7. Program Ramowy dla środowiska
Zmiany klimatu, efektywne wykorzystanie energii, ochrona zasobów naturalnych i bioróżnorodności, a także racjonalne gospodarowanie surowcami naturalnymi to aktualnie kluczowe tematy w polityce europejskiej. Ich finansowanie jest również możliwe w Siódmym Programie Ramowym w zakresie Badań, Rozwoju Technologicznego i Demonstracji (7PR).
7PR to podstawowy instrument Komisji Europejskiej (KE) do realizacji wspólnotowej polityki naukowo-badawczej. Na jego prowadzenie w latach 2007-2013 KE przeznaczyła ponad 50 mld euro. Składa się on z czterech programów szczegółowych (p.sz.). Tematy związane z działaniami proekologicznymi są obecne przede wszystkim w p.sz. „Współpraca” („Cooperation”), głównie w obszarach tematycznych (o.t.): „Środowisko” z budżetem 1,8 mld euro, „Energia” – budżet 2,3 mld euro, „Transport” – budżet 4,2 mld euro oraz NMP („Nanonauki, nanotechnologie, materiały i nowe technologie produkcyjne”) – 3,5 mld euro. Ponadto jeśli wymagają tego potrzeby badawcze, organizowane są działania łączące środki z różnych obszarów tematycznych. Mogą to być przedsięwzięcia jednorazowe – wspólne konkursy i działania mające charakter trwały np. „Wspólne Inicjatywy Technologiczne” (ang. Joint Technology Initiatives – JTI). Wśród JTI bezpośrednie znaczenie dla ochrony zasobów naturalnych mają dwie: „Ogniwa Paliwowe i Wodór” („Fuel Cells and Hydrogen”, FCH) oraz „Aeronautyka i Transport Powietrzny” („Clean Sky”), a także inicjatywy technologiczne w ramach „Planu Naprawy Gospodarki Europejskiej”, takie jak EEB („Budownictwo Efektywne Energetycznie”) czy „Green Cars” („Inicjatywa Zielonych Pojazdów”).
Program szczegółowy „Współpraca” ma na celu koordynację i wsparcie badań aplikacyjnych na poziomie ponadnarodowej współpracy w UE i poza nią. Dlatego w jego projektach badawczych udział przedsiębiorstw jest szczególnie istotny i pożądany.
Wsparcie proekologicznych działań badawczo-rozwojowych przedsiębiorstw jest również możliwe w p.sz. „Możliwości” („Capacities”), w ramach obszaru „Badania na rzecz MŚP”, z budżetem 1,336 mld euro na lata 2007-2013. Mechanizm wsparcia polega na dofinansowaniu badań zamawianych przez małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) w instytucjach naukowo-badawczych.
Środowisko
Wyodrębnienie obszaru tematycznego „Środowisko (z uwzględnieniem zmian klimatu)” w ramach p.sz. „Współpraca” pokazuje wagę, jaką UE przywiązuje do problemów związanych ze zrównoważonym wykorzystaniem zasobów środowiska naturalnego. Celem działań w tym obszarze jest rozwiązywanie ogólnoświatowych problemów ekologicznych dotyczących zrównoważonego zarządzania środowiskiem i jego zasobami. Przede wszystkim chodzi o badanie interakcji pomiędzy klimatem, biosferą i ekosystemami a działalnością człowieka oraz opracowanie nowych technologii, narzędzi i usług.
Badania przewidziane w tym o.t. mają w dużej mierze analityczny charakter. Ich celem jest poznanie mechanizmów zmian środowiska i czynników na nie wpływających. Niezbędne jest tworzenie systemów gromadzenia i przetwarzania danych z wykorzystaniem istniejących i opracowaniem nowych technologii informacyjnych. Ponadto wspierany jest rozwój technologii proekologicznych. Należą do nich m.in. zagadnienia związane z ograniczeniem zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody, tematy dotyczące zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi, odpadami i recyklingu. Duże znaczenie mają ponadto badania w zakresie ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego, w tym siedlisk ludzkich. W tym o.t. mieszczą się także działania związane z oceną uszkodzeń obiektów, strategie konserwacji, promowanie integracji dziedzictwa kulturowego z otoczeniem miejskim.
Energia a środowisko
Zakres tematów badawczych w o.t. „Energia” jest bardzo obszerny i nie dotyczy jedynie energii jądrowej. Znajdziemy w nim zagadnienia związane z: wodorem i ogniwami paliwowymi, w tym produkcją tego pierwszego, wykorzystaniem źródeł odnawialnych do wytwarzania energii elektrycznej, ale również do ogrzewania i chłodzenia (energii słonecznej, biomasy, energii wiatru, geotermii, hydroenergii). O.t. „Energia” obejmuje wytwarzanie paliw odnawialnych (biopaliwa, biorafinerie), technologie wychwytywania i magazynowania CO2 czy też czyste technologie węglowe (konwersja węgla na paliwa o zerowej emisji zanieczyszczeń). Ponadto jako działania wymienione są inteligentne sieci energetyczne (np. takie, które wykorzystują potencjał odnawialnych źródeł energii i generacji rozproszonej) wydajność energetyczna i oszczędzanie energii, a w tym efektywność energetyczna w przemyśle wytwórczym oraz w budownictwie, energetyka odnawialna, jak również innowacyjne strategie w miejskim transporcie.
W dotychczas rozstrzygniętych konkursach wśród uczestników z Polski dominują instytucje naukowo-badawcze. W realizację projektów 7PR z powodzeniem włączyły się także polskie firmy, zarówno duże, np. koncerny energetyczne, jak i niewielkie, takie jak biura projektowe.
Przykładem może być BiProTech, inżynierska firma z Krakowa, uczestnicząca w projekcie CLEANEX, realizowanym przez konsorcjum złożone z czterech partnerów z Izraela, Niemiec, Polski i Wielkiej Brytanii. Celem przedsięwzięcia jest poprawa efektywności energetycznej poprzez oczyszczanie wymienników ciepła w sektorach chemicznym oraz przerobu ropy naftowej i gazu.
Z kolei Energetyka Rokita wraz z Politechniką Wrocławską oraz 14 innymi partnerami z całej Europy realizuje projekt DEBCO, dotyczący współspalania biomasy z różnymi paliwami. Celem jest osiągnięcie ponad 50% jej udziału we współspalaniu oraz dokonanie demonstracji tych technologii na dużą skalę. Projekt ma budżet ponad 7 mln euro na cztery lata realizacji.
Zrównoważony transport powierzchniowy
Na zakres tematyczny konkursów dotyczących transportu powierzchniowego duży wpływ mają Europejskie Platformy Technologiczne Transportu Powierzchniowego (transportu: drogowego (ERTRAC), szynowego (ERRAC), morskiego (WATERBORNE)).
W o.t. „Transport” strategiczne i polityczne wyzwania stojące przed Europą na rzecz zrównoważonego gospodarowania środowiskiem naturalnym skoncentrowane są przede wszystkim w dwóch działaniach. Pierwsze to „Zielony transport powierzchniowy”, a drugi „Zapewnienie zrównoważonej mobilności miejskiej”. W pierwszym działaniu badania dotyczą m.in. polepszenia czystości i wydajności energetycznej napędów w pojazdach, promowania wykorzystania paliw alternatywnych, w tym wodoru i ogniw paliwowych. Mogą one również dotyczyć technologii związanych z infrastrukturą, pojazdami, statkami i ich komponentami, wliczając w to ogólną optymalizację systemów.
Działanie pn. „Zapewnienie zrównoważonej mobilności miejskiej” skupia się na badaniach z zakresu zagadnień pasażerów i towarów. Dotyczą one nowych generacji pojazdów i zawierają wszystkie aspekty związane z czystym, wydajnym energetycznie, bezpiecznym i inteligentnym systemem transportu drogowego. Istotne w tym działaniu jest wprowadzanie uzyskanych rezultatów na rynek. Realizowane mogą być ponadto badania nad nowymi koncepcjami transportu i mobilności, innowacyjnymi schematami zarządzania mobilnością i transportem publicznym.
Tematyka badań w obszarze „Transport” ma charakter aplikacyjny. Udział firm, w tym małych i średnich, jak również innych podmiotów związanych z transportem (np. administracji publicznej, agencji rządowych zajmujących się rozwojem infrastruktury transportowej) jest w wielu proponowanych tematach wręcz niezbędny.
NMP
O.t. NMP („Nanonauki, Nanotechnologie, Materiały i Nowe Technologie Produkcyjne”) obejmuje najbardziej różnorodny zakres tematyczny spośród wszystkich działań p.sz. „Współpraca”. Badania w tym obszarze koncentrują się z jednej strony na opracowaniu nowych materiałów i komponentów do wszelkich zastosowań przemysłowych, szczególnie przy wykorzystaniu osiągnięć nanotechnologii, a z drugiej na nowych technologiach i metodach produkcyjnych umożliwiających zwiększenie konkurencyjności przemysłu europejskiego oraz zrównoważony rozwój gospodarczy. Jednym z ważniejszych celów jest ochrona środowiska naturalnego oraz właściwe gospodarowanie zasobami naturalnymi.
W każdej edycji konkursów NMP jest obecna tematyka związana z nanoryzykami. Równie istotne są zagadnienia związane z ochroną zasobów naturalnych i ograniczenie wpływu działalności człowieka na zmiany klimatu. W dotychczasowych konkursach obecne były m.in. tematy poświęcone: ograniczeniu zużycia zasobów naturalnych i zwiększeniu wykorzystania surowców wtórnych, podniesieniu efektywności gospodarowania surowcami mineralnymi oraz zasobami leśno-drzewnymi, nowym technologiom uzdatniania wody oraz wykorzystaniu biomasy do produkcji materiałów konstrukcyjnych. Najnowsza tematyka dotyczy opracowania wyrobów i systemów produkcji bardziej przyjaznych dla środowiska.
Udział przedsiębiorstw w projektach NMP jest niezbędny i brany pod uwagę przy ocenie wniosku. W niektórych przedsięwzięciach, szczególnie w tych o największym dofinansowaniu (na poziomie 10 mln euro), wymagana jest wiodąca rola przemysłu. W projektach NMP ok. 40% dofinansowania KE uzyskują przedsiębiorstwa, z tego ok. połowę stanowią małe i średnie.
Wspólne inicjatywy
Przykładem działania jednorazowego, ustanowionego wspólnie przez „Środowisko” i NMP, był ogłoszony w 2007 r. konkurs pn. „Nanotechnologie dla uzdatniania wody”. Jego podstawowym celem było opracowanie technologii wykorzystania nanomateriałów dla bardziej efektywnego procesu uzdatniania wody. Natomiast konkurs z 2009 r. „Działania na rzecz rozwoju metod używania, recyklingu i utylizacji produktów opartych na nanotechnologii” miał na celu stworzenie metod utylizacji i recyklingu wyrobów, do produkcji których użyto nanocząstek lub nanowłókien.
Dużym wspólnym przedsięwzięciem był konkurs dotyczący rozwijania procesów wytwarzania produktów na bazie biomasy, np. zaawansowanych materiałów, biopaliw drugiej generacji, komponentów chemicznych, jak również energii i ciepła. W konkurs były zaangażowane cztery o.t.: „Energia”, „Środowisko”, „Żywność i NMP”, a budżet wynosił 57 mln euro.
Europejski Plan Naprawy Gospodarczej
W końcu ubiegłego roku KE przyjęła „Europejski Plan Naprawy Gospodarczej”, popularnie zwany „Planem Barroso”, mający na celu łagodzenie skutków kryzysu finansowo-ekonomicznego. W ramach niego zdecydowano o realizacji kilku inicjatyw technologicznych współfinansowanych ze środków 7PR, mających charakter partnerstwa publiczno-prywatnego. Inicjatywy te mają za zadanie stymulację sektorów kluczowych dla gospodarki poprzez zwiększenie inwestycji w badania aplikacyjne. Dwie z nich „Europejska Inicjatywa Zielonych Pojazdów” („Green Cars”) oraz „Inicjatywa Budynków Efektywnych Energetycznie” (EEB) dotyczą bezpośrednio zagadnień ekologicznych. Głównym celem pierwszej z nich jest finansowanie innowacyjnych przedsięwzięć badawczych dotyczących opracowania i wprowadzenia na rynek nowej generacji pojazdów osobowych, ciężarowych i autobusów, wykorzystujących najnowsze rozwiązania „zielonych technologii”. Na tę inicjatywę KE przeznaczy 500 mln euro, natomiast Europejski Bank Inwestycyjny otworzy linie kredytowe w wysokości 4 mld euro. W konkursach w 2010 r. (budżet 40 mln euro) otwartych było dziewięć tematów związanych z opracowywaniem nowych technologii dla pojazdów elektrycznych oraz projektów demonstracyjnych związanych z pilotażową ich implementacją. Z kolei celem inicjatywy EEB jest opracowanie, wdrożenie i optymalizacja koncepcji budynków i ich zespołu, pozwalających na znaczące obniżenie zużycia energii i produkcji gazów cieplarnianych (CO2), zarówno w obiektach nowo powstających, jak i poddanych renowacji. W latach 2009-2013 dofinansowanie przedsięwzięcia ze strony KE wyniesie ok. 500 mln euro. Porównywalna kwota ma pochodzić z sektora prywatnego. W konkursach EEB 2010 (aktualnych) znalazło się sześć tematów dotyczących m.in. opracowania nowych materiałów izolacyjnych, renowacji energetycznej budynków, technologii zarządzania energią w budynkach oraz systemów podnoszących efektywność energetyczną budowli historycznych.
Badania na rzecz MŚP
Celem projektów „Badania na rzecz MŚP” w ramach p.sz. „Możliwości” (Capacities) jest wspieranie niewielkich grup innowacyjnych MŚP w rozwiązywaniu problemów technologicznych oraz w zdobywaniu nowego know-how poprzez podzlecanie badań wykonawcom RTD (jednostki badawcze). Zazwyczaj okres realizacji projektów wynosi 1-2 lata, a typowy budżet mieści się w zakresie 0,5-1,5 mln euro. Podobnie jak w większości projektów europejskich badania muszą być realizowane przez konsorcja międzynarodowe, złożone z MŚP oraz jednostek naukowo-badawczych.
Projekty typu „Badania na rzecz MŚP” cechuje podejście oddolne, tzn. że mogą one dotyczyć dowolnego tematu badań ze wszystkich dziedzin nauki i technologii.
Uczestnictwo w projektach w 7PR
Konkursy na projekty badawcze w ramach 7PR są ogłaszane systematycznie przez KE. Obecnie otwarte ogłoszono w lipcu br. z terminami składania wniosków od listopada 2009 r. do lutego 2010 r. Oficjalne informacje o konkursach oraz zasadach przystąpienia do nich są dostępne na stronie: http://cordis.europa.eu/fp7/dc/index.cfm.
Do działań informacyjnych i wspierających uczestnictwo w 7PR został powołany Krajowy Punkt Kontaktowy (KPK) Programów Badawczych Unii Europejskiej (http://www.kpk.gov.pl). KPK należy do sieci punktów kontaktowych obecnych we wszystkich krajach Unii Europejskiej i oficjalnie współpracuje z Komisją Europejską. KPK służy informacją i pomocą w rozwiązywaniu problemów na wszystkich etapach przygotowania wniosków i realizacji projektów 7PR. Wsparcie można też znaleźć w koordynowanej przez KPK sieci Regionalnych Punktów Kontaktowych obecnych w dziewięciu największych miastach Polski oraz w Branżowych Punktach Kontaktowych powiązanych z Polskimi Platformami Technologicznymi. Dane kontaktowe do tych punktów dostępne ze strony http://www.kpk.gov.pl/kpk/adresy/index.html
Zespół Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE pod przewodnictwem:
dr Jarosław Piekarski
koordynator tematu „Nanonauki
nanotechnologie, materiały
i nowe technologie produkcyjne”
Współpraca:
Anna Pytko
zastępca dyrektora ds. priorytetów tematycznych
Aneta Maszewska
koordynator ds. MŚP
dr Jolanta Wolska
ekspert tematu „Środowisko”
Mikołaj Pyczak
ekspert tematu „Transport”
Tomasz Cichocki
ekspert tematu „Energia”
