społeczności i prowadzą kompleksową politykę w tym zakresie, w tym mają możliwość nadawania indywidualnych wyłączeń przedmiotowych oraz podmiotowych np. dla mieszkańców. Jednocześnie praktyka wskazuje, że gminy dotychczas nie podejmowały takich działań, nawet w przypadku złej jakości powietrza na swoim obszarze.

Ekologiczne rozwiązanie

Bardzo niska jest liczba samorządów, które realizują zadania z wykorzystaniem pojazdów zero- i niskoemisyjnych na poziomie wymaganym przez ustawę o elektromobilności. Szczególnie duże miasta mają największy udział w flotach autobusów miejskich, dlatego wprowadzenie ekologicznych rozwiązań transportowych jest kluczowe dla poprawy jakości powietrza. Zmiany w przepisach mają na celu szybszy rozwój elektromobilności w dużych miastach i ograniczenie hałasu. Dodatkowo, ma to zwiększyć jakość życia obywateli.

Nowe regulacje koncentrują się na rozwijaniu transportu przyjaznego środowisku, co ma zachęcić do korzystania z transportu zbiorowego i zmniejszyć znaczenie transportu indywidualnego. Planowane zmiany skierowane są głównie do miast rozwiniętych urbanistycznie, mających potencjał gospodarczy. Przewiduje się także zmiany w obowiązkach samorządów powyżej 50 000 mieszkańców, aby zwiększyć udział autobusów ekologicznych w transporcie miejskim.

Wprowadzone zmiany ustawowe upowszechnią korzystanie z autobusów zeroemisyjnych i biometanowych w transporcie publicznym ze względu na minimalny wpływ na środowisko. Projekt ustawy wprowadza również obowiązek tworzenia stref czystego transportu w miastach, gdzie poziomy substancji w powietrzu przekraczają dopuszczalne normy, a regulacje mają na celu zmniejszenie emisji tlenków azotu.

W razie przekroczenia poziomów dopuszczalnych, Inspektor Ochrony Środowiska będzie zobowiązany do przekazania informacji prezydentowi miasta i ministrowi klimatu.
Propozycja przesunięcia terminu wprowadzenia obowiązku zakupu autobusów zeroemisyjnych oraz stref czystego transportu na pierwszy kwartał 2026 r. została zgłoszona w ramach rewizji KPO. Jeśli Komisja Europejska zaakceptuje wniosek, projekt ustawy zostanie skorygowany, uwzględniając proponowane zmiany. Działania te mają na celu zmniejszenie negatywnego wpływu transportu na środowisko i poprawę jakości powietrza, co może przyczynić się do zmniejszenia kosztów opieki zdrowotnej i liczby zgonów związanych z chorobami układu oddechowego i krążenia.

Obowiązujące przepisy

• regulują kwestie związane z zasadami powstawania i funkcjonowania stref czystego transportu,
• wyznaczają obowiązki dla naczelnych i centralnych organów administracji oraz samorządów liczących powyżej 50 000 mieszkańców w zakresie zapewnienia minimalnego udziału pojazdów elektrycznych we flocie urzędu,
• wyznaczają wymogi w zakresie minimalnego udziału pojazdów elektrycznych i napędzanych gazem ziemnym wykorzystywanych do realizacji zadań publicznych przez samorządy liczące powyżej 50 tys. mieszkańców,
• określają wymóg zapewnienia minimalnego udziału autobusów zeroemisyjnych oraz napędzanych biometanem przy świadczenia usług komunikacji miejskiej w miastach liczących powyżej 50 000 mieszkańców oraz sporządzania analizy kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem, przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej, autobusów zeroemisyjnych,
• wyznaczają wymóg zapewnienia minimalnego udziału nisko- i zeroemisyjnych pojazdów w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniami publicznymi o określonych kodach CPV.

Ustawa o elektromobilności

W obowiązującym stanie prawnym, zgodnie z art. 68 ust. 4 ustawy o elektromobilności, jednostki samorządu terytorialnego liczące powyżej 50 000 mieszkańców są zobowiązane do świadczenia usług lub zlecania świadczenia usługi komunikacji miejskiej przy zapewnieniu minimalnego udziału autobusów zeroemisyjnych lub napędzanych biometanem w użytkowanej flocie pojazdów na minimalnym poziomie 5% od 1 stycznia 2021 r., 10% od 1 stycznia 2023 r., 20% od 1 stycznia 2025 r., a docelowo 30% liczby użytkowanych pojazdów od 1 stycznia 2028 r.

Te same jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z art. 68 ust. 3, są również zobowiązane do zapewnienia odpowiedniego udziału pojazdów elektrycznych lub napędzanych gazem ziemnym, na poziomie minimum 10% od dnia 1 stycznia 2022 r, a docelowo 30% od dnia 1 stycznia 2025 r. 

Zamówienia

Zamawiający są zobowiązani do zapewnienia minimalnych poziomów docelowych udziału nisko- i zeroemisyjnych pojazdów w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniami, w dwóch okresach: do końca 2025 r. i do końca 2030 r. do zamówień publicznych o wartości równej lub przekraczającej progi unijne dot. zakupu, leasingu, wynajmu lub dzierżawy z opcją zakupu pojazdów samochodowych o wartości równej lub przekraczającej progi unijne dot. świadczenia usług w zakresie określonych kodów CPV. W ustawie o elektromobilności zostały także ujęte regulacje odnoszące się do udziału autobusów zeroemisyjnych w całkowitej liczbie tego rodzaju pojazdów objętych zamówieniami, o których mowa w art. 68b ustawy o elektromobilności. Udział ten wynosi 32% do dnia 31 grudnia 2025 r. oraz  46% w okresie od dnia 1 stycznia 2026 r. do dnia 31 grudnia 2030 r.

Wymagane analizy

Zgodnie z art. 37 ustawy o elektromobilności jednostka samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000, świadcząca usługi komunikacji miejskiej jest zobowiązana sporządzać, co 36 miesięcy analizę kosztów i korzyści związanych z wykorzystaniem, przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej, autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu, w których do napędu wykorzystywane są wyłącznie silniki, których cykl pracy nie powoduje emisji gazów cieplarnianych lub innych substancji objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych, jeżeli poprzednia analiza nie wykazała takich korzyści. Przedmiotowej analizy nie sporządzają jednostki samorządu terytorialnego, które osiągnęły przewidywany w ustawie, bądź wyższy udział autobusów zeroemisyjnych we flocie użytkowanych pojazdów.