Gospodarka wodno-ściekowa w woj. zachodniopomorskim
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 z 2001 roku, poz.627 ze zmianami), nakładającą w artykułach 17 i 18 na zarząd województwa – w ramach realizacji polityki ekologicznej państwa – obowiązek stworzenia wojewódzkiego programu ochrony środowiska, sporządzanego 4 lata i przyjmowanego przez sejmik, Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w październiku 2002 roku uchwalił “Program ochrony środowiska województwa zachodniopomorskiego”.
Program, określający cele ekologiczne, priorytety, harmonogram działań proekologicznych oraz źródła finansowania niezbędne do osiągnięcia tych celów jest podstawą działań Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego w zakresie polityki ekologicznej i tworzenia innych programów branżowych. Stanowi też podstawę do formułowania wytycznych dla powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Pod względem czasowym “Program” spełnia wymogi ustawowe, tzn. zakłada realizację poszczególnych zadań w latach 2002 – 2006. Niemniej, przy konsultacji tego dokumentu, przyjęto kolejne przedziały czasowe: lata 2007 – 2010 – jako średniookresowy czas realizacji zadań i lata 2011 – 2015 – jako długookresowy czas realizacji zadań. Jednym z priorytetowych celów “Programu ochrony środowiska” w zakresie gospodarki wodno – ściekowej jest zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzią.
Zasoby wodne Pomorza Zachodniego i ich stan aktualny
W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spożycia opiera się głównie na wodach podziemnych. Jedynie Szczecin zaopatrywany jest w wodę pobieraną z wód powierzchniowych, tj. z jeziora Miedwie.
W granicach administracyjnych miasta znajdują się ujściowe odcinki Odry Zachodniej i Regalicy (połączone licznymi kanałami Międzyodrza), ujściowy odcinek rzeki Płoni, jezioro Dąbie, jezioro Głębokie, jezioro Portowe oraz liczne stawy i strumienie. Niestety, walory użytkowe tych wód są ograniczone wskutek nadmiernego ich zanieczyszczenia. Przyczynami pogarszającej się stale jakości wód są zaniedbania w gospodarce wodno – ściekowej, rozwój miast i osiedli, jak również budowa wodociągów bez równoległego rozwoju sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków. Przestrzenny rozkład obciążenia środowiska ściekami pokrywa się z położeniem dużych aglomeracji miejsko – przemysłowych. Zakłady przemysłowe, odprowadzające największe ilości ścieków, skupione są głównie w rejonie Szczecina (np. Zakłady Chemiczne “Police” S.A. z Polic oraz Zespół Elektrowni “Dolna Odra” S.A. z Nowego Czarnowa). Przyczyną stale pogarszającej się jakości wody w Odrze są również ścieki komunalne. Centralne dzielnice miasta, położone po lewej stronie Odry, odprowadzają ścieki praktycznie bez oczyszczenia, co wpływa na jakość wód powierzchniowych w województwie i w samym Szczecinie. Także wody portowe, do których dopływają ścieki odprowadzane z rejonu Szczecina, stanowią akweny akumulujące zanieczyszczenia ze względu na małe prędkości przepływu i niekorzystne warunki wymiany zanieczyszczeń. Istotnym zagrożeniem czystości wód są także ścieki odprowadzane z terenów wiejskich, związane z szybkim rozwojem przemysłowej hodowli trzody chlewnej, szczególnie zauważalnym na terenie naszego województwa.
Zanieczyszczający płaci
Zgodnie z zasadą “zanieczyszczający płaci” – wynikającą z ustawy prawo ochrony środowiska – wprowadzono obowiązek regulowania opłat za korzystanie ze środowiska m.in. za pobór wody i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. Opłaty te, do końca roku 2001, wymierzane były w drodze decyzji administracyjnej przez Wojewodę Zachodniopomorskiego, a w gestii marszałka leżała tylko redystrybucja zebranych środków. Od początku 2002 r. opłaty te są weryfikowane w Urzędzie Marszałkowskim. Zgodnie z POŚ, do ponoszenia opłat jest zobowiązany podmiot korzystający ze środowiska, którym może być:
przedsiębiorca w rozumieniu ustawy prawo działalności gospodarczej, osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, osoba wykonująca zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki, osoba fizyczna nie będąca podmiotem, o którym mowa w punktach poprzedzających, korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie to wymaga pozwolenia, jednostka organizacyjna nie będąca przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy – Prawo działalności gospodarczej.
Podmiotem zobowiązanym do poniesienia opłaty z tytułu wprowadzania ścieków jest prowadzący instalację, a z tytułu poboru wód – użytkownik urządzenia wodnego w rozumieniu ustawy prawo wodne, tj. użytkownik obiektu służącego do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych (zmiana art. 279). Wskazanie na użytkownika ujęcia (jako pobierającego wodę) jest istotne również w kontekście brzmienia art. 295 ust. 4, umożliwiającego podmiotowi pobierającemu wodę i wprowadzającemu ścieki zmniejszenie opłaty za wprowadzanie ścieków. Podmiot, który posiada pozwolenie na pobór wód lub na wprowadzanie ścieków do środowiska (jeżeli w danym przypadku, zgodnie z przepisami, pozwolenie jest wymagane) ponosi opłatę w tzw. podstawowej wysokości. Jeśli natomiast podmiot nie posiada wymaganego pozwolenia nie ponosi kary, tylko opłatę podwyższoną. Od 2002 r. do 11.01.2003 r. opłata ulegała podwyższeniu o 500%, od 12.01.2003 do 31.12.2006r. o 100%, w latach 2007 i 2008 wzrośnie o 200%, a od 2009 r. o 500% (art. 292 POŚ i art.14 ostatniej noweli).
Kogo prawo zwalnia z opłat
Prawo ochrony środowiska zawiera również generalne zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat, jeżeli należna opłata jest niska – nie przekracza wysokości określonej w ustawie. Nie wnosi się opłat z tytułu korzystania ze środowiska, których wysokość: w 2002 r. i 2003 r. – wnoszona na rachunek Urzędu Marszałkowskiego właściwego na miejsce korzystania ze środowiska, nie przekracza – kwartalnie – 25% najniższego wynagrodzenia za prace pracowników obowiązującego w dniu 30 września roku poprzedniego tj. 190 zł,od 1 stycznia 2004 r. do 30 czerwca 2005 r. (tj. do II kwartału 2005 roku) – wnoszona na rachunek Urzędu Marszałkowskiego nie przekracza – kwartalnie – kwoty 200 zł (na terenie danego województwa).
Ostatnia nowelizacja ustawy zwolniła podmioty z obowiązku wnoszenia opłaty wtedy, gdy jej półroczna wysokość za poszczególne rodzaje korzystania ze środowiska wnoszona na rachunek urzędu marszałkowskiego nie przekracza 400 zł. Zwolnienie z obowiązku wnoszenia opłaty niższej niż 190 zł, 200 zł, 400 zł, nie zwalnia z obowiązku przedkładania ewidencji na podstawie, której ustalono wysokość tej opłaty. Opłaty za korzystania ze środowiska odracza i zmniejsza marszałek województwa. Istnieje możliwość uzyskania odroczenia terminu płatności opłaty na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska, zobowiązanego do jej uiszczenia, jeżeli przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia opłat podwyższonych ujęte jest w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych (o czym mówi Prawo wodne) i nie naruszono terminu jego realizacji, określonego w tym programie.
Z wnioskiem o odroczenie terminu płatności może wystąpić również podmiot, który wprowadza ścieki bez pozwolenia wodnoprawnego, ale realizuje zadania własne gminy w tym zakresie.
Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Opłaty za korzystanie ze środowiska są środkami finansowo – prawnymi ochrony środowiska. Wpływy z opłat stanowią przychody funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Fundusze te stanowią źródło środków finansowych przeznaczonych na realizację przedsięwzięć ekologicznych oraz stymulują do proekologicznych zachowań podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Działania takie oraz wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa prowadzą m.in. do zmiany technologii lub modernizacji na bardziej ekologiczne, co ma znaczący wpływ na zmniejszenie ilość zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, a tym samym na obniżenie wysokości wnoszonych opłat za korzystanie ze środowiska.
Inwestujący w ekologię płacą coraz mniej
Wielkość wpływów z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska w województwie zachodniopomorskim [zł.] przedstawia tabela:
Spadek opłat w kolejnych latach ma tendencję ciągłą. Porównując wielkość wpływów w kolejnych latach, wyraźnie można stwierdzić, że wielkość wnoszonych opłat maleje.
Wdrażane nowe technologie, w tym m.in. bardziej ekologiczne urządzenia, powodują, że coraz więcej środków inwestowanych jest w ochronę środowiska, a tym samym spadają opłaty za jego gospodarcze wykorzystywanie. Przykładem jest Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie, który realizuje kompleksowe inwestycje ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Odroczone z tego tytułu do roku 2008 – 2010 opłaty Zakładu zmniejszają wpływy do funduszu o 5.657.653 zł.
Inne przyczyny spadku wpływów z tytułu opłat środowiskowych
Na powyższy spadek ma wpływ również stale pogarszająca się sytuacja gospodarcza i ekonomiczna kraju, co w konsekwencji spowodowało, że wiele podmiotów zgłosiło upadłość lub zawiesiło swoją działalność i tym samym zaprzestało regulowania opłat.
Celem wyegzekwowania należności wobec tych podmiotów prowadzone są postępowania egzekucyjne – w 2005 r. wystawiono 384 tytułów wykonawczych na ogólną kwotę 446.039,93 zł plus należne odsetki. Ponadto, coraz bardziej powszechne stało się korzystanie przez podmioty z możliwości, jakie daje ustawa Prawo ochrony środowiska w zakresie umarzania, odraczania i rozkładania na raty opłat ekologicznych i coraz więcej podmiotów występuje do marszałka z takimi wnioskami. Przykładowo w 2004 r. udzielona pomoc stanowiła kwotę 1.750.902,00 zł. Kwota ta jednak nie obejmowała odroczonych opłat podwyższonych za wprowadzanie ścieków dla Zakładu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie. Wymienione należności stanowią przychody przyszłych okresów. Należy także prognozować, że inwestycje poczynione w zakresie ochrony środowiska mogą spowodować dalsze obniżenie wpływów w następnych okresach.
Opracowały: Danuta Rutkowska, Agnieszka Kołodziejczyk
Program, określający cele ekologiczne, priorytety, harmonogram działań proekologicznych oraz źródła finansowania niezbędne do osiągnięcia tych celów jest podstawą działań Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego w zakresie polityki ekologicznej i tworzenia innych programów branżowych. Stanowi też podstawę do formułowania wytycznych dla powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Pod względem czasowym “Program” spełnia wymogi ustawowe, tzn. zakłada realizację poszczególnych zadań w latach 2002 – 2006. Niemniej, przy konsultacji tego dokumentu, przyjęto kolejne przedziały czasowe: lata 2007 – 2010 – jako średniookresowy czas realizacji zadań i lata 2011 – 2015 – jako długookresowy czas realizacji zadań. Jednym z priorytetowych celów “Programu ochrony środowiska” w zakresie gospodarki wodno – ściekowej jest zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzią.
Zasoby wodne Pomorza Zachodniego i ich stan aktualny
W regionie wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego zaopatrzenie w wodę przeznaczoną do spożycia opiera się głównie na wodach podziemnych. Jedynie Szczecin zaopatrywany jest w wodę pobieraną z wód powierzchniowych, tj. z jeziora Miedwie.
W granicach administracyjnych miasta znajdują się ujściowe odcinki Odry Zachodniej i Regalicy (połączone licznymi kanałami Międzyodrza), ujściowy odcinek rzeki Płoni, jezioro Dąbie, jezioro Głębokie, jezioro Portowe oraz liczne stawy i strumienie. Niestety, walory użytkowe tych wód są ograniczone wskutek nadmiernego ich zanieczyszczenia. Przyczynami pogarszającej się stale jakości wód są zaniedbania w gospodarce wodno – ściekowej, rozwój miast i osiedli, jak również budowa wodociągów bez równoległego rozwoju sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków. Przestrzenny rozkład obciążenia środowiska ściekami pokrywa się z położeniem dużych aglomeracji miejsko – przemysłowych. Zakłady przemysłowe, odprowadzające największe ilości ścieków, skupione są głównie w rejonie Szczecina (np. Zakłady Chemiczne “Police” S.A. z Polic oraz Zespół Elektrowni “Dolna Odra” S.A. z Nowego Czarnowa). Przyczyną stale pogarszającej się jakości wody w Odrze są również ścieki komunalne. Centralne dzielnice miasta, położone po lewej stronie Odry, odprowadzają ścieki praktycznie bez oczyszczenia, co wpływa na jakość wód powierzchniowych w województwie i w samym Szczecinie. Także wody portowe, do których dopływają ścieki odprowadzane z rejonu Szczecina, stanowią akweny akumulujące zanieczyszczenia ze względu na małe prędkości przepływu i niekorzystne warunki wymiany zanieczyszczeń. Istotnym zagrożeniem czystości wód są także ścieki odprowadzane z terenów wiejskich, związane z szybkim rozwojem przemysłowej hodowli trzody chlewnej, szczególnie zauważalnym na terenie naszego województwa.
Zanieczyszczający płaci
Zgodnie z zasadą “zanieczyszczający płaci” – wynikającą z ustawy prawo ochrony środowiska – wprowadzono obowiązek regulowania opłat za korzystanie ze środowiska m.in. za pobór wody i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. Opłaty te, do końca roku 2001, wymierzane były w drodze decyzji administracyjnej przez Wojewodę Zachodniopomorskiego, a w gestii marszałka leżała tylko redystrybucja zebranych środków. Od początku 2002 r. opłaty te są weryfikowane w Urzędzie Marszałkowskim. Zgodnie z POŚ, do ponoszenia opłat jest zobowiązany podmiot korzystający ze środowiska, którym może być:
przedsiębiorca w rozumieniu ustawy prawo działalności gospodarczej, osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, osoba wykonująca zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki, osoba fizyczna nie będąca podmiotem, o którym mowa w punktach poprzedzających, korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie to wymaga pozwolenia, jednostka organizacyjna nie będąca przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy – Prawo działalności gospodarczej.
Podmiotem zobowiązanym do poniesienia opłaty z tytułu wprowadzania ścieków jest prowadzący instalację, a z tytułu poboru wód – użytkownik urządzenia wodnego w rozumieniu ustawy prawo wodne, tj. użytkownik obiektu służącego do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych (zmiana art. 279). Wskazanie na użytkownika ujęcia (jako pobierającego wodę) jest istotne również w kontekście brzmienia art. 295 ust. 4, umożliwiającego podmiotowi pobierającemu wodę i wprowadzającemu ścieki zmniejszenie opłaty za wprowadzanie ścieków. Podmiot, który posiada pozwolenie na pobór wód lub na wprowadzanie ścieków do środowiska (jeżeli w danym przypadku, zgodnie z przepisami, pozwolenie jest wymagane) ponosi opłatę w tzw. podstawowej wysokości. Jeśli natomiast podmiot nie posiada wymaganego pozwolenia nie ponosi kary, tylko opłatę podwyższoną. Od 2002 r. do 11.01.2003 r. opłata ulegała podwyższeniu o 500%, od 12.01.2003 do 31.12.2006r. o 100%, w latach 2007 i 2008 wzrośnie o 200%, a od 2009 r. o 500% (art. 292 POŚ i art.14 ostatniej noweli).
Kogo prawo zwalnia z opłat
Prawo ochrony środowiska zawiera również generalne zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat, jeżeli należna opłata jest niska – nie przekracza wysokości określonej w ustawie. Nie wnosi się opłat z tytułu korzystania ze środowiska, których wysokość: w 2002 r. i 2003 r. – wnoszona na rachunek Urzędu Marszałkowskiego właściwego na miejsce korzystania ze środowiska, nie przekracza – kwartalnie – 25% najniższego wynagrodzenia za prace pracowników obowiązującego w dniu 30 września roku poprzedniego tj. 190 zł,od 1 stycznia 2004 r. do 30 czerwca 2005 r. (tj. do II kwartału 2005 roku) – wnoszona na rachunek Urzędu Marszałkowskiego nie przekracza – kwartalnie – kwoty 200 zł (na terenie danego województwa).
Ostatnia nowelizacja ustawy zwolniła podmioty z obowiązku wnoszenia opłaty wtedy, gdy jej półroczna wysokość za poszczególne rodzaje korzystania ze środowiska wnoszona na rachunek urzędu marszałkowskiego nie przekracza 400 zł. Zwolnienie z obowiązku wnoszenia opłaty niższej niż 190 zł, 200 zł, 400 zł, nie zwalnia z obowiązku przedkładania ewidencji na podstawie, której ustalono wysokość tej opłaty. Opłaty za korzystania ze środowiska odracza i zmniejsza marszałek województwa. Istnieje możliwość uzyskania odroczenia terminu płatności opłaty na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska, zobowiązanego do jej uiszczenia, jeżeli przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia opłat podwyższonych ujęte jest w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych (o czym mówi Prawo wodne) i nie naruszono terminu jego realizacji, określonego w tym programie.
Z wnioskiem o odroczenie terminu płatności może wystąpić również podmiot, który wprowadza ścieki bez pozwolenia wodnoprawnego, ale realizuje zadania własne gminy w tym zakresie.
Fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Opłaty za korzystanie ze środowiska są środkami finansowo – prawnymi ochrony środowiska. Wpływy z opłat stanowią przychody funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Fundusze te stanowią źródło środków finansowych przeznaczonych na realizację przedsięwzięć ekologicznych oraz stymulują do proekologicznych zachowań podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska. Działania takie oraz wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa prowadzą m.in. do zmiany technologii lub modernizacji na bardziej ekologiczne, co ma znaczący wpływ na zmniejszenie ilość zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, a tym samym na obniżenie wysokości wnoszonych opłat za korzystanie ze środowiska.
Inwestujący w ekologię płacą coraz mniej
Wielkość wpływów z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska w województwie zachodniopomorskim [zł.] przedstawia tabela:
Rodzaj korzystania ze środowiska | Rok | ||
2003 | 2004 | 2005 | |
Pobór wód podziemnych lub powierzchniowych | 9.148.958,34 | 7.348.799,61 | 5.876.033,89 |
Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi | 24.579.866,39 | 18.049.848,61 | 15.918.665,71 |
Spadek opłat w kolejnych latach ma tendencję ciągłą. Porównując wielkość wpływów w kolejnych latach, wyraźnie można stwierdzić, że wielkość wnoszonych opłat maleje.
Wdrażane nowe technologie, w tym m.in. bardziej ekologiczne urządzenia, powodują, że coraz więcej środków inwestowanych jest w ochronę środowiska, a tym samym spadają opłaty za jego gospodarcze wykorzystywanie. Przykładem jest Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie, który realizuje kompleksowe inwestycje ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Odroczone z tego tytułu do roku 2008 – 2010 opłaty Zakładu zmniejszają wpływy do funduszu o 5.657.653 zł.
Inne przyczyny spadku wpływów z tytułu opłat środowiskowych
Na powyższy spadek ma wpływ również stale pogarszająca się sytuacja gospodarcza i ekonomiczna kraju, co w konsekwencji spowodowało, że wiele podmiotów zgłosiło upadłość lub zawiesiło swoją działalność i tym samym zaprzestało regulowania opłat.
Celem wyegzekwowania należności wobec tych podmiotów prowadzone są postępowania egzekucyjne – w 2005 r. wystawiono 384 tytułów wykonawczych na ogólną kwotę 446.039,93 zł plus należne odsetki. Ponadto, coraz bardziej powszechne stało się korzystanie przez podmioty z możliwości, jakie daje ustawa Prawo ochrony środowiska w zakresie umarzania, odraczania i rozkładania na raty opłat ekologicznych i coraz więcej podmiotów występuje do marszałka z takimi wnioskami. Przykładowo w 2004 r. udzielona pomoc stanowiła kwotę 1.750.902,00 zł. Kwota ta jednak nie obejmowała odroczonych opłat podwyższonych za wprowadzanie ścieków dla Zakładu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie. Wymienione należności stanowią przychody przyszłych okresów. Należy także prognozować, że inwestycje poczynione w zakresie ochrony środowiska mogą spowodować dalsze obniżenie wpływów w następnych okresach.
Opracowały: Danuta Rutkowska, Agnieszka Kołodziejczyk
