Cheonggyecheon to mający blisko 8,4 km długości pas publicznej przestrzeni przeznaczonej na rekreację i wypoczynek, znajdujący się w centrum stolicy Korei Południowej ? Seulu.

Powstanie tego terenu było skutkiem zakrojonych na szeroką skalę procesów rewitalizacyjnych w centrum miasta. Ich efektem stało się przywrócenie miastu strumyka, który jeszcze w latach 50. XX w. przepływał przez Seul, lecz w wyniku postępującej modernizacji miasta został przykryty infrastrukturą transportową.

Trochę historii

Strumyk początkowo nosił nazwę Gaecheon (czyli po prostu ?strumyk?) i był krótkim (ok. 5.4 km) dopływem Jungnangcheon. Rzeka ta wpada z do głównej arterii wodnej w Korei, czyli do Han. Gdy wraz z początkiem rządów dynastii Joseon Seul stał się stolicą królestwa, nastąpił gwałtowny rozwój miasta, zaś strumyk zaczął pełnić w nim poważną funkcję. Zważywszy na fakt, iż stolica otoczona jest górami, wszystkie opady spływały z nich do jego centrum, a strumyk odgrywał rolę naturalnego kanału odprowadzającego wodę. Duży problem stanowił jednak lokalny, monsunowy klimat, gdyż jesienią i wiosną strumyk całkowicie wysychał, a podczas deszczowego lata często wylewał, powodując zatapianie położonych wzdłuż jego brzegów budynków. W celu zlikwidowania tego problemu Taejong ? trzeci z kolei król dynastii ? podjął decyzję o uregulowaniu biegu rzeki. Prace nad tym projektem rozpoczęto w 1406 r., a polegały głównie na pogłębieniu dna i umocnieniu brzegów. Król powołał nawet specjalny organ o nazwie Gaecheondogam, który czuwał nad prawidłowym przebiegiem robót. W kluczowym momencie nad projektem pracowało nawet 53 000 ludzi, których głównym zadaniem było wybudowanie kamiennego wału przeciwpowodziowego i niektórych, także zbudowanych z kamienia mostów, m.in. Gwangtonggyo i Hyejeonggyo. Strumień z czasem stał się centralnym elementem systemu kanalizacji miasta, do którego trafiały ścieki wygenerowane przez ponad 100 tys. mieszkańców. Jednak ich liczba ciągle rosła i pod koniec XVII w. uległa podwojeniu. Zwiększała się też ilość nieczystości, które kierowano do strumienia. Sytuacji nie poprawiał fakt, że nowi mieszkańcy jako budulec i materiał opałowy stosowali drewno z okolicznych wzgórz, więc nagie szczyty nie były w stanie wchłonąć dostatecznej ilości wody i Gaecheon ponownie zaczął systematycznie wylewać, a w dodatku jego koryto wypełniało się pochodzącym ze zboczy piaskiem. W połowie XVII w. ówczesny król Yeongjo ustanowił Urząd ds. Pogłębienia Strumienia, którego zadaniem było oczyszczanie koryta i naprawa uszkodzonych mostów oraz wałów. Kolejne zmiany nastąpiły wraz z panowaniem w Korei Japończyków. Przede wszystkim strumień zyskał obowiązującą do dziś nazwę ? Cheonggyecheon. Ok. 1918 r. japońscy okupanci rozpoczęli przebudowę niecki strumienia, w związku z planami stworzenia na jego północnym brzegu kompleksu budynków nowej administracji zarządzającej kolonią. W okresie międzywojennym Japończycy co rusz ogłaszali ambitne plany przebudowy centrum miasta, w wyniku których strumień miał zostać przykryty zabudową mieszkaniową i infrastrukturą transportową, jednak ze względów finansowych nic z tych planów nie wyszło. Jedyną istotną inwestycją z tego okresu było rozszerzenie i wzmocnienie mostu Gwangtonggyo, na którym położono tory tramwajowe. Odbudowano też kilka mniejszych mostów. Po wyzwoleniu spod okupacji w 1945 r. Cheonggyecheon ponownie utonął w morzu śmieci, spływającej z gór wraz z opadami ziemi i ścieków, pochodzących z prowizorycznych zabudowań wyrosłych wzdłuż jego brzegów. Jeszcze więcej osób osiedliło się wzdłuż strumienia po wojnie koreańskiej (1950-1953), co doprowadziło do eskalacji problemu nieczystości. Obszar ten stał się symbolem biedy i niechlujstwa. Szkodziło to nie tylko wizerunkowi, ale i warunkom życia w całym Seulu, więc szybko podjęto decyzję o przykryciu niecki betonem. Kolejne etapy modernizacji polegały na wyburzeniu prowizorycznej zabudowy, wskutek czego w centrum miasta powstało miejsce na nowoczesne, komercyjne budynki. Na zabetonowanym korycie strumyka wybudowano z kolei podwyższenie, na którym powstała szeroka na 16 metrów autostrada. W ten sposób obszar Cheonggyecheon stał się jednym z najruchliwszych i najhałaśliwszych rejonów w dynamicznie rozwijającej się metropolii, jednocześnie sama inwestycja zyskała miano szablonowego przykładu sukcesu procesów modernizacyjnych i urbanizacyjnych w powojennej Korei.

Powrót strumyka

W lipcu 2003 r. ówczesny burmistrz Seulu Lee Myung-bak zainicjował projekt usunięcia autostrady i przywrócenia strumyka miastu. To gigantyczne przedsięwzięcie wymagało nie tylko wyburzenia kilku kilometrów drogi, ale także znalezienia sposobu na odtworzenie Cheonggyecheon. Lata intensywnej urbanizacji sprawiły, że skryty pod powierzchnią ziemi ciąg wodny praktycznie zupełnie wysechł. Aby koryto ponownie wypełniło się wodą, codziennie z rzeki Han trzeba było pompować 120 tys. litrów wody. W dodatku praktycznie cała betonowa konstrukcja regulująca bieg strumyka była zniszczona. Koszty wydawały się ogromne, jednak projekt stał się jednym z priorytetów polityki miasta, gdyż wpisywał się w realizowany przez władze program przywrócenia Seulowi elementów naturalnego środowiska i promowania przyjaznych naturze rozwiązań urbanistycznych. Dla Lee Myung-baka ważne było też to, że Cheonggyecheon symbolizował historię i kulturę regionu, które w wyniku 30 lat intensywnego rozwoju metropolii zostały niemal całkowicie zapomniane. Dla wielu mieszkańców Seulu pomysł zlikwidowania głównej arterii miasta, i to w dodatku za olbrzymią kwotę, wydawał się całkowicie absurdalny. Przewidywano komunikacyjny paraliż centrum Seulu i pogorszenie kondycji gospodarczej lokalnych przedsiębiorców, zwłaszcza kupców. Mimo licznych kontrowersji, Rada Miejska Seulu zdecydowała o rozpoczęciu inwestycji i powołała do życia kilka organizacji w celu sprawnego przeprowadzenia odbudowy Cheonggyecheon. Powstały: Cheonggyecheon Restoration Project Headquarters ? która nadzorowała cały projekt, Citizen?s Committee for Cheonggyecheon Restoration Project ? zespół negocjatorów, którzy łagodzili konflikt między stowarzyszeniami kupców i przedsiębiorców a Radą Miejską, oraz Cheonggyecheon Restoration Research Corps ? która zajęła się opracowaniem szczegółowych planów operacji oraz nadzorem nad technicznym przebiegiem prac. Nie obyło się też bez problemów z ustaleniem, jakie zabytki i w jaki sposób należy przywrócić. Dotyczyło to zwłaszcza dwóch mostów Gwangtonggyo i Supyogy, gdyż projektanci długo nie mogli dojść do porozumienia z opinią publiczną. Ostatecznie projekt renowacji Cheonggyecheon miał na celu zachowanie niepowtarzalnej tożsamości tego miejsca, w którym łączą się naturalne środowisko z historycznymi korzeniami śródmieścia Seulu. W efekcie mieszkańcy zyskali przyjazną dla pieszych i rowerzystów infrastrukturę wypoczynkową, która pełni jednocześnie funkcję łącznika między najważniejszymi punktami na kulturowej i gospodarczej mapie miasta. Chodzi np. o Bukchon, Daehangno, Jungdong, Namchon i Donhwamungil. System ten, w skrócie nazywany CCB (Cheonggyecheon Culture Belt ? Pas Kultury Cheonggyecheon), tworzy podstawy historyczno-kulturowej tożsamości Seulu.

Nieprzewidziane korzyści

Uroczyste otwarcie Cheonggyecheon miało miejsce we wrześniu 2005 r. Inwestycja zyskała przychylność opinii publicznej, a strumyk stał się symbolem sukcesu w rewitalizacji i upiększaniu miast. Ale nie tylko zmiana wizerunku była pozytywnym efektem tak radykalnej przebudowy centrum miasta. Przywrócenie stolicy strumyka (do którego po raz pierwszy od stuleci nie trafiają już ścieki, a woda w nim jest krystalicznie czysta) i obsadzenie jego brzegów roślinnością (ponad 300 gatunków) sprawiło, że powstały tam liczne naturalne siedliska ryb (25 gatunków), wodnych bezkręgowców (53 gatunki), ptaków (36 gatunków), płazów (8 gatunków), ssaków (4 gatunki) i owadów (192 gatunki). Ogólnie zaobserwowano wzrost bioróżnorodności w stosunku do 2003 r. o 639%. Strumień sprawił też, że w promieniu 4-7 przecznic, od ok. 3,3°C do 5,9°C spadła średnia temperatura otoczenia, w porównaniu do wartości z innych części Seulu. Ochłodzenie jest wynikiem zmniejszonego ruchu samochodów, zwiększonej wegetacji i wzrostu prędkości wiatru w korytarzu utworzonym przez nieckę potoku. Poprawiła się też jakość powietrza (analizy wykazały spadek zanieczyszczeń z poziomu 74 mikrogramów na m3 powietrza, do 48 mikrogramów). Natężenie ruchu samochodowego w centrum miasta zmalało o 2,3%, jednocześnie o 15% wzrosła liczba korzystających z miejskich autobusów, a o 3,3% użytkowników metra. Na etapie założeń jednym z kluczowych elementów projektu było właśnie przewidzenie, jak na ruch uliczny w mieście wpłynie tak radykalna przebudowa jego sieci transportowej. Jako wyjaśnienie i jednocześnie ciekawostkę warto odnotować, że ruch samochodów w mieście ? mimo obaw przeciwników inwestycji i wyburzenia jednej z ważniejszych dróg w centrum ? paradoksalnie uległ przyspieszeniu (co potwierdziło twierdzenie niemieckiego matematyka Dietricha Braessa, który dowodzi, że w pewnych modelach ruchu drogowego dodawanie kolejnych połączeń sprawia, że czasy podróży ulegają wydłużeniu).

Wzór do naśladowania

Dziś każdego dnia po bulwarach Cheonggyecheon przechadza się średnio 90 tys. osób, a obszar ten stał się nie tylko jednym z ulubionych terenów wypoczynkowych seulczyków, ale też jedną z największych atrakcji turystycznych miasta, a nawet całej Korei. Wzdłuż brzegów strumyka zainstalowano szereg atrakcji ? mostów, pomostów, placów, na których odbywają się rozmaite wydarzenia kulturalne i rozrywkowe. Projekt odnowienia Cheonggyecheon stał się katalizatorem miejskiego programu rewitalizacji, z kolei sam Pas Kultury jest dziś centrum działań związanych z promocją i rozwojem lokalnych inicjatyw kulturalnych. W dzielnicach wokół strumyka rozkwita też gospodarcze życie Seulu (o 3,5% zwiększyła się liczba przedsiębiorstw w śródmieściu), zyskali także właściciele gruntów ? o 30-50% wzrosły ceny nieruchomości leżących w odległości do 50 metrów od potoku. Inwestycja pomogła także przywrócić równowagę między obszarami leżącymi na północnej i południowej stronie strumyka. W okresie intensywnych procesów modernizacji centrum Seulu zostało bowiem podzielone wedle pewnych cech i funkcji na część północną i południową. Rewitalizacja Cheonggyecheon sprawiła, że struktura miejska obu stron została zunifikowana, a centrum miasta ponowie rozwija się w zrównoważony sposób. Inwestycja ta udowadnia, że nawet w najbardziej zurbanizowanych rejonach świata możliwa jest rewitalizacja, pozwalająca na powrót natury do centrum miast i stopniowe przeorientowanie ich z polityki prosamochodowej na proludzką. Mimo wysokich kosztów (ostatecznie nakłady oszacowano na 386 miliardów wonów ? ok. 281 milionów dolarów) i początkowych protestów, pomysł Lee Myung-baka jest dziś wnikliwie analizowany i kopiowany przez włodarzy miejskich na całym świecie. Mieszkańcy Seulu pokochali nową przestrzeń publiczną, zaś sam pomysłodawca zyskał taką popularność, że w 2008 r. został prezydentem Korei Południowej.

 

Bartosz Zujewski