Jakość wody do spożycia – wymagania cz. II
Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w części dotyczącej monitoringu reguluje kilka istotnych problemów, które pozostawały nierozstrzygnięte w jego pierwotnej wersji z sierpnia 2006 r., a do uwzględnienia których obliguje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Rozporządzenie1 stanowi, że jakość wody wodociągowej poddawana jest kontroli wewnętrznej, przeprowadzanej przez przedsiębiorstwa wodociągowe (§4) zgodnie z zapisami art. 5 ust. 1a ustawy o zbiorowym…2. Ponadto może podlegać nadzorowi zewnętrznemu organów PIS (§5) – zgodnie z zapisami art. 12 ust. 4 ustawy z 7 czerwca 2001 r. „Badanie pobranych próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi mogą wykonywać laboratoria Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań wody, zatwierdzonym przez właściwy organ Inspekcji Sanitarnej”.
Według dalszych zapisów (§6.1) zatwierdzenie laboratoriów wykonujących badania jakości wody w ramach nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi „jest dokonywane każdego roku przez właściwego państwowego powiatowego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego. Zatwierdzanie to odbywa się na podstawie wymienionych w projekcie rozporządzania dokumentów. Należą do nich: zaświadczenie potwierdzające przeszkolenie przez organy PIS osób pobierających próbki wody do badań albo certyfikat laboratorium w zakresie pobierania próbek wody (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2008 r.), wykaz badań prowadzonych przez laboratorium oraz charakterystyki metod badawczych (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2008 r.), a także dokumenty potwierdzające udział laboratorium w badaniach biegłości (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2009 r.). Ponadto podstawą zatwierdzenia są zestawienia wyników i ocen badań biegłości (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2009 r.).
Rozporządzenie stanowi także, iż „właściwy państwowy powiatowy lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może dokonać kontroli laboratorium przed zatwierdzeniem” (§6.2). Tematowi dotyczącemu jednostek kontrolujących jakość wody poświęcono w nowym rozporządzeniu stosunkowo wiele miejsca. Jest to kwestia na pewno ujęta bardziej precyzyjnie, niż to miało miejsce w poprzednio obowiązującym rozporządzeniu3 albo w pierwotnej wersji nowego rozporządzenia4. Niestety, czytając tekst rozporządzania (§4 i 5), można odnieść wrażenie, iż niejednoznacznie zostały określone wymogi w stosunku do laboratoriów prowadzących badania jakości wody w ramach kontroli wewnętrznej (w tym laboratoria wodociągowe). Taki stan rzeczy może w przyszłości stwarzać wiele wątpliwości. W trakcie licznych dyskusji prowadzonych w środowisku wodociągowym najczęstsza interpretacja zapisów rozporządzenia jest taka, iż „udokumentowany system jakości prowadzonych badań wody” dotyczy tylko laboratoriów wykonujących badania jakości wody w ramach „nadzoru nad jakością wody” (art. 12 ust. 1 ustawy z 7 czerwca 2001 r.), a nie laboratoriów prowadzących badanie jakości wody w ramach kontroli wewnętrznej, czyli przede wszystkim laboratoriów wodociągowych (art. 5 ust. 1a ustawy z 7 czerwca 2001 r.). Wyraźnie należy również zaznaczyć, że wymóg w stosunku do laboratoriów nadzorujących – innych niż laboratoria Inspekcji Sanitarnej – nie narzuca ich akredytacji, a jedynie „udokumentowanie systemu jakości”, co oczywiście nie jest zapisem równoważnym. Jest to o tyle istotne, iż do teraz bardzo często właśnie jako wymóg akredytacji interpretowano te zapisy. Tak więc ewentualne żądanie organów PIS przedstawiania przez przedsiębiorstwa wodociągowe wyników analiz pochodzących „wyłącznie z laboratoriów akredytowanych stanowi nadinterpretację przepisu art. 12 ust. 4 ustawy.
Śledząc treść rozporządzenia, nasuwa się spostrzeżenie, iż istotny ciężar finansowy, wynikający z nadzoru jakości wody, spocznie na organach PIS, gdyż to właśnie one w ramach monitoringu jakości wody są zobligowane do pobierania próbek wody do badań i wykonywania analizy wody (§12. ust. 7 pkt 1 i 2). Również dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, prowadzenie kontroli wewnętrznej jakości wody będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami, wynikającymi z zakresu i częstotliwości prób wody analizowanych w ramach rozporządzenia (§4 pkt 1a, 1b i 1c).
Z zapisami rozporządzenia dotyczącymi kwestii monitoringu wiąże się jeszcze wiele innych wątpliwości. Nasuwa się np. pytanie, czy dopuszcza się sytuację, w której akredytowane laboratorium PIS prowadzące nadzór jakości wody w ramach rozporządzenia/ustawy1, 2 jest jednocześnie jednostką, której przedsiębiorstwo wodociągowe zleca badania jakości wody w ramach obowiązującej je kontroli wewnętrznej?
Zakres analiz
Podobnie jak to miało miejsce w poprzednio obowiązującym rozporządzeniu, monitoring jakości wody został podzielony na monitoring kontrolny i przeglądowy. Monitoring kontrolny ma służyć sprawowaniu bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody (§12 ust. 2), natomiast monitoring przeglądowy jest rozszerzeniem monitoringu kontrolnego i ma dostarczyć informacji niezbędnych do oceny, czy przestrzegane są wymagania określone w załącznikach 1-3 do rozporządzenia oraz spełnione parametry określone w lp. 2, 4 i 5 w załączniku 4 (§12. ust. 3).
W §7 ust. 1 pojawił się istotny zapis, mówiący, iż „ustalenie zakresu badań wody przez właściwego państwowego powiatowego lub granicznego inspektora wymaga uwzględnienia […] czynników określonych dla obszaru zaopatrzenia w wodę”, w tym m.in. „jakości i rodzaju ujmowanej wody, zastosowanych metod uzdatniania, długości sieci wodociągowej, materiałów użytych do budowy sieci wodociągowej, wieku wodociągu, zanieczyszczeń występujących w środowisku, sytuacji epidemiologicznej, w szczególności w zakresie chorób wodozależnych, aktualnych potrzeb i celów badań”. Zapisy te w znaczący sposób poprawiają szansę na rzetelne zobrazowanie rzeczywistej jakości wody i jej zmian w trakcie transportu z ujęcia wody do jej ostatecznych odbiorców.
Należy nadmienić, iż stworzenie planu monitoringu jakości wody zgodnie z powyższymi zapisami wymaga obszernej wiedzy na temat struktury konkretnej sieci dystrybucji wody, jakości wody do niej tłoczonej i procesów fizyko-chemicznych w niej zachodzących. Zgodnie z nowym rozporządzeniem1 „ustalenie zakresu badań” odbywa się przez właściwego państwowego powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego. Opierając się na obserwacjach obecnego stanu rzeczy w tej kwestii, ustalenie tego zakresu, bez znacznego lub wręcz przeważającego udziału przedstawicieli przedsiębiorstw wodociągowych jest niemożliwe, gdyż głównie oni dysponują wiedzą niezbędną do zrealizowania zapisów rozporządzenia. Należy wyraźnie podkreślić, że powstający plan monitoringu jakości wody powinien być wypadkową wynikającą z dwóch czynników: wiedzy na temat samego układu, jaką dysponują przedstawiciele danego przedsiębiorstwa wodociągowego oraz wytycznych nadzoru, jakimi kierują się pracownicy PIS.
Miejsca poboru prób
W rozporządzeniu znajdują się dwa miejsca, w których mowa o lokalizacji punktów poboru prób wody w ramach monitoringu jej jakości. Pierwszy z nich to §4 ust. 5 dotyczący kontroli wewnętrznej jakości wody, prowadzonej przez przedsiębiorstwa wodociągowe. Zgodnie z nim pobieranie próbek wody odbywa się w ujęciu wody, w miejscach pozwalających na ocenę skuteczności procesu uzdatniania oraz w miejscu wprowadzania wody do sieci wodociągowej. Zastanawiać w tym miejscu może zwolnienie przedsiębiorstw wodociągowych z konieczności monitorowania jakości wody w sieci magistral i sieci rozdzielczej. Drugi z zapisów mówiących o lokalizacji punktów poboru to §8 ust. 1. Dotyczy on nadzoru prowadzonego przez jednostki PIS. Najistotniejsze w tym paragrafie jest to, iż pobór prób ma się odbywać równomiernie na całym obszarze zaopatrzenia w wodę, czyli w ujęciach wody, w miejscach, w których woda jest wprowadzana do sieci, w sieci wodociągowej, w punktach czerpalnych znajdujących się w urządzeniach i instalacjach wodociągowych zainstalowanych na stałe, używanych do pobierania wody przez odbiorcę usług, w pompach lub innych używanych punktach czerpalnych, jeżeli woda dostarczana jest z indywidualnych ujęć wody. Niezależnie od tego wskazano również miejsca poboru próbek ciepłej wody w celu wykrycia bakterii Legionella sp.(§8 ust. 2)
W §4.3 wskazano, iż w ramach kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne wyznaczają miejsca poboru prób i ustalają harmonogram poboru prób wody „w uzgodnieniu z PIS”. Ponadto rozporządzenie (§4 ust. 4) obliguje przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne do wykonania „stałych punktów czerpalnych, służących do pobierania próbek wody”.
Nadzór nad materiałami i wyrobami
Zagadnienie nadzoru nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesie uzdatniania i dystrybucji wody oraz kwestia wprowadzania nowych technologii uzdatniania wody zostały szczegółowo omówione w numerze 11/2006 i 12/2006 „Wodociągów-Kanalizacji”. Na dodatkową uwagę zasługuje jednak jeszcze jeden zapis pominięty w dotychczasowej analizie tematu.
W §18 ust. 1 ustawodawca pisze, iż zastosowanie materiału lub wyrobu używanego do uzdatniania i dystrybucji wody wymaga uzyskania oceny higienicznej właściwego inspektora sanitarnego. Ocena ta powinna być poparta wynikiem badania wody przeprowadzonego przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego, pozwalającego na stwierdzenie spełnienia wymagań określonych w załącznikach nr 1-4 do rozporządzania (§18. ust. 4). Schemat postępowania będzie więc wyglądał jak na rys. 1.
Rys. 1. Schemat postępowania inspektora sanitarnego kontrolującego materiał lub wyrób używany do uzdatniania i dystrybucji wody
W przypadku pewnych produktów czy urządzeń nie będzie możliwości przygotowania oceny popartej wynikami badań bez wcześniejszego zastosowania produktu albo zainstalowania urządzenia w skali technicznej. Odnośnie urządzeń funkcjonujących na stacji uzdatniania wody zawsze istnieje możliwość przeprowadzenia np. badań pilotażowych na małą skalę, popartych np. częścią modelową, co, niestety, i tak nie da 100-procentowej gwarancji pomyślnego wdrożenia w skali technicznej. W przypadku układów dystrybucji wody sytuacja komplikuje się już bardziej. Nawet przeprowadzenie badań na fragmencie sieci nie da odpowiedzi, jak w rzeczywistości zareaguje cały układ. Pewną podpowiedź będzie stanowił model hydrauliczny układu, jeśli w ogóle takowy istnieje dla danej sieci. W przeciwnym wypadku, jego zbudowanie będzie czasochłonne i również pochłonie pewne koszty. Nie zawsze też zarządzający siecią dysponuje odpowiednim czasem na podjęcie takich działań. Pewne wdrożenia produktów/urządzeń na sieci wymuszone są potrzebą danej chwili. Wówczas działania będą raczej przebiegały zgodnie ze schematem 2.
Rys. 2. Schemat postępowania inspektora sanitarnego kontrolującego układy dystrybucji wody
Powstaje pytanie – jak w tej sytuacji będą wyglądały działania organów PIS? Co w przypadku, gdy postępowaliśmy zgodnie ze schematem 1, a po wdrożeniu nowego produktu/urządzenia/technologii zaistniały dodatkowe okoliczności uniemożliwiające kontynuację danego przedsięwzięcia przy spełnieniu wymagań określonych w załącznikach nr 1-4 do rozporządzania? Kto poniesie wówczas koszty nieuzasadnionego zastosowania danego produktu/urządzenia/technologii?
Sposób postępowania przed organami PIS
W rozporządzeniu funkcjonuje kilka niezależnych zapisów wskazujących tok postępowania w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań jakościowych. Są to głównie zapisy §14 dotyczące oceny przydatności wody do spożycia, przez jednostki PIS oraz zapisy procedury odstępstw, funkcjonujące w paragrafach: §21-§22.
Wątpliwość w środowisku wodociągowym wzbudza §29 ust. 1. Dotyczy on sytuacji, gdy inspektor sanitarny „uzna, że przekroczenie parametru nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzkiego oraz jeżeli działania naprawcze podjęte przez podmiot, o którym mowa w §21 ust. 1, są wystarczające do tego, żeby rozwiązać problem w ciągu trzydziestu dni”. Nie zawsze można realnie określić rzeczywisty czas niezbędny do usunięcia danego „zanieczyszczenia” z wody. Czasami z pozoru błahy problem stanowi początek poważniejszych uciążliwości. W tej sytuacji zapis dotyczący zakresu dokumentacji składanej organom PIS, gdy problem jakości wody można „rozwiązać w ciągu 30 dni” (§29, ust. 1), może się okazać martwym, gdyż organy PIS chcąc uniknąć problemów z przedłużającym się 30-dniowym okresem, każdorazowo będą żądać od przedsiębiorstw wodociągowych dokumentacji zgodnej z §21 ust. 3, a jest to dokumentacja bardzo obszerna.
Co wymusza rozporządzenie?
Nowe rozporządzenie, dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi1, jest aktem prawnym, który był bardzo wyczekiwany przez środowisko wodociągowe oraz organy inspekcji sanitarnej. Rozporządzenie to wyjaśniło wiele nieuregulowanych do tej pory kwestii, tym samym porządkując pewne działania zmierzające do zapewnienia jak najlepszej jakości wody odbiorcom. W środowisku pojawiły się jedynie uwagi, iż przedmiotowy dokument jest niespójny, a jedno konkretne zagadnienie poruszono w kilku odrębnych fragmentach rozporządzenia, co zaciera jednoznaczność zapisów.
Wdrożenie nowego rozporządzenia będzie wiązało się z licznymi kosztami, jakie będą musiały ponieść zarówno przedsiębiorstwa wodociągowe, jak i organy inspekcji sanitarnej. Dla przedsiębiorstw będą to przede wszystkim koszty związane z uporządkowaniem wiedzy na temat zarządzanych przez nie ujęć wody, stacji jej uzdatnia czy wreszcie układów dystrybucji. Szczególnie czasochłonne i drogie mogą się okazać działania dotyczące uporządkowania wiedzy na temat układów dystrybucji wody, gdyż w wielu przypadkach będzie to obligowało do budowy modeli hydraulicznych sieci. Jest to zagadnienie w wielu przedsiębiorstwach wciąż nieuporządkowane, a bez niego trudno mówić chociażby o spełnieniu zapisów rozporządzenia w punkcie dotyczącym prowadzenia monitoringu jakości wody §7.1, gdzie mowa m.in. o tym, iż ustalając plan monitoringu, należy mieć na uwadze: długość sieci, materiały użyte do budowy sieci wodociągowej, wiek wodociągu, zanieczyszczenia występujące w środowisku. Rozporządzenie narzuca więc na wodociągi obowiązek prowadzenia długofalowego planowania jako elementu właściwego zarządzania układami dystrybucji wody. Planowanie i realizacja tych planów będzie wymagała zatrudnienia kompetentnej kadry, będącej w stanie sprostać zamierzeniom poprzez m.in. pozyskiwanie stosownych środków finansowych.
Dodatkowe koszty, z jakimi będą się musieli zmierzyć zarządzający układami dystrybucji wody, to koszty związane z analityką jakości wody.
Nowe rozporządzenie wymusi również wiele dodatkowych działań w stosunku do organów PIS. Również w tym przypadku realizacja nowych zapisów nie będzie możliwa bez zatrudnienia kompetentnych osób oraz zagwarantowania odpowiednich środków finansowych. To na organach PIS spocznie znaczna część monitoringu jakości wody, to organy PIS będą musiały opracować wykaz parametrów, które wymagają monitorowania w wodzie dostarczanej odbiorcom usług z uwagi na zastosowane materiały lub wyroby do uzdatnia i dystrybucji wody (§18, ust. 6) oraz wykaz parametrów, które wymagają monitorowania w wodzie dostarczanej odbiorcom usługi z uwagi na stosowane nowe technologie uzdatniania i dystrybucji wody (§19, ust. 4). PIS będzie także koordynować badania jakości wody oraz gromadzić, analizować i oceniać liczne dane monitoringowe.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. wymusza na przedsiębiorstwach wodociągowych i organach PIS wiele nakładów finansowych oraz inwestycji w kapitał ludzki. Jest jednak szansa, że działania te zaowocują poprawą jakości usług świadczonych przez przedsiębiorstwa wodociągowe, a dzięki pracy organów PIS, dadzą pełen obraz jakości wody dostarczanej odbiorcom w skali kraju.
Źródła:
Agnieszka Szuster-Janiaczyk
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
Rozporządzenie1 stanowi, że jakość wody wodociągowej poddawana jest kontroli wewnętrznej, przeprowadzanej przez przedsiębiorstwa wodociągowe (§4) zgodnie z zapisami art. 5 ust. 1a ustawy o zbiorowym…2. Ponadto może podlegać nadzorowi zewnętrznemu organów PIS (§5) – zgodnie z zapisami art. 12 ust. 4 ustawy z 7 czerwca 2001 r. „Badanie pobranych próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi mogą wykonywać laboratoria Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań wody, zatwierdzonym przez właściwy organ Inspekcji Sanitarnej”.
Według dalszych zapisów (§6.1) zatwierdzenie laboratoriów wykonujących badania jakości wody w ramach nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi „jest dokonywane każdego roku przez właściwego państwowego powiatowego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego. Zatwierdzanie to odbywa się na podstawie wymienionych w projekcie rozporządzania dokumentów. Należą do nich: zaświadczenie potwierdzające przeszkolenie przez organy PIS osób pobierających próbki wody do badań albo certyfikat laboratorium w zakresie pobierania próbek wody (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2008 r.), wykaz badań prowadzonych przez laboratorium oraz charakterystyki metod badawczych (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2008 r.), a także dokumenty potwierdzające udział laboratorium w badaniach biegłości (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2009 r.). Ponadto podstawą zatwierdzenia są zestawienia wyników i ocen badań biegłości (zgodnie z §32 obowiązuje od 1 stycznia 2009 r.).
Rozporządzenie stanowi także, iż „właściwy państwowy powiatowy lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może dokonać kontroli laboratorium przed zatwierdzeniem” (§6.2). Tematowi dotyczącemu jednostek kontrolujących jakość wody poświęcono w nowym rozporządzeniu stosunkowo wiele miejsca. Jest to kwestia na pewno ujęta bardziej precyzyjnie, niż to miało miejsce w poprzednio obowiązującym rozporządzeniu3 albo w pierwotnej wersji nowego rozporządzenia4. Niestety, czytając tekst rozporządzania (§4 i 5), można odnieść wrażenie, iż niejednoznacznie zostały określone wymogi w stosunku do laboratoriów prowadzących badania jakości wody w ramach kontroli wewnętrznej (w tym laboratoria wodociągowe). Taki stan rzeczy może w przyszłości stwarzać wiele wątpliwości. W trakcie licznych dyskusji prowadzonych w środowisku wodociągowym najczęstsza interpretacja zapisów rozporządzenia jest taka, iż „udokumentowany system jakości prowadzonych badań wody” dotyczy tylko laboratoriów wykonujących badania jakości wody w ramach „nadzoru nad jakością wody” (art. 12 ust. 1 ustawy z 7 czerwca 2001 r.), a nie laboratoriów prowadzących badanie jakości wody w ramach kontroli wewnętrznej, czyli przede wszystkim laboratoriów wodociągowych (art. 5 ust. 1a ustawy z 7 czerwca 2001 r.). Wyraźnie należy również zaznaczyć, że wymóg w stosunku do laboratoriów nadzorujących – innych niż laboratoria Inspekcji Sanitarnej – nie narzuca ich akredytacji, a jedynie „udokumentowanie systemu jakości”, co oczywiście nie jest zapisem równoważnym. Jest to o tyle istotne, iż do teraz bardzo często właśnie jako wymóg akredytacji interpretowano te zapisy. Tak więc ewentualne żądanie organów PIS przedstawiania przez przedsiębiorstwa wodociągowe wyników analiz pochodzących „wyłącznie z laboratoriów akredytowanych stanowi nadinterpretację przepisu art. 12 ust. 4 ustawy.
Śledząc treść rozporządzenia, nasuwa się spostrzeżenie, iż istotny ciężar finansowy, wynikający z nadzoru jakości wody, spocznie na organach PIS, gdyż to właśnie one w ramach monitoringu jakości wody są zobligowane do pobierania próbek wody do badań i wykonywania analizy wody (§12. ust. 7 pkt 1 i 2). Również dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, prowadzenie kontroli wewnętrznej jakości wody będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami, wynikającymi z zakresu i częstotliwości prób wody analizowanych w ramach rozporządzenia (§4 pkt 1a, 1b i 1c).
Z zapisami rozporządzenia dotyczącymi kwestii monitoringu wiąże się jeszcze wiele innych wątpliwości. Nasuwa się np. pytanie, czy dopuszcza się sytuację, w której akredytowane laboratorium PIS prowadzące nadzór jakości wody w ramach rozporządzenia/ustawy1, 2 jest jednocześnie jednostką, której przedsiębiorstwo wodociągowe zleca badania jakości wody w ramach obowiązującej je kontroli wewnętrznej?
Zakres analiz
Podobnie jak to miało miejsce w poprzednio obowiązującym rozporządzeniu, monitoring jakości wody został podzielony na monitoring kontrolny i przeglądowy. Monitoring kontrolny ma służyć sprawowaniu bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody (§12 ust. 2), natomiast monitoring przeglądowy jest rozszerzeniem monitoringu kontrolnego i ma dostarczyć informacji niezbędnych do oceny, czy przestrzegane są wymagania określone w załącznikach 1-3 do rozporządzenia oraz spełnione parametry określone w lp. 2, 4 i 5 w załączniku 4 (§12. ust. 3).
W §7 ust. 1 pojawił się istotny zapis, mówiący, iż „ustalenie zakresu badań wody przez właściwego państwowego powiatowego lub granicznego inspektora wymaga uwzględnienia […] czynników określonych dla obszaru zaopatrzenia w wodę”, w tym m.in. „jakości i rodzaju ujmowanej wody, zastosowanych metod uzdatniania, długości sieci wodociągowej, materiałów użytych do budowy sieci wodociągowej, wieku wodociągu, zanieczyszczeń występujących w środowisku, sytuacji epidemiologicznej, w szczególności w zakresie chorób wodozależnych, aktualnych potrzeb i celów badań”. Zapisy te w znaczący sposób poprawiają szansę na rzetelne zobrazowanie rzeczywistej jakości wody i jej zmian w trakcie transportu z ujęcia wody do jej ostatecznych odbiorców.
Należy nadmienić, iż stworzenie planu monitoringu jakości wody zgodnie z powyższymi zapisami wymaga obszernej wiedzy na temat struktury konkretnej sieci dystrybucji wody, jakości wody do niej tłoczonej i procesów fizyko-chemicznych w niej zachodzących. Zgodnie z nowym rozporządzeniem1 „ustalenie zakresu badań” odbywa się przez właściwego państwowego powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego. Opierając się na obserwacjach obecnego stanu rzeczy w tej kwestii, ustalenie tego zakresu, bez znacznego lub wręcz przeważającego udziału przedstawicieli przedsiębiorstw wodociągowych jest niemożliwe, gdyż głównie oni dysponują wiedzą niezbędną do zrealizowania zapisów rozporządzenia. Należy wyraźnie podkreślić, że powstający plan monitoringu jakości wody powinien być wypadkową wynikającą z dwóch czynników: wiedzy na temat samego układu, jaką dysponują przedstawiciele danego przedsiębiorstwa wodociągowego oraz wytycznych nadzoru, jakimi kierują się pracownicy PIS.
Miejsca poboru prób
W rozporządzeniu znajdują się dwa miejsca, w których mowa o lokalizacji punktów poboru prób wody w ramach monitoringu jej jakości. Pierwszy z nich to §4 ust. 5 dotyczący kontroli wewnętrznej jakości wody, prowadzonej przez przedsiębiorstwa wodociągowe. Zgodnie z nim pobieranie próbek wody odbywa się w ujęciu wody, w miejscach pozwalających na ocenę skuteczności procesu uzdatniania oraz w miejscu wprowadzania wody do sieci wodociągowej. Zastanawiać w tym miejscu może zwolnienie przedsiębiorstw wodociągowych z konieczności monitorowania jakości wody w sieci magistral i sieci rozdzielczej. Drugi z zapisów mówiących o lokalizacji punktów poboru to §8 ust. 1. Dotyczy on nadzoru prowadzonego przez jednostki PIS. Najistotniejsze w tym paragrafie jest to, iż pobór prób ma się odbywać równomiernie na całym obszarze zaopatrzenia w wodę, czyli w ujęciach wody, w miejscach, w których woda jest wprowadzana do sieci, w sieci wodociągowej, w punktach czerpalnych znajdujących się w urządzeniach i instalacjach wodociągowych zainstalowanych na stałe, używanych do pobierania wody przez odbiorcę usług, w pompach lub innych używanych punktach czerpalnych, jeżeli woda dostarczana jest z indywidualnych ujęć wody. Niezależnie od tego wskazano również miejsca poboru próbek ciepłej wody w celu wykrycia bakterii Legionella sp.(§8 ust. 2)
W §4.3 wskazano, iż w ramach kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne wyznaczają miejsca poboru prób i ustalają harmonogram poboru prób wody „w uzgodnieniu z PIS”. Ponadto rozporządzenie (§4 ust. 4) obliguje przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne do wykonania „stałych punktów czerpalnych, służących do pobierania próbek wody”.
Nadzór nad materiałami i wyrobami
Zagadnienie nadzoru nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesie uzdatniania i dystrybucji wody oraz kwestia wprowadzania nowych technologii uzdatniania wody zostały szczegółowo omówione w numerze 11/2006 i 12/2006 „Wodociągów-Kanalizacji”. Na dodatkową uwagę zasługuje jednak jeszcze jeden zapis pominięty w dotychczasowej analizie tematu.
W §18 ust. 1 ustawodawca pisze, iż zastosowanie materiału lub wyrobu używanego do uzdatniania i dystrybucji wody wymaga uzyskania oceny higienicznej właściwego inspektora sanitarnego. Ocena ta powinna być poparta wynikiem badania wody przeprowadzonego przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego, pozwalającego na stwierdzenie spełnienia wymagań określonych w załącznikach nr 1-4 do rozporządzania (§18. ust. 4). Schemat postępowania będzie więc wyglądał jak na rys. 1.
Rys. 1. Schemat postępowania inspektora sanitarnego kontrolującego materiał lub wyrób używany do uzdatniania i dystrybucji wody
W przypadku pewnych produktów czy urządzeń nie będzie możliwości przygotowania oceny popartej wynikami badań bez wcześniejszego zastosowania produktu albo zainstalowania urządzenia w skali technicznej. Odnośnie urządzeń funkcjonujących na stacji uzdatniania wody zawsze istnieje możliwość przeprowadzenia np. badań pilotażowych na małą skalę, popartych np. częścią modelową, co, niestety, i tak nie da 100-procentowej gwarancji pomyślnego wdrożenia w skali technicznej. W przypadku układów dystrybucji wody sytuacja komplikuje się już bardziej. Nawet przeprowadzenie badań na fragmencie sieci nie da odpowiedzi, jak w rzeczywistości zareaguje cały układ. Pewną podpowiedź będzie stanowił model hydrauliczny układu, jeśli w ogóle takowy istnieje dla danej sieci. W przeciwnym wypadku, jego zbudowanie będzie czasochłonne i również pochłonie pewne koszty. Nie zawsze też zarządzający siecią dysponuje odpowiednim czasem na podjęcie takich działań. Pewne wdrożenia produktów/urządzeń na sieci wymuszone są potrzebą danej chwili. Wówczas działania będą raczej przebiegały zgodnie ze schematem 2.
Rys. 2. Schemat postępowania inspektora sanitarnego kontrolującego układy dystrybucji wody
Powstaje pytanie – jak w tej sytuacji będą wyglądały działania organów PIS? Co w przypadku, gdy postępowaliśmy zgodnie ze schematem 1, a po wdrożeniu nowego produktu/urządzenia/technologii zaistniały dodatkowe okoliczności uniemożliwiające kontynuację danego przedsięwzięcia przy spełnieniu wymagań określonych w załącznikach nr 1-4 do rozporządzania? Kto poniesie wówczas koszty nieuzasadnionego zastosowania danego produktu/urządzenia/technologii?
Sposób postępowania przed organami PIS
W rozporządzeniu funkcjonuje kilka niezależnych zapisów wskazujących tok postępowania w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań jakościowych. Są to głównie zapisy §14 dotyczące oceny przydatności wody do spożycia, przez jednostki PIS oraz zapisy procedury odstępstw, funkcjonujące w paragrafach: §21-§22.
Wątpliwość w środowisku wodociągowym wzbudza §29 ust. 1. Dotyczy on sytuacji, gdy inspektor sanitarny „uzna, że przekroczenie parametru nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzkiego oraz jeżeli działania naprawcze podjęte przez podmiot, o którym mowa w §21 ust. 1, są wystarczające do tego, żeby rozwiązać problem w ciągu trzydziestu dni”. Nie zawsze można realnie określić rzeczywisty czas niezbędny do usunięcia danego „zanieczyszczenia” z wody. Czasami z pozoru błahy problem stanowi początek poważniejszych uciążliwości. W tej sytuacji zapis dotyczący zakresu dokumentacji składanej organom PIS, gdy problem jakości wody można „rozwiązać w ciągu 30 dni” (§29, ust. 1), może się okazać martwym, gdyż organy PIS chcąc uniknąć problemów z przedłużającym się 30-dniowym okresem, każdorazowo będą żądać od przedsiębiorstw wodociągowych dokumentacji zgodnej z §21 ust. 3, a jest to dokumentacja bardzo obszerna.
Co wymusza rozporządzenie?
Nowe rozporządzenie, dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi1, jest aktem prawnym, który był bardzo wyczekiwany przez środowisko wodociągowe oraz organy inspekcji sanitarnej. Rozporządzenie to wyjaśniło wiele nieuregulowanych do tej pory kwestii, tym samym porządkując pewne działania zmierzające do zapewnienia jak najlepszej jakości wody odbiorcom. W środowisku pojawiły się jedynie uwagi, iż przedmiotowy dokument jest niespójny, a jedno konkretne zagadnienie poruszono w kilku odrębnych fragmentach rozporządzenia, co zaciera jednoznaczność zapisów.
Wdrożenie nowego rozporządzenia będzie wiązało się z licznymi kosztami, jakie będą musiały ponieść zarówno przedsiębiorstwa wodociągowe, jak i organy inspekcji sanitarnej. Dla przedsiębiorstw będą to przede wszystkim koszty związane z uporządkowaniem wiedzy na temat zarządzanych przez nie ujęć wody, stacji jej uzdatnia czy wreszcie układów dystrybucji. Szczególnie czasochłonne i drogie mogą się okazać działania dotyczące uporządkowania wiedzy na temat układów dystrybucji wody, gdyż w wielu przypadkach będzie to obligowało do budowy modeli hydraulicznych sieci. Jest to zagadnienie w wielu przedsiębiorstwach wciąż nieuporządkowane, a bez niego trudno mówić chociażby o spełnieniu zapisów rozporządzenia w punkcie dotyczącym prowadzenia monitoringu jakości wody §7.1, gdzie mowa m.in. o tym, iż ustalając plan monitoringu, należy mieć na uwadze: długość sieci, materiały użyte do budowy sieci wodociągowej, wiek wodociągu, zanieczyszczenia występujące w środowisku. Rozporządzenie narzuca więc na wodociągi obowiązek prowadzenia długofalowego planowania jako elementu właściwego zarządzania układami dystrybucji wody. Planowanie i realizacja tych planów będzie wymagała zatrudnienia kompetentnej kadry, będącej w stanie sprostać zamierzeniom poprzez m.in. pozyskiwanie stosownych środków finansowych.
Dodatkowe koszty, z jakimi będą się musieli zmierzyć zarządzający układami dystrybucji wody, to koszty związane z analityką jakości wody.
Nowe rozporządzenie wymusi również wiele dodatkowych działań w stosunku do organów PIS. Również w tym przypadku realizacja nowych zapisów nie będzie możliwa bez zatrudnienia kompetentnych osób oraz zagwarantowania odpowiednich środków finansowych. To na organach PIS spocznie znaczna część monitoringu jakości wody, to organy PIS będą musiały opracować wykaz parametrów, które wymagają monitorowania w wodzie dostarczanej odbiorcom usług z uwagi na zastosowane materiały lub wyroby do uzdatnia i dystrybucji wody (§18, ust. 6) oraz wykaz parametrów, które wymagają monitorowania w wodzie dostarczanej odbiorcom usługi z uwagi na stosowane nowe technologie uzdatniania i dystrybucji wody (§19, ust. 4). PIS będzie także koordynować badania jakości wody oraz gromadzić, analizować i oceniać liczne dane monitoringowe.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. wymusza na przedsiębiorstwach wodociągowych i organach PIS wiele nakładów finansowych oraz inwestycji w kapitał ludzki. Jest jednak szansa, że działania te zaowocują poprawą jakości usług świadczonych przez przedsiębiorstwa wodociągowe, a dzięki pracy organów PIS, dadzą pełen obraz jakości wody dostarczanej odbiorcom w skali kraju.
Źródła:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (DzU nr 61, poz. 417).
- Ustawa z 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 85, poz. 729).
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (DzU nr 203, poz. 1718).
- Projekt Rozporządzanie Ministra Zdrowia z 25 sierpnia 2006 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Strona internetowa Ministerstwa Zdrowia www.mz.gov.pl
Agnieszka Szuster-Janiaczyk
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
