Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży towarzyszy jastrzębskim wodociągom od początku działalności firmy. Dawniej były to wycieczki szkolne do oczyszczalni ścieków w ramach lekcji biologii. Zajęcia cieszyły się tak dużym zainteresowaniem, że postanowiono stworzyć miejsce spotkań i prowadzenia lekcji niezależnie od warunków pogodowych.

Dzięki środkom unijnym pozyskanym przez Jastrzębski Zakład Wodociągów i Kanalizacji na terenie oczyszczalni ścieków ?Ruptawa? od 2009 r. działa Centrum Edukacji Ekologicznej (CEE). 

W efekcie zainteresowane grupy mogą nie tylko zwiedzać oczyszczalnię, ale również brać czynny udział w zajęciach dydaktycznych poświęconych wodzie. W sali konferencyjnej, za sprawą filmów edukacyjnych i prezentacji multimedialnych, dzieci i młodzież zdobywają wiedzę teoretyczną z zakresu gospodarki wodno-ściekowej. Ważnym elementem edukacji jest omawianie deficytu wody pitnej na świecie oraz sposobów oszczędzania wody w domu. Kolejny etap wycieczki to spacer po obiekcie OŚ ?Ruptawa?, podczas którego uczniowie poznają działanie ciągu technologicznego i założenia gospodarki odpadami w oczyszczalni ścieków.

Ostatni etap to zwiedzanie sali dydaktycznej, w której, dzięki interaktywnym formom przedstawienia naturalnego zbiornika wody (stan. nr 1), SUW (stan. nr 2), domu jednorodzinnego (stan. nr 3) i oczyszczalni ścieków (stan. nr 4), odwiedzający mogą śledzić obieg wody w przyrodzie, a także utrwalić wcześniej zdobytą wiedzę. Dużą atrakcją sali dydaktycznej jest idealnie odwzorowana makieta OŚ ?Ruptawa?.

Aby uatrakcyjnić ostatni etap wycieczki, JZWiK stworzył trzy dioramy związane ze środowiskiem wodnym (żeremie bobrowe, ekosystem jeziorny, a także siedlisko żółwia błotnego). W sali dydaktycznej zamontowano również nagłośnienie, żeby odwiedzający mogli cieszyć się odgłosami lasu oraz szumem potoku, a osoba prowadząca zajęcia była słyszalna w każdym zakamarku pomieszczenia.

W CEE można korzystać również z minilaboratorium, wyposażonego w sprzęt i odczynniki, co umożliwia dzieciom przeprowadzenie różnych badań i odczytywanie wskaźników wody (m.in. zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie, obecności fosforanów i azotanów). Starsi uczniowie za pomocą mikroskopu oglądają bakterie i mikroorganizmy, które tworzą osad czynny. Oferta CEE skierowana jest głównie do szkół oraz przedszkoli i ma na celu podwyższenie świadomości ekologicznej oraz propagowanie działań prośrodowiskowych.

?Historia z przyrody o obiegu wody?

Aby ułatwić odwiedzającym zapamiętanie przekazanych informacji, JZWiK przygotował i wydał komiks edukacyjny o przygodach dwóch kropelek pt. ?Historia z przyrody o obiegu wody?. Książeczka ta w zabawny sposób opisuje, jak woda krąży w przyrodzie oraz poszczególne etapy oczyszczania ścieków. Ze względu na ogromne zainteresowanie komiksem ze strony odwiedzających, JZWiK w sumie wydał już 18 tys. egzemplarzy (piąty dodruk nastąpił w maju 2016 r.).

Przedsiębiorstwo obserwuje wzrost liczby odwiedzających CEE (1400 os. w 2009 r.  i 3800 os. w 2015 r. ). Dodatkową korzyścią z działalności CEE jest fakt, że dzieci odwiedzające placówkę Jastrzębskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji wracają do niej na kolejnych szczeblach edukacji i pragną poszerzyć zdobytą wcześniej wiedzę.

Światowy Dzień Wody

Od początku istnienia CEE JZWiK organizuje dla uczniów konkurs z okazji Światowego Dnia Wody. W 2016 roku miała miejsce już VIII edycja tego przedsięwzięcia. Laureaci otrzymują nagrody oraz dyplomy, a ich prace co roku zdobią salę konferencyjną oraz są publikowane w prasie i Internecie. Piąta edycja konkursu pt. ?Wiersz o wodzie? zaowocowała opublikowaniem kolorowanki z wierszami laureatów konkursu. Ten drobny upominek cieszy się dużym zainteresowaniem, szczególnie wśród grup najmłodszych dzieci odwiedzających Centrum Edukacji Ekologicznej. 

Warsztaty ekologiczne

Na co dzień CEE ściśle współpracuje z placówkami oświatowymi (np. w ramach konkursów międzyszkolnych, półkolonii, a także ferii w bibliotekach). Jastrzębskie wodociągi stale wspierają wiele inicjatyw, m.in. Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy oraz festyny i imprezy plenerowe. Edukacja ekologiczna JZWiK nie ogranicza się tylko do zajęć na terenie oczyszczalni ścieków ?Ruptawa?, gdyż w miarę możliwości prowadzone są prelekcje w placówkach oświatowych, a także podczas wydarzeń propagujących ekologiczny tryb życia. JZWiK współpracuje m.in. z zakładem karnym. Warsztaty ekologiczne skierowane do osadzonych na stałe wpisały się w grafik CEE i każdego roku cieszą się sporym zainteresowaniem. Spotkania te organizowane są z okazji m.in. Światowego Dnia Wody, Dnia Ziemi czy akcji Sprzątanie świata.

Spotkania z mieszkańcami

JZWiK stara się brać czynny udział w imprezach plenerowych organizowanych m.in. przez Urząd Miasta Jastrzębie-Zdrój. Takie spotkania z mieszkańcami są doskonałym pretekstem do rozmów na temat ochrony środowiska czy zapoznania się z misją i pracą wodociągów (m.in. Dni Promocji Zdrowia, Promenada Trzeźwości, Dni Miasta, Festiwal Smaku, pikniki rodzinne organizowane przez UM Jastrzębie-Zdrój). Na stoisku JZWiK główną atrakcją jest degustacja wody prosto z kranu, z rozmaitymi dodatkami np. z. miętą, cytryną czy sokiem malinowym. Nie brakuje również rozrywek dla najmłodszych. Podczas imprez organizowane są ciekawe konkursy, np. na najlepiej ozdobiony kubek czy na prace plastyczne wykonane wodnymi kredkami lub farbami. Przy okazji pracownicy JZWiK udzielają zainteresowanym mieszkańcom informacji na temat zużycia wody w gospodarstwie domowym, oczyszczania ścieków i jakości wody wodociągowej.

Piję wodę prosto z kranu!

Z myślą o mieszkańcach, JZWiK zainstalował na terenie miasta Jastrzębie-Zdrój dwa ogólnodostępne zdroje uliczne, z których można się napić pysznej, chłodnej wody. Urządzenia te są dostosowane do potrzeb małych dzieci i dorosłych, mogą z nich również korzystać pupile. Ze względu na duże zainteresowanie zdrojami ulicznymi, JZWiK w ramach współpracy z UM Jastrzębie-Zdrój zakupił w 2016 r. wodne poidełka dla ośmiu szkół. Docelowo zdroje wodne mają się pojawić w każdej jastrzębskiej szkole. Woda płynąca w jastrzębskich kranach jest bardzo dobrej jakości, może być spożywana bezpośrednio z sieci, i to bez przegotowania. Źródełka wody pitnej to przede wszystkim promocja zdrowego trybu życia, a płynąca z nich czysta woda stanowi znakomitą alternatywę dla słodkich, gazowanych napojów.

Współpraca z pszczelarzami

Od wielu już lat JZWiK współpracuje z Jastrzębskim Kołem Pszczelarzy, udostępniając teren Oczyszczalni Ścieków Dolna pod pasiekę pszczelarską (10 uli). Ciekawostką jest fakt, że od początku istnienia CEE w sali konferencyjnej odbywają się comiesięczne spotkania miłośników pszczelarstwa. Od 2011 r. CEE ściśle współpracuje z lokalnymi pszczelarzami, łącząc zajęcia edukacyjne na terenie oczyszczalni ścieków z prelekcją dotyczącą pszczelarstwa pn. ?Pszczoła miodna elementem zdrowego ekosystemu Jastrzębia-Zdroju?. Podczas tych zajęć prezentowane są narzędzia potrzebne do wytwarzania miodu, informacje dotyczące bartnictwa i ochrony środowiska naturalnego. Wszyscy obecni na wykładach dowiadują się, jak powstaje miód oraz jak pracowitymi i przydatnymi stworzeniami są pszczoły. Na koniec spotkania każdy może poczęstować się miodem. W sali dydaktycznej CEE powstał specjalny kącik z łąką w tle, gdzie wyeksponowano narzędzia niezbędne do wytwarzania miodu.

?Rzeka wiedzy? o wodzie i nie tylko? 

W celu zainteresowania dzieci i młodzieży zrównoważonym rozwojem, JZWiK rozbudował Centrum Edukacji Ekologicznej o ścieżkę dydaktyczną pn. ?Rzeka wiedzy?. Uroczyste otwarcie ścieżki odbyło się w czerwcu br. Do tej pory działalność edukacyjna JZWiK skupiała się na szeroko pojętej gospodarce wodno-ściekowej. Nowa ścieżka dydaktyczna ma za zadanie rozszerzyć program edukacyjny o zagadnienia związane z ekorozwojem. Oprócz szeroko pojętej ochrony wód i gospodarki wodno-ściekowej nowa oferta edukacyjna dotyczy m.in. odnawialnych źródeł energii (OZE), gospodarki odpadowej, bioróżnorodności, ochrony krajobrazu i racjonalnego gospodarowania zasobami. Ścieżka swym kształtem nawiązuje do naturalnego biegu rzeki i jest zlokalizowana na terenie przylegającym do OŚ ?Ruptawa?. W jej ?meandrach? znajduje się 14 stanowisk edukacyjnych. Teren podzielono na strefy poświęcone żywiołom wody, ziemi, a także powietrza. 

Spacer po ścieżce edukacyjnej rozpoczyna się od kiosku multimedialnego, wyświetlającego film wprowadzający odwiedzających w tematykę OZE. Następny punkt to taras z widokiem na oczko wodne, z tablicą edukacyjną przedstawiającą strefy jezior oraz gatunki roślin, które mogą być bioindykatorami, czyli biowskaźnikami czystości wód. Kolejny przystanek przez zabawę zapoznaje chętnych z procesem eutrofizacji. Odwiedzający mogą samodzielnie mocować na tablicy magnesy przedstawiające elementy flory i fauny oraz pierwiastki niezbędne do życia w środowisku wodnym 

(m.in. fosfor, azot i tlen). W taki sposób, tworząc przykładowe zbiorniki wodne, zainteresowani obserwują skutki nadmiaru związków biogennych w zbiornikach słodkowodnych. Atrakcyjnym etapem wycieczki jest pobyt  na drewnianym stanowisku w postaci szkieletu ryby, które zawiera dwa punkty edukacyjne. W ?głowie ryby? znajduje się stanowisko z mikroskopem, wizualizerem oraz ekranem pokazowym. Uczestnicy zajęć poznają m.in. z mikroorganizmy osadu czynnego, które oczyszczają ścieki w części biologicznej. Następny etap to gra przestrzenna. Na ruchomych sześcianach znajdują się dane o 16 gatunkach mikroorganizmów najczęściej spotykanych w osadzie czynnym. Zadaniem odwiedzających jest dopasowanie wizerunku wybranego gatunku do jego łacińskiej nazwy oraz grupy. Atrakcją dla wycieczkowiczów jest fotościanka przedstawiająca odnawialne źródła energii oraz technologie przyszłości, na tle której można zrobić pamiątkowe zdjęcie ze ścieżki edukacyjnej ?Rzeka wiedzy?. Tuż obok, wzdłuż ?górskiego? strumyka, znajdują się odciśnięte tropy zwierząt (tj. bobra europejskiego, czapli siwej itp.). Idąc po tych ?śladach?, można zgadywać, jakie zwierzę je pozostawiło. To, czy udało się dopasować trop do danego zwierzęcia, sprawdza się na tablicy edukacyjnej, na której zamieszczono wizerunki oraz tropy gatunków, a także opis ich środowiska naturalnego. Natomiast na przykładzie strumienia przedstawiany jest proces samooczyszczania wód, opisany na kolejnej tablicy edukacyjnej. Natura sama potrafi radzić sobie z zanieczyszczeniami, jednak przez wzmożoną działalność człowieka zachodzi potrzeba kumulowania tych procesów, co obserwujemy w oczyszczalniach ścieków. Kolejny etap ?wycieczki? to stanowisko przy oczku wodnym, gdzie na tablicy edukacyjnej przedstawiono gatunki zwierząt, będące bioindykatorami czystości wód. Nad oczkiem znajduje się pomost, po którym można przejść na drugi brzeg ?Rzeki wiedzy?. Pomost wraz z latarniami to elementy dodatkowej atrakcji ? gry ruchowej, której motywem przewodnim jest energia odnawialna. Na każdej latarni (23 szt.) znajdują się ciekawostki nt. OZE lub oszczędzania energii elektrycznej, natomiast nad punktami świetlnymi pomostu widnieją pytania weryfikujące zdobytą wiedzę. Dzięki tej zabawie na świeżym powietrzu odwiedzający łatwo zdobędą informacje na temat źródeł ?zielonej energii? i oszczędzania prądu. Następny przystanek to punkt widokowy na koło wodne. Można zobaczyć, jak pozyskuje się energię z wody, która jest doskonałym przykładem OZE. Praca koła czerpalnego, generującego energię do oświetlenia lamp na tablicy pokazowej, obrazuje funkcjonowanie elektrowni wodnych (tablica ?Energia wody?). Na zakończenie czeka wyprawa do strefy ziemi i powietrza. Dzięki ścisłej współpracy z pszczelarzami stworzono łąkę z ?ulami?. Z wnętrza drewnianych uli można spojrzeć przez szkło zniekształcające, które odwzorowuje sposób widzenia owadów. Następne punkty wycieczki to tablice edukacyjne ukazujące proces produkcji biogazu, wytwarzanie kompozytu mineralno-organicznego oraz metody postępowania z odpadami. Ostatnie stanowisko dydaktyczne to tablica edukacyjna nt. biologicznych preparatów XXI w., czyli naturalnej technologii wykorzystującej właściwości anabiotyczne lub regeneratywne mikroorganizmów. Przy ścieżce dydaktycznej znajduje się również wiata z miejscem na ognisko oraz zaplecze sanitarne.

Pracownicy Jastrzębskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji są przekonani, że uzupełnienie edukacji o kolejne obszary nawiązujące do ochrony środowiska w ramach ścieżki dydaktycznej ?Rzeka wiedzy? pozwoli odwiedzającym Centrum Edukacji Ekologicznej zdobyć i utrwalić wiedzę niezbędną do życia w zgodzie z naturą.

Maria Kozłowska, Izabela Wieczorek, Jastrzębski Zakład Wodociągów i Kanalizacji