Gospodarka wodno-ściekowa w województwie śląskim
Mimo że województwo śląskie zajmuje stosunkowo niewielki obszar, jest regionem o niespotykanej w skali kraju różnorodności. Charakteryzuje się bardzo wysoką gęstością zaludnienia, a zarazem wyjątkową koncentracją zakładów przemysłowych. Szczególnie urozmaicona jest tutaj rzeźba terenu i sieć hydrograficzna, jednak dostępne zasoby wodne należy uznać za bardzo skąpe.
Ze względu na powyższe uwarunkowania gospodarka wodno-ściekowa w województwie śląskim jest zagadnieniem wyjątkowo skomplikowanym, niemniej jednak skuteczne rozwiązywanie tego typu problemów jest konieczne. Obecnie w regionie realizowane są liczne zadania w tej dziedzinie. Mają one przynieść znaczącą poprawę jakości i dostępności zasobów wodnych województwa.
W granicach województwa śląskiego można wyróżnić cztery subregiony: bielski, katowicki, rybnicki oraz częstochowski. Obszary te bardzo się od siebie różnią, zarówno pod względem gospodarczym, jak i geograficzno-przyrodniczym. Występują tu niemal wszystkie typy rzeźby terenu, jakie można spotkać w Polsce – góry, obszary wyżynne i nizinne, a także zjawiska krasowe. To zróżnicowanie dotyczy również sieci hydrograficznej regionu.
Należy podkreślić, że województwo śląskie jest obszarem relatywnie ubogim w wodę: tutejsze średnie roczne zasoby wód powierzchniowych, przypadające na jednego mieszkańca, są czterokrotnie niższe od średniej europejskiej i niemal o jedną trzecią niższe od średniej krajowej. Ponadto tylko niewielka część tych skromnych zasobów wodnych nadaje się do gospodarczego wykorzystania, ponieważ są one znacznie zanieczyszczone.
Zapewnienie odpowiedniej ilości wody dla potrzeb ludności, gospodarki i przemysłu ma ogromne znaczenie dla rozwoju regionu. Duża gęstość zaludnienia, wynosząca 394 osób/km2, czyli ponad trzykrotnie więcej od średniej krajowej (122 osoby/km2), oraz wysoki stopień uprzemysłowienia sprawiają, że województwo śląskie jest regionem o szczególnie wysokim zapotrzebowaniu na wodę. Zarówno więc prawidłowe gospodarowanie zasobami wodnymi, jak i zrównoważona gospodarka wodno-ściekowa mają priorytetowe znaczenie dla naszego regionu.
Zakłócone stosunki wodne
Województwo śląskie jest podzielone wododziałem Wisły i Odry. Na ogólną jego powierzchnię na dorzecze Wisły przypada 45,3%, a na dorzecze Odry — 54,7%. W obrębie dorzeczy można tu wyróżnić sześć większych zlewni: Małej Wisły, Górnej Odry, Warty, Soły, Pilicy i Małej Panwi.
Niezwykle ważną cechą regionu są poważnie zakłócone stosunki wodne. Są to efekty intensywnej eksploatacji górniczej, istotnego przeobrażenia powierzchni terenu i koryt rzecznych oraz przerzutów wód między zlewniami. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest wprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych.
Dodatkowo sytuację komplikują coraz częstsze ostatnio ekstremalne zjawiska atmosferyczne: zdarzają się intensywne opady, powodujące lokalne podtopienia lub nawet powodzie. Z drugiej strony coraz częściej doświadczamy poważnej suszy. W wielu rzekach województwa poziom wody obniża się w zastraszający sposób, a ilość dostępnych zasobów wodnych okazuje się zbyt niska dla zaspokojenia potrzeb wszystkich podmiotów.
Dla gospodarki wodno-ściekowej na terenie województwa niezwykle istotny jest wpływ antropopresji, powodującej zmianę stosunków wodnych na tym obszarze w skali niespotykanej w pozostałych regionach Polski. Zmiany te dotyczą przede wszystkim zanieczyszczenia wód, regulacji rzek i potoków oraz działalności górniczej. Oczywiście, są one przyczyną poważnych zagrożeń ekologicznych.
Istotnym źródłem zanieczyszczeń wód w województwie śląskim są też obiekty powierzchniowe oraz spływy obszarowe, np. z licznych składowisk odpadów. Bardzo niekorzystne jest również zanieczyszczanie wód powierzchniowych ściekami bytowo-gospodarczymi, odprowadzanymi w sposób niezorganizowany, szczególnie z nieskanalizowanych terenów województwa.
Przyczyną regulacji cieków wodnych w regionie była próba ograniczenia zagrożenia powodzią, a także – na obszarach górniczych – zapobieżenia ucieczkom wody w głąb górotworu. Dlatego też wiele koryt zostało przekształconych, a ich dna i brzegi szczelnie zabudowane. W ten sposób doprowadzono do całkowitej degradacji ekosystemu rzecznego, poważnie ograniczając również możliwości samooczyszczania wód.
Spośród wszystkich dziedzin przemysłu największy wpływ na kształt gospodarki wodnej na obszarze województwa śląskiego ma działalność górnicza, związana z eksploatacją wielu surowców mineralnych. W zależności od sposobu eksploatacji różny jest stopień jej oddziaływania na stosunki wodne. Przede wszystkim dochodzi do znacznego obniżenia zwierciadła wód podziemnych, czego następstwem może być zanik wody w studniach. Po zakończeniu eksploatacji wyrobiska bardzo często ulegają zalaniu wodami gruntowymi – w ten sposób powstają zbiorniki wyrobiskowe.
Bardzo poważnym problemem, wynikającym z prowadzonej działalności wydobywczej, jest odprowadzanie do rzek silnie zasolonych wód dołowych z kopalń węgla kamiennego. Wody te zawierają wysokie stężenia chlorków, sodu i siarczanów. Odprowadzanie tych wód do cieków powoduje nie tylko degradację ekosystemu rzeki, ale także wzrost korozyjności budowli hydrotechnicznych. Wszystko to powoduje, że prowadzenie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej w województwie jest zadaniem niezwykle trudnym.
Szczególne uwarunkowania
Z uwagi na szczupłość zasobów wodnych w województwie śląskim podejmuje się działania mające na celu poprawę zaopatrzenia ludności w wodę. Przede wszystkim dąży się do zmniejszenia poboru przez przemysł wody z ujęć wód podziemnych. Są one tu traktowane jako cenny rezerwuar czystej wody pitnej, którą należy wykorzystywać przede wszystkim w celu zaspokojenia potrzeb ludności.
W porównaniu z innymi województwami, powstaje tu najwięcej ścieków przemysłowych i komunalnych, zatem zapewnienie odpowiedniego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków jest tutaj kwestią o szczególnym znaczeniu.
Przykładowo, w województwie śląskim w 2003 r. wprowadzono do wód lub do ziemi 371,7 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych, z czego oczyszczenia wymagało 368,8 hm3. Oczyszczono jednak tylko 322,2 hm3 ścieków, a aż 46,6 hm3 odprowadzono do odbiorników bez oczyszczenia.
Wysoka gęstość zaludnienia powoduje, że należyte uzbrojenie obszarów zamieszkałych w sieci kanalizacyjne zakończone oczyszczalniami ścieków komunalnych jest szczególnie utrudnione. W 2004 r. długość sieci kanalizacyjnej w województwie wynosiła 7077,7 km, co jest wartością najwyższą spośród wszystkich województw. Łączna liczba oczyszczalni ścieków wynosiła 407 (przemysłowe: 193, komunalne: 214), co ponownie jest jedną z najwyższych wartości w Polsce. Jednak jeśli przeanalizuje się odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, to dane nie wyglądają już tak korzystnie: w 2004 r. z oczyszczalni ścieków korzystało tu zaledwie 63,7% mieszkańców (jednak w kraju ogółem było to tylko 59,82%).
Obowiązujące w Polsce akty prawne zobowiązują do podjęcia radykalnych działań, mających na celu osiągnięcie poprawy stanu wód w województwie śląskim. Nie będzie to jednak możliwe bez skutecznego zarządzania zasobami wodnymi, co – należy podkreślić – na obszarze województwa śląskiego jest dość utrudnione. Jedną z naczelnych zasad tu obowiązujących jest bowiem zlewniowe podejście do gospodarowania wodami. Podział administracyjny kraju nie jest oczywiście tożsamy z podziałem kraju na regiony wodne (ustalane w oparciu o układ zlewni). W ten sposób w granicach województwa śląskiego znalazły się obszary działania aż pięciu regionalnych zarządów gospodarki wodnej (w Polsce istnieje ich siedem). Są to: RZGW w Gliwicach, odpowiedzialny za regiony wodne Małej Wisły i Górnej Odry, RZGW w Krakowie (region Górnej Wisły, reprezentowany przez zlewnię rzeki Soły), RZGW w Poznaniu (region Warty), RZGW w Warszawie (region Środkowej Wisły, reprezentowany przez zlewnię Pilicy) oraz RZGW we Wrocławiu (na obszarze zlewni Małej Panwi, wchodzącej w skład regionu wodnego Środkowej Odry).
Regionalne zarządy gospodarki wodnej zostały zobowiązane do sporządzenia dokumentów planistycznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki wodno-ściekowej regionu: planów gospodarowania wodami na obszarach dorzecza. Mają być one opracowane do 2009 r.
Szczególnym dokumentem dla przywrócenia należytej jakości wód jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który powstał w celu wypełnienia zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z zapisów dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. KPOŚK określa plan inwestycyjny w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej, którego realizacja ma się zakończyć w 2015 r. Podstawowym celem wdrażania tego dokumentu jest utworzenie systemu zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych, powstających w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000.
Finansowanie inwestycji
Realizacja powyższych zobowiązań wymaga zaangażowania ogromnych środków, jednak akcesja Polski do struktur europejskich otworzyła możliwość korzystania z dofinansowania unijnego.
Obecnie w województwie śląskim realizuje się cały szereg inwestycji, których finansowanie odbywa się przy współudziale środków z Funduszu Spójności.
Warto tu wymienić np. zadanie „Kompleksowa poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Bytom”, w ramach którego nastąpi m.in. modernizacja dwóch oczyszczalni ścieków oraz budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i deszczowej w poszczególnych dzielnicach miasta. Na ten cel Bytom pozyskał dotację w wysokości niemal 50 mln euro.
Innym wartym przytoczenia zadaniem jest modernizacja gospodarki ściekowej w Gliwicach. Inwestycja ta będzie kosztowała ok. 70 mln euro, a jej realizacja powinna się zakończyć w 2007 r.
Duże znaczenie dla województwa śląskiego będzie miało zadanie pn. „Ochrona wód Jeziora Goczałkowickiego, zbiornika Łąka i zlewni rzeki Pszczynki”. Wartość tego projektu oceniono na 34,5 mln euro.
Inne ważne przedsięwzięcia, których celem jest zapewnienie należytego oczyszczenia ścieków komunalnych, są prowadzone w Rybniku, Piekarach Śląskich, Jaworznie, Katowicach-Szopienicach i Wodzisławiu Śląskim.
Samorządy w regionie przygotowują liczne projekty związane z uporządkowaniem gospodarki ściekowej w gminach. Bardzo istotną funkcję w zarządzaniu tymi projektami pełni samorząd województwa, który z pełnym zaangażowaniem uczestniczy w przedsięwzięciach mających na celu poprawę jakości środowiska w regionie. Szczególnie ważne są tu działania związane z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej.
Jednym z takich działań samorządu województwa jest zarządzanie wdrażaniem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) w województwie śląskim. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego udziela szczegółowych informacji dotyczących dostępności środków UE oraz możliwości uzyskania dofinansowania projektów m.in. w ramach ZPORR.
Wnioski o dofinansowanie projektów w ramach ZPORR są składane w Urzędzie Marszałkowskim głównie przez zainteresowane samorządy lokalne. Projekty te są następnie oceniane pod względem formalnym przez pracowników Referatu Wyboru Projektów w Wydziale Programowania Rozwoju i Funduszy Europejskich, a potem pod względem technicznym i merytorycznym przez panel ekspertów. Osoby wchodzące w skład tego panelu są uznanymi specjalistami w dziedzinach związanych z tematyką ocenianych projektów.
Wnioski, które uzyskują rekomendację panelu ekspertów, są następnie układane w formie listy rankingowej zgodnie z liczbą uzyskanych punktów i kierowane do Regionalnego Komitetu Sterującego (RKS). Projekty te są oceniane przez RKS pod względem zgodności z priorytetami ujętymi w Strategii Rozwoju Województwa i – w formie uchwały – przedkładane Zarządowi Województwa Śląskiego, który dokonuje ostatecznego wyboru projektów.
W ramach ZPORR na lata 2004-2006 do dofinansowania zakwalifikowano 40 projektów dotyczących gospodarki wodno-ściekowej. Ich łączna wartość wynosi 278 mln zł, z czego kwota dofinansowania to 207 mln zł.
Na przekór stereotypom
W granicach określonych przepisami obowiązującego prawa, samorządy działające w województwie śląskim prowadzą ukierunkowane działania mające na celu poprawę jakości i ilości zasobów wodnych regionu. Rezultaty tych wysiłków zaczynają być widoczne. W ciągu ostatnich kilku lat poprawiła się jakość wód w niektórych ciekach wodnych, czego przykładami mogą być takie rzeki jak Biała Przemsza, Pilica, Mała Panew czy Warta, na odcinkach przepływających przez teren województwa.
Mimo stereotypowego wizerunku województwa śląskiego istnieją tu rzeki, które zawsze można było wskazać jako wspaniałe przykłady dobrze funkcjonujących, bogatych ekosystemów wodnych. Są to m.in. Centuria, Biała Błotna, Liswarta, Leśnianka czy Sopotnia Mała. Stanowią one przepiękną wizytówkę regionu.
Ewa Owczarek-Nowak
Wydział Ochrony Środowiska
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Ze względu na powyższe uwarunkowania gospodarka wodno-ściekowa w województwie śląskim jest zagadnieniem wyjątkowo skomplikowanym, niemniej jednak skuteczne rozwiązywanie tego typu problemów jest konieczne. Obecnie w regionie realizowane są liczne zadania w tej dziedzinie. Mają one przynieść znaczącą poprawę jakości i dostępności zasobów wodnych województwa.
W granicach województwa śląskiego można wyróżnić cztery subregiony: bielski, katowicki, rybnicki oraz częstochowski. Obszary te bardzo się od siebie różnią, zarówno pod względem gospodarczym, jak i geograficzno-przyrodniczym. Występują tu niemal wszystkie typy rzeźby terenu, jakie można spotkać w Polsce – góry, obszary wyżynne i nizinne, a także zjawiska krasowe. To zróżnicowanie dotyczy również sieci hydrograficznej regionu.
Należy podkreślić, że województwo śląskie jest obszarem relatywnie ubogim w wodę: tutejsze średnie roczne zasoby wód powierzchniowych, przypadające na jednego mieszkańca, są czterokrotnie niższe od średniej europejskiej i niemal o jedną trzecią niższe od średniej krajowej. Ponadto tylko niewielka część tych skromnych zasobów wodnych nadaje się do gospodarczego wykorzystania, ponieważ są one znacznie zanieczyszczone.
Zapewnienie odpowiedniej ilości wody dla potrzeb ludności, gospodarki i przemysłu ma ogromne znaczenie dla rozwoju regionu. Duża gęstość zaludnienia, wynosząca 394 osób/km2, czyli ponad trzykrotnie więcej od średniej krajowej (122 osoby/km2), oraz wysoki stopień uprzemysłowienia sprawiają, że województwo śląskie jest regionem o szczególnie wysokim zapotrzebowaniu na wodę. Zarówno więc prawidłowe gospodarowanie zasobami wodnymi, jak i zrównoważona gospodarka wodno-ściekowa mają priorytetowe znaczenie dla naszego regionu.
Zakłócone stosunki wodne
Województwo śląskie jest podzielone wododziałem Wisły i Odry. Na ogólną jego powierzchnię na dorzecze Wisły przypada 45,3%, a na dorzecze Odry — 54,7%. W obrębie dorzeczy można tu wyróżnić sześć większych zlewni: Małej Wisły, Górnej Odry, Warty, Soły, Pilicy i Małej Panwi.
Niezwykle ważną cechą regionu są poważnie zakłócone stosunki wodne. Są to efekty intensywnej eksploatacji górniczej, istotnego przeobrażenia powierzchni terenu i koryt rzecznych oraz przerzutów wód między zlewniami. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest wprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych.
Dodatkowo sytuację komplikują coraz częstsze ostatnio ekstremalne zjawiska atmosferyczne: zdarzają się intensywne opady, powodujące lokalne podtopienia lub nawet powodzie. Z drugiej strony coraz częściej doświadczamy poważnej suszy. W wielu rzekach województwa poziom wody obniża się w zastraszający sposób, a ilość dostępnych zasobów wodnych okazuje się zbyt niska dla zaspokojenia potrzeb wszystkich podmiotów.
Dla gospodarki wodno-ściekowej na terenie województwa niezwykle istotny jest wpływ antropopresji, powodującej zmianę stosunków wodnych na tym obszarze w skali niespotykanej w pozostałych regionach Polski. Zmiany te dotyczą przede wszystkim zanieczyszczenia wód, regulacji rzek i potoków oraz działalności górniczej. Oczywiście, są one przyczyną poważnych zagrożeń ekologicznych.
Istotnym źródłem zanieczyszczeń wód w województwie śląskim są też obiekty powierzchniowe oraz spływy obszarowe, np. z licznych składowisk odpadów. Bardzo niekorzystne jest również zanieczyszczanie wód powierzchniowych ściekami bytowo-gospodarczymi, odprowadzanymi w sposób niezorganizowany, szczególnie z nieskanalizowanych terenów województwa.
Przyczyną regulacji cieków wodnych w regionie była próba ograniczenia zagrożenia powodzią, a także – na obszarach górniczych – zapobieżenia ucieczkom wody w głąb górotworu. Dlatego też wiele koryt zostało przekształconych, a ich dna i brzegi szczelnie zabudowane. W ten sposób doprowadzono do całkowitej degradacji ekosystemu rzecznego, poważnie ograniczając również możliwości samooczyszczania wód.
Spośród wszystkich dziedzin przemysłu największy wpływ na kształt gospodarki wodnej na obszarze województwa śląskiego ma działalność górnicza, związana z eksploatacją wielu surowców mineralnych. W zależności od sposobu eksploatacji różny jest stopień jej oddziaływania na stosunki wodne. Przede wszystkim dochodzi do znacznego obniżenia zwierciadła wód podziemnych, czego następstwem może być zanik wody w studniach. Po zakończeniu eksploatacji wyrobiska bardzo często ulegają zalaniu wodami gruntowymi – w ten sposób powstają zbiorniki wyrobiskowe.
Bardzo poważnym problemem, wynikającym z prowadzonej działalności wydobywczej, jest odprowadzanie do rzek silnie zasolonych wód dołowych z kopalń węgla kamiennego. Wody te zawierają wysokie stężenia chlorków, sodu i siarczanów. Odprowadzanie tych wód do cieków powoduje nie tylko degradację ekosystemu rzeki, ale także wzrost korozyjności budowli hydrotechnicznych. Wszystko to powoduje, że prowadzenie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej w województwie jest zadaniem niezwykle trudnym.
Szczególne uwarunkowania
Z uwagi na szczupłość zasobów wodnych w województwie śląskim podejmuje się działania mające na celu poprawę zaopatrzenia ludności w wodę. Przede wszystkim dąży się do zmniejszenia poboru przez przemysł wody z ujęć wód podziemnych. Są one tu traktowane jako cenny rezerwuar czystej wody pitnej, którą należy wykorzystywać przede wszystkim w celu zaspokojenia potrzeb ludności.
W porównaniu z innymi województwami, powstaje tu najwięcej ścieków przemysłowych i komunalnych, zatem zapewnienie odpowiedniego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków jest tutaj kwestią o szczególnym znaczeniu.
Przykładowo, w województwie śląskim w 2003 r. wprowadzono do wód lub do ziemi 371,7 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych, z czego oczyszczenia wymagało 368,8 hm3. Oczyszczono jednak tylko 322,2 hm3 ścieków, a aż 46,6 hm3 odprowadzono do odbiorników bez oczyszczenia.
Wysoka gęstość zaludnienia powoduje, że należyte uzbrojenie obszarów zamieszkałych w sieci kanalizacyjne zakończone oczyszczalniami ścieków komunalnych jest szczególnie utrudnione. W 2004 r. długość sieci kanalizacyjnej w województwie wynosiła 7077,7 km, co jest wartością najwyższą spośród wszystkich województw. Łączna liczba oczyszczalni ścieków wynosiła 407 (przemysłowe: 193, komunalne: 214), co ponownie jest jedną z najwyższych wartości w Polsce. Jednak jeśli przeanalizuje się odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, to dane nie wyglądają już tak korzystnie: w 2004 r. z oczyszczalni ścieków korzystało tu zaledwie 63,7% mieszkańców (jednak w kraju ogółem było to tylko 59,82%).
Obowiązujące w Polsce akty prawne zobowiązują do podjęcia radykalnych działań, mających na celu osiągnięcie poprawy stanu wód w województwie śląskim. Nie będzie to jednak możliwe bez skutecznego zarządzania zasobami wodnymi, co – należy podkreślić – na obszarze województwa śląskiego jest dość utrudnione. Jedną z naczelnych zasad tu obowiązujących jest bowiem zlewniowe podejście do gospodarowania wodami. Podział administracyjny kraju nie jest oczywiście tożsamy z podziałem kraju na regiony wodne (ustalane w oparciu o układ zlewni). W ten sposób w granicach województwa śląskiego znalazły się obszary działania aż pięciu regionalnych zarządów gospodarki wodnej (w Polsce istnieje ich siedem). Są to: RZGW w Gliwicach, odpowiedzialny za regiony wodne Małej Wisły i Górnej Odry, RZGW w Krakowie (region Górnej Wisły, reprezentowany przez zlewnię rzeki Soły), RZGW w Poznaniu (region Warty), RZGW w Warszawie (region Środkowej Wisły, reprezentowany przez zlewnię Pilicy) oraz RZGW we Wrocławiu (na obszarze zlewni Małej Panwi, wchodzącej w skład regionu wodnego Środkowej Odry).
Regionalne zarządy gospodarki wodnej zostały zobowiązane do sporządzenia dokumentów planistycznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki wodno-ściekowej regionu: planów gospodarowania wodami na obszarach dorzecza. Mają być one opracowane do 2009 r.
Szczególnym dokumentem dla przywrócenia należytej jakości wód jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który powstał w celu wypełnienia zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z zapisów dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. KPOŚK określa plan inwestycyjny w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej, którego realizacja ma się zakończyć w 2015 r. Podstawowym celem wdrażania tego dokumentu jest utworzenie systemu zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych, powstających w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000.
Finansowanie inwestycji
Realizacja powyższych zobowiązań wymaga zaangażowania ogromnych środków, jednak akcesja Polski do struktur europejskich otworzyła możliwość korzystania z dofinansowania unijnego.
Obecnie w województwie śląskim realizuje się cały szereg inwestycji, których finansowanie odbywa się przy współudziale środków z Funduszu Spójności.
Warto tu wymienić np. zadanie „Kompleksowa poprawa gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Bytom”, w ramach którego nastąpi m.in. modernizacja dwóch oczyszczalni ścieków oraz budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i deszczowej w poszczególnych dzielnicach miasta. Na ten cel Bytom pozyskał dotację w wysokości niemal 50 mln euro.
Innym wartym przytoczenia zadaniem jest modernizacja gospodarki ściekowej w Gliwicach. Inwestycja ta będzie kosztowała ok. 70 mln euro, a jej realizacja powinna się zakończyć w 2007 r.
Duże znaczenie dla województwa śląskiego będzie miało zadanie pn. „Ochrona wód Jeziora Goczałkowickiego, zbiornika Łąka i zlewni rzeki Pszczynki”. Wartość tego projektu oceniono na 34,5 mln euro.
Inne ważne przedsięwzięcia, których celem jest zapewnienie należytego oczyszczenia ścieków komunalnych, są prowadzone w Rybniku, Piekarach Śląskich, Jaworznie, Katowicach-Szopienicach i Wodzisławiu Śląskim.
Samorządy w regionie przygotowują liczne projekty związane z uporządkowaniem gospodarki ściekowej w gminach. Bardzo istotną funkcję w zarządzaniu tymi projektami pełni samorząd województwa, który z pełnym zaangażowaniem uczestniczy w przedsięwzięciach mających na celu poprawę jakości środowiska w regionie. Szczególnie ważne są tu działania związane z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej.
Jednym z takich działań samorządu województwa jest zarządzanie wdrażaniem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) w województwie śląskim. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego udziela szczegółowych informacji dotyczących dostępności środków UE oraz możliwości uzyskania dofinansowania projektów m.in. w ramach ZPORR.
Wnioski o dofinansowanie projektów w ramach ZPORR są składane w Urzędzie Marszałkowskim głównie przez zainteresowane samorządy lokalne. Projekty te są następnie oceniane pod względem formalnym przez pracowników Referatu Wyboru Projektów w Wydziale Programowania Rozwoju i Funduszy Europejskich, a potem pod względem technicznym i merytorycznym przez panel ekspertów. Osoby wchodzące w skład tego panelu są uznanymi specjalistami w dziedzinach związanych z tematyką ocenianych projektów.
Wnioski, które uzyskują rekomendację panelu ekspertów, są następnie układane w formie listy rankingowej zgodnie z liczbą uzyskanych punktów i kierowane do Regionalnego Komitetu Sterującego (RKS). Projekty te są oceniane przez RKS pod względem zgodności z priorytetami ujętymi w Strategii Rozwoju Województwa i – w formie uchwały – przedkładane Zarządowi Województwa Śląskiego, który dokonuje ostatecznego wyboru projektów.
W ramach ZPORR na lata 2004-2006 do dofinansowania zakwalifikowano 40 projektów dotyczących gospodarki wodno-ściekowej. Ich łączna wartość wynosi 278 mln zł, z czego kwota dofinansowania to 207 mln zł.
Na przekór stereotypom
W granicach określonych przepisami obowiązującego prawa, samorządy działające w województwie śląskim prowadzą ukierunkowane działania mające na celu poprawę jakości i ilości zasobów wodnych regionu. Rezultaty tych wysiłków zaczynają być widoczne. W ciągu ostatnich kilku lat poprawiła się jakość wód w niektórych ciekach wodnych, czego przykładami mogą być takie rzeki jak Biała Przemsza, Pilica, Mała Panew czy Warta, na odcinkach przepływających przez teren województwa.
Mimo stereotypowego wizerunku województwa śląskiego istnieją tu rzeki, które zawsze można było wskazać jako wspaniałe przykłady dobrze funkcjonujących, bogatych ekosystemów wodnych. Są to m.in. Centuria, Biała Błotna, Liswarta, Leśnianka czy Sopotnia Mała. Stanowią one przepiękną wizytówkę regionu.
Ewa Owczarek-Nowak
Wydział Ochrony Środowiska
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
