Termiczne przekształcanie odpadów (2)


Metody termicznego przekształcania odpadów, poza ogólnymi zasadami dotyczącymi wszelkich działań związanych z ich zagospodarowywaniem, podlegają dodatkowo szczególnym regulacjom prawnym zawartym bezpośrednio w ustawie o odpadach oraz w rozporządzeniach wykonawczych. Ustawa o odpadach zawiera szereg zapisów bezpośrednio lub pośrednio odnoszących się do termicznego przekształcania, a w szczególności do spalania odpadów.

Zapisy zawarte w ustawie wraz z rozporządzeniami wykonawczymi wydanymi na podstawie zawartych w niej delegacji określają:
  • definicje charakteryzujące procesy termicznego przekształcania,
  • rodzaje wymaganych decyzji oraz kompetencje organów ochrony środowiska,
  • wymagania dotyczące lokalizacji oraz realizacji inwestycji związanych z termicznym przekształcaniem odpadów,
  • wymagania w stosunku do instalacji i urządzeń służących do spalania odpadów,
  • sytuacje, w których dopuszczalne jest spalanie odpadów poza instalacjami i urządzeniami,
  • rodzaje instalacji i urządzeń, w których odpady mogą być przetwarzane termicznie,
  • rodzaje odpadów dopuszczonych do termicznego przekształcania w instalacjach i urządzeniach niebędących spalarniami,
  • rodzaje instalacji i urządzeń, w których można przekształcać termicznie odpady inne niż niebezpieczne,
  • wymagania związane z organizacją odbioru i kontroli odpadów kierowanych do termicznego przetworzenia,
  • kwalifikacje obsługi spalarni odpadów,
  • wymagania dotyczące prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów,
  • sposoby postępowania z odpadami powstałymi w wyniku termicznego przekształcania odpadów;
  • przepisy karne.

Definicje związane z termicznym przekształcaniem odpadów oraz kompetencje organów samorządowych w zakresie wydawania odpowiednich decyzji zostały szczegółowo omówione w poprzedniej części cyklu („Recykling” 12/2003 str. 12-13).
Ogólne wymagania, niezbędne do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności obejmującej termiczne przekształcanie odpadów, są takie same, jak w przypadku występowania o zezwolenie na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów, przy czym dodatkowo muszą być spełnione warunki szczegółowe, określone w ustawie o odpadach oraz w rozporządzeniach wykonawczych. Należy także zauważyć, że określone rodzaje instalacji, zgodnie z art. 201 Prawa ochrony środowiska (DzU 2001/62 poz. 627 z późn. zm.), wymagają uzyskania pozwolenia zintegrowanego, wydawanego przez wojewodę. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU 122/2002, poz. 1055), wydane na podstawie wspomnianego wyżej zapisu zawartego w Prawie ochrony środowiska, do takich instalacji zalicza instalacje do termicznego przekształcania odpadów komunalnych o zdolnościach przetwórczych powyżej 3 ton na dobę (załącznik do rozporządzenia ust. 5 pkt 2), bez względu na to, czy w instalacji takiej prowadzone jest tylko unieszkodliwianie odpadów, czy także odzysk energii. W przypadku odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych metodami termicznego przekształcania zdolności przerobowe powodujące konieczność uzyskania pozwolenia zintegrowanego określone zostały na powyżej 10 ton na dobę (zał. do rozporządzenia ust. 5 pkt 1), a w przypadku unieszkodliwiania odpadów innych niż niebezpieczne powyżej 50 ton na dobę (zał. do rozporządzenia ust. 5 pkt 3). Konsekwencją tego ostatniego zapisu jest to, że instalacje termicznego przekształcania odpadów, w których dokonuje się odzysku, nie wymagają uzyskania pozwolenia zintegrowanego, bez względu na maksymalne zdolności przerobowe.

Lokalizacja instalacji

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych problemów związanych z termicznym przekształcaniem odpadów jest lokalizacja odpowiednich instalacji. Miejsce takie musi być wyznaczone w trybie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym (art. 13 ust. 1). Ze względu na ogólnie negatywną opinię społeczeństwa dotyczącą metody zagospodarowania odpadów, już na tym etapie wiele projektów zostaje zablokowanych, zmuszając inwestorów do rezygnacji z inwestycji. Celem niniejszego artykułu nie jest analizowanie przyczyn takiego zjawiska, jest to jednak bardzo poważny problem, który powinien być uwzględniony przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji inwestycyjnych dotyczących termicznego przekształcania odpadów. Warto także zwrócić uwagę na rolę planów gospodarki odpadami, o których mowa w rozdz. 3 ustawy o odpadach, gdyż na podstawie art. 29 ustawy odpowiedni organ ma obowiązek odmówić wydania decyzji, jeśli zamierzone działania są niezgodne z tymi planami. Ponadto inwestycje nieujęte w planach nie mogą być finansowane z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (art. 16 ustawy o odpadach).

Instalacje i urządzenia do termicznego przekształcania odpadów

Termiczne przekształcanie odpadów, a w szczególności spalanie, może być prowadzone tylko w instalacjach i urządzeniach, które spełniają określone warunki (art. 13 ust. 1). Zostały one sformułowane w art. 44 ust. 2 nakazującym ich projektowanie, budowanie, wyposażanie i użytkowanie w sposób zapewniający osiągnięcie takiego poziomu termicznego przekształcania, przy którym ilość i szkodliwość dla życia i zdrowia ludzi lub dla środowiska odpadów i innych emisji powstających wskutek termicznego przekształcania odpadów (pozostałości z termicznego przekształcania odpadów), będzie jak najmniejsza.
Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w spalarniach odpadów niebezpiecznych, spalarniach odpadów komunalnych oraz spalarniach odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne (art. 44 ust. 1). Oczywiście odpowiednie rodzaje odpadów powinny być spalane w przeznaczonych dla nich instalacjach, ale dopuszcza się pewne wyjątki. I tak termiczne przekształcanie odpadów niebezpiecznych może być prowadzone także w spalarniach odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne lub w innych instalacjach, pod warunkiem przestrzegania wymagań przewidzianych dla spalarni odpadów niebezpiecznych (art. 44 ust. 3). Należy jednak zauważyć, że w przypadku termicznego przekształcania odpadów medycznych i weterynaryjnych obowiązują odrębne regulacje.
Wybrane rodzaje odpadów innych niż niebezpieczne mogą być termicznie przekształcane w określonych rodzajach instalacji i urządzeń niebędących spalarniami odpadów (art. 44 ust. 4). Odpady te zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których dopuszcza się ich termiczne przekształcenie (DzU 2002 nr 18 poz. 176), przy czym zamieszczona w rozporządzeniu lista została uzupełniona rozporządzeniem z dnia 31 października 2003 r. (DzU 2003 nr 192 poz. 1877).
Odpady wymienione w załączniku do rozporządzenia mogą być termicznie przekształcane w następujących instalacjach i urządzeniach:
  1. piece cementowe:
    • obrotowe,
    • szybowe;

  2. piece wapiennicze:
    • szybowe,
    • obrotowe,
    • z ruchomym rusztem;

  3. wielkie piece:
    • piece konwektorowe,
    • piece obrotowe do utleniania rud;

  4. kotły energetyczne i przemysłowe:
    • rusztowe,
    • pyłowe,
    • fluidalne,
    • kotły regeneracyjne (sodowe);

  5. piece do wypalania cegły;
  6. baterie koksownicze;
  7. domowe instalacje i urządzenia centralnego ogrzewania, kuchnie i piece (odpady dopuszczone do termicznego przekształcanie w tych instalacjach i urządzeniach zostały wymienione w tab. 1).

Tab. 1. Odpady, których spalanie jest dopuszczalne w domowych instalacjach i urządzeniach centralnego ogrzewania, kuchniach i piecach.

Warto zauważyć, że wśród tych urządzeń wymienione są także domowe instalacje i urządzenia centralnego ogrzewania, kuchnie i piece. W tym jednak przypadku lista odpadów dopuszczonych do termicznego przekształcania jest określona odrębnie i zawiera tylko niektóre rodzaje odpadów, głównie drewna, papieru i tektury. Są to odpady, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami do wykorzystania na ich własne potrzeby. Podkreślić należy, że lista ta nie obejmuje żadnych odpadów tworzyw sztucznych.

Szczególne przypadki

Dopuszcza się także spalanie pozostałości roślinnych poza instalacjami i urządzeniami, jeżeli spalanie to nie narusza odrębnych przepisów (art. 13 ust. 3). Oznacza to możliwość spalania takich odpadów bezpośrednio na powierzchni ziemi, co było niedozwolone w „starej” ustawie o odpadach. Zapis ten może dotyczyć np. spalania liści oraz gałęzi w ogrodach. Wprawdzie ustawodawca nie zakazuje wprost spalania takich odpadów, jednakże określa warunek, że spalanie nie może naruszać innych przepisów, np. regulaminu ogródków działkowych czy regulaminu porządku i czystości.
Inne odpady mogą być spalane poza instalacjami i urządzeniami jedynie w wyjątkowych sytuacjach i ze względów bezpieczeństwa, np. w przypadkach, gdy transport do odpowiednich instalacji może spowodować większe zagrożenia niż unieszkodliwienie na miejscu. Możliwe jest to jednak jedynie po uzyskaniu od wojewody zezwolenia określającego miejsce spalania, ilość odpadów, warunki spalania danego rodzaju odpadu oraz czas obowiązywania tej decyzji (art. 13 ust 4).
W przypadku wszelkich urządzeń przekształcających termicznie odpady zostały określone ścisłe wymagania dotyczące prowadzenia procesu. Opublikowano je w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (DzU 2002 nr 37 poz. 339) wydanym na podstawie delegacji zawartej w art. 47 ustawy o odpadach. Między innymi określona została minimalna temperatura w komorze spalania, która nie może być niższa niż 1100oC dla odpadów zawierających powyżej 1&#37 związków chlorowcoorganicznych i 850oC dla odpadów zawierających do 1&#37 związków chlorowcoorganicznych (przeliczonych na chlor). Określony został także poziom przekształcenia odpadów, wyrażony jako maksymalna zawartość nieutlenionych związków organicznych (całkowita zawartość węgla organicznego w żużlach i popiołach paleniskowych nieprzekraczająca 3&#37 lub udział części palnych w żużlach i popiołach paleniskowych nieprzekraczający 5&#37). Ponadto rozporządzenie określa niezbędne urządzenia, w które muszą być wyposażone instalacje do termicznego przekształcania odpadów, rodzaj parametrów, które muszą być kontrolowane oraz sposób prowadzenia tej kontroli

Organizacja odbioru i kontroli odpadów

Ustawa nakłada na zarządzającego spalarnią szereg obowiązków związanych z kontrolą odpadów przyjmowanych do termicznego przekształcenia, przy czym, w przypadku odpadów niebezpiecznych obowiązki te mają znacznie szerszy zakres niż dla odpadów komunalnych czy innych niż niebezpieczne. Obowiązki te zostały wymienione w art. 45 i 46 ustawy o odpadach.

Kwalifikacje obsługi spalarni odpadów

Kierownikiem spalarni odpadów może być wyłącznie osoba, która posiada świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami, które wydawane jest przez wojewodę (art. 49 ust. 1 i 2 ustawy o odpadach). Przepis ten dotyczy także kierowników innych instalacji, w których są termicznie przekształcane odpady niebezpieczne (art. 49 ust. 7). Z powyższych zapisów wynika, że kwalifikacje te nie są wymagane w przypadku prowadzenia instalacji niebędących spalarniami, ale wykorzystywanych do termicznego przekształcania odpadów innych niż niebezpieczne.

Postępowanie z odpadami powstającymi w wyniku termicznego przekształcania odpadów

Odpady stałe (żużle i popioły) powstające w wyniku termicznego przekształcania odpadów, ze względu na znaczną koncentrację substancji mogących stanowić zagrożenie dla ludzi i środowiska, muszą być traktowane w specjalny sposób (tab. 2).

Tab. 2. Odpady pochodzące z instalacji do termicznego przekształcania odpadów (na podst. Katalogu odpadów DzU 112/2001 poz. 1206)

Zasady postępowania z takimi odpadami zostały określone we wspomnianym wyżej rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. (DzU 2002 nr 37 poz. 339). Zgodnie z tymi zasadami odpady należy poddać odzyskowi, np. wykorzystując do sporządzania mieszanek betonowych dla potrzeb budownictwa. Takie mieszanki muszą spełniać wymagania w zakresie wymywalności metali ciężkich i nie mogą być stosowane w budynkach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi lub zwierząt oraz do produkcji lub magazynowania żywności. Jeśli odzysk nie jest możliwy, odpady należy unieszkodliwić, np. poprzez zestalenie i stabilizację, a następnie składowanie, zwracając szczególną uwagę na unieszkodliwienie metali ciężkich.

Przepisy karne

Nieprzestrzeganie przepisów zawartych w ustawie o odpadach może skutkować wstrzymaniem działalności w zakresie termicznego przekształcania odpadów. Odpowiednią decyzję, na podstawie art. 48, wydaje wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Ponadto w rozdziale 9 ustawy o odpadach zamieszczono szereg przepisów (art. 71, 72, 77) odnoszących się do termicznego przekształcania odpadów, których naruszenie zagrożone jest karą aresztu albo grzywny. Orzekanie w powyższych sprawach, następuje na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.


dr hab. Włodzimierz Urbaniak
Wydział Chemii, Uniwersytet
im. A. Mickiewicza, Poznań
[email protected]