Dopuszczalne normy hałasu dla elektrowni wiatrowej

Budowa i funkcjonowanie farm wiatrowych, będące przedsięwzięciami natury komercyjnej, winny być prowadzone z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju.

Funkcję strażnika tych zasad pełnią przepisy dotyczące ochrony środowiska, co było przedmiotem kontroli NIK-u, przeprowadzonej w okresie od 29 sierpnia 2013 r. do 14 lutego 2014 r., której wynikiem jest ?Informacja o wynikach kontroli. Lokalizacja i budowa lądowych farm wiatrowych? z 16 lipca 2014 r. (?Raport NIK?).

Jednym z głównych oddziaływań farm wiatrowych na środowisko jest emisja hałasu towarzysząca pracy turbin wiatrowych. Są one źródłem dwóch rodzajów hałasu: mechanicznego (pochodzącego z gondoli) oraz aerodynamicznego (wytwarzanego przez obracające się śmigła). Podczas pracy takich turbin emitowany jest hałas z zakresu częstotliwości słyszalnych (nawet do 20 000 Hz), jak również hałas tzw. niesłyszalny, czyli niskoczęstotliwościowe fale dźwiękowe z zakresu od 0,5 Hz do 20 Hz (infradźwięki).

Głównymi źródłami hałasu wytwarzanego przez elektrownie wiatrowe są szum obracających się śmigieł i praca generatora. Natomiast podstawowe źródło hałasu wytwarzanego przez turbiny wiatrowe to łopaty wirnika. Natężenie hałasu elektrowni (farmy) wiatrowej jest uzależnione od wielu czynników, takich jak poziom mocy akustycznej, ukształtowanie terenu, prędkości i kierunek wiatru, wysokość wieży, a także ilość turbin.

Hałas jest jednym z kluczowych elementów, będących przedmiotem analizy w postępowaniu w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie elektrowni wiatrowej (zwanej decyzją środowiskową). Decyzja środowiskowa wydawana jest na podstawie przepisów Ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (DzU z 2013 r., poz. 235). Decyzja środowiskowa dla procesu inwestycyjnego jest fundamentalnym dokumentem, pozwalającym inwestorowi na podjęcie decyzji odnośnie kształtu projektu. Traktowana jest jako lista wstępnych warunków realizacji inwestycji.

Zazwyczaj inwestor zostaje zobowiązany do wykonania oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (?OOŚ?), w trakcie której należy dokonać precyzyjnych obliczeń akustycznych, a wyniki trzeba ująć w raporcie OOŚ. Nie zawsze jednak w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji środowiskowej będzie przeprowadzana taka ocena. Poza tym decyzja środowiskowa dla farm wiatrowych o łącznej mocy nominalnej elektrowni mniejszej niż 100 MW oraz elektrowni lokalizowanych poza obszarami morskimi Rzeczypospolitej Polskiej może być wydana w oparciu o kartę informacyjną przedsięwzięcia, jeśli organ prowadzący postępowanie ? po uzyskaniu wymaganych prawem opinii ? stwierdzi brak konieczności przeprowadzania oceny oddziaływania na środowisko.

Jak wynika z praktyki, zasadniczo organy zobowiązują inwestorów do sporządzenia raportu OOŚ. Niemniej nawet jeśli taki raport nie zostanie sporządzony, to na właścicielu instalacji ciąży obowiązek respektowania akustycznych standardów środowiska.

Dopuszczalne normy hałasu

Zgodnie z art. 141 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU z 2013 r. poz. 1232, dalej P.o.ś.) eksploatacja instalacji lub urządzenia nie powinna powodować przekroczenia standardów emisyjnych, natomiast oddziaływanie instalacji lub urządzenia nie może powodować pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenia życia bądź zdrowia ludzi.

Jak wynika z art. 144 ust. 2 P.o.ś., eksploatacja instalacji powodująca emisję hałasu nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza terenem, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny. Jeśli natomiast wokół tej infrastruktury utworzono obszar ograniczonego użytkowania, ich eksploatacja nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza tym obszarem.

Według przepisów zawartych w art. 122 P.o.ś., ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie oraz zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Ocenie stanu akustycznego środowiska służą mapy akustyczne sporządzane co pięć lat przez starostę.

Wymagania w zakresie ochrony środowiska przed hałasem zostały zamieszczone w przepisach Rozporządzenia Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (DzU z 2014 r., poz. 112). Dokument określa akustyczne poziomy hałasu w stosunku do przeznaczenia poszczególnych obszarów. Rozróżnia się obszary: pod zabudowę mieszkaniową, pod szpitale i domy opieki społecznej, pod budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, na cele uzdrowiskowe, na cele rekreacyjno-wypoczynkowe oraz na cele mieszkaniowo-usługowe.

Zgodnie z załącznikiem do wspomnianego rozporządzenia, dopuszczalne poziomy hałasu w dzień i w nocy, związane z działalnością będącą źródłem hałasu, określone są na następującym poziomie:

  • 45 dB (LDWN) i 40 dB (LN) dla strefy ochronnej ?A? uzdrowiska oraz terenów usytuowana szpitali poza miastem,
  • 50 dB (LDWN) i 45 dB (LN) dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, terenów zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, terenów domów opieki społecznej oraz terenów szpitali w miastach,
  • 55 dB (LDWN) i 45 dB (LN) dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, terenów zabudowy zagrodowej, rekreacyjno-wypoczynkowych, mieszkaniowo-usługowych oraz terenów w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców.

Normy te stanowią dla inwestora wyznacznik odległości projektowanej farmy od poszczególnych ? wymienionych w rozporządzeniu ? obszarów. Dopuszczalny poziom hałasu jest więc ściśle powiązany z charakterem zabudowy, który powinien wynikać z zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo kwalifikacji danej gminy.

Dodatkowo zazwyczaj postanowienia decyzji środowiskowej określają maksymalny poziom akustyczny pojedynczej turbiny, jak również nakładają obowiązek stosowania metod redukujących poziom mocy akustycznej poszczególnych turbin w porze nocnej do wskazanych w decyzji wartości.

Przepisy prawa nie definiują dopuszczalnych norm dotyczących infradźwięków, co skrytykowano w raporcie NIK-u i zawnioskowano do ministra środowiska o zmianę przepisów rozporządzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poprzez określenie dopuszczalnych poziomów hałasu infradźwiękowego w środowisku oraz ustalenie metodologii oceny poziomu hałasu emitowanego przez elektrownie wiatrowe w czasie ich optymalnej eksploatacji.

Inwestorska kontrola poziomu hałasu

Obowiązek wykonania kontrolnych pomiarów poziomów hałasu na terenach objętych określoną ochroną akustyczną jest często nakładany na inwestora w decyzji środowiskowej. Kontrolne pomiary poziomów hałasu należy wykonywać w warunkach, w których występuje najbardziej niekorzystne oddziaływanie przedsięwzięcia na stan akustyczny środowiska. Decyzja może nakazywać dodatkowo np. korektę nastaw turbin oraz przeprowadzanie przez inwestora pomiarów hałasu we wskazanych punktach. Przedmiotem decyzji środowiskowej jest także zobowiązanie inwestora do prowadzenia okresowego monitoringu hałasu na terenach objętych ochroną akustyczną.

Zgodnie z § 10 Rozporządzenia Ministra Środowiska z 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (DzU nr 206, poz. 1291) okresowe pomiary hałasu w środowisku, który jest wyrażony wskaźnikami hałasu mającymi zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska (L Aeq D i LAeq N), prowadzi się dla zakładu, na którego terenie eksploatowane są instalacje lub urządzenia emitujące hałas, dla którego zostały wydane pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska lub decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu, oraz dla instalacji, dla której wydano pozwolenie zintegrowane. Okresowe pomiary hałasu w środowisku, w tym hałasu impulsowego, prowadzi się raz na dwa lata, z uwzględnieniem specyfiki pracy źródeł hałasu. W przypadku źródeł pracujących sezonowo pomiary prowadzi się w okresie ich funkcjonowania. Przepisy tego rozporządzenia określają metodę referencyjną wykonywania okresowych pomiarów hałasu w środowisku, w tym kryteria lokalizacji punktów pomiarowych (bywa to też przedmiotem regulacji decyzji środowiskowej). Lokalizacja punktów pomiarowych zależy od: charakterystyk i usytuowania źródeł hałasu (instalacji i urządzeń) oraz własności pochłaniających i odbijających terenu, a także od jego zagospodarowania. Punkty pomiarowe należy lokalizować na obszarach objętych ochroną przed hałasem w ten sposób, aby przeprowadzone pomiary pozwoliły na ustalenie miejsca o największym oddziaływaniu źródeł hałasu.

Na terenie niezabudowanym punkty pomiarowe umieszcza się na wysokości 1,5 m (z dokładnością zawierającą się w przedziale < -0,0 m +0,1 m >) nad powierzchnią terenu, a na obszarze zabudowanym punkty pomiarowe sytuuje się przy elewacji budynków objętych ochroną przed hałasem w związku z wypełnianiem funkcji, dla spełnienia których teren został objęty ochroną przed hałasem, w odległości 0,5-2 m od elewacji tych budynków:

  • w świetle okna kondygnacji eksponowanej na hałas ? podczas pomiarów hałasu okno w miarę możliwości powinno być otwarte, choć dopuszcza się wykonanie pomiarów przy oknie zamkniętym. Dopuszcza się uchylenie okna w taki sposób, aby możliwe było przeprowadzenie przez nie wysięgnika i kabli łączących mikrofony pomiarowe z przyrządami pomiarowymi znajdującymi się w pomieszczeniu,
  • na wysokości 4 m?0,2 m nad powierzchnią terenu, gdy nie ma możliwości wykonania pomiarów hałasu w świetle okna na danej kondygnacji.

Natomiast na terenach otaczających budynki pomiary wykonuje się na wysokości 4 m?0,2 m nad powierzchnią terenu.

Przepisy rozporządzenia określają ponadto zalecenia dotyczące warunków meteorologicznych, określonych na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m nad poziomem terenu. Odnotowane wartości meteorologiczne nie mogą przekraczać parametrów ustalonych przez producenta w instrukcji obsługi przyrządu oraz następujących warunków granicznych, o ile są one ostrzejsze niż dopuszczane przez producenta:

  • temperatura od -10°C do 50°C,
  • wilgotność od 25% do 90%,
  • średnia prędkość wiatru do 5 m/s,
  • ciśnienie atmosferyczne od 900 hPa do 1100 hPa.

W przypadku konieczności wykonania pomiarów w warunkach różnych od określonych wartości temperatury lub wilgotności niezbędne są uzasadnienie tego odstępstwa w sprawozdaniu z pomiarów oraz dodatkowa analiza jego wpływu na wiarygodność pomiaru i na niepewność wyniku.

Przepisy dopuszczające wykonywanie pomiarów w warunkach niskiej wietrzności (< 5 m/s) zostały poddane krytyce w raporcie NIK-u z uwagi na to, że elektrownie wiatrowe ? zdaniem NIK-u ? generują największe natężenie hałasu dopiero przy optymalnej dla nich prędkości wiatru, wynoszącej 10-12 m/s, a w takich warunkach pomiary nie są dokonywane.

Kary środowiskowe za przekroczenie norm hałasu

Organ ochrony środowiska może wymierzyć inwestorowi karę pieniężną za przekroczenie norm hałasu. Nałożenie administracyjnej kary pieniężnej odbywa się dwuetapowo poprzez ustalenie wymiaru kary biegnącej, określającego godzinową albo dobową stawkę kary w okresie, w którym trwa naruszenie lub przekroczenie, oraz wymierzenie kary za okres, w którym trwało naruszeniu lub przekroczenie. Po stwierdzeniu przekroczenia lub naruszenia wojewódzki inspektor wydaje decyzję ustalającą wymiar kary biegnącej, uwzględniając przekroczenie lub naruszenie w skali doby.

Kara biegnąca jest naliczana do czasu stwierdzenia zmiany wielkości przekroczenia lub naruszenia. Jej wymiar może ulec zmianie na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska. Jednostkowe stawki kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu przedstawiono w tabeli.

Edyta Dubikowska, 
radca prawny w Kancelarii Prawnej  
Squire Patton Boggs Święcicki Krześniak