Klasyfikacja opakowań
Realizacja obowiązków przedsiębiorców związanych z odpadami opakowaniowymi
W związku z wprowadzoną w Polsce odpowiedzialnością przedsiębiorców za odpady opakowaniowe pojawiło się wiele wątpliwości związanych z interpretacją pojęcia „opakowanie” oraz ustaleniem ich masy podlegającej obowiązkowi odzysku i recyklingu. Ułatwieniem w rozwiązywaniu takich problemów mogą być definicje zawarte w aktach prawnych oraz normatywnych, przywołane w poniższym tekście.
Terminologia przyjęta w Polskiej Normie PN-O-79000:97 „Opakowania. Terminologia” określa opakowanie jako wyrób, który zapewnia utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji, a także chroni środowisko przed szkodliwym oddziaływaniem niektórych wyrobów. Definicja ta, tak jak inne zawarte w unijnych oraz krajowych aktach prawnych i normatywnych, podkreśla zasadniczą funkcję opakowania – funkcję ochrony w celu utrzymania cech jakościowych zawartości i zabezpieczenie jej przed działaniem czynników mechanicznych, chemicznych oraz klimatycznych.
Należy jednak podkreślić, że we współczesnej gospodarce rynkowej opakowania, poza funkcją ochronną, pełnią także inne istotne funkcje, np. marketingowe (nowoczesność konstrukcji, estetyka i atrakcyjność formy oraz zgodność z gustami nabywców zwiększają popyt konsumentów na określone grupy wyrobów), logistyczne (opakowania umożliwiają manipulację, transport, magazynowanie, sprzedaż, dystrybucję), informacyjne (opakowania są nośnikiem informacji o wyrobie, opakowaniu i warunkach transportu itd., naniesione na opakowania kody kreskowe są nośnikiem danych związanych z dystrybucją w nowoczesnych systemach logistycznych) oraz ekologiczne (opakowania wyrobów niebezpiecznych chronią środowisko naturalne, opakowania wielokrotnego użycia przeciwdziałają powstawaniu odpadów opakowaniowych itd.). Ze względu na wymienione powyżej różnorodne funkcje opakowań zaciera się granica pomiędzy ochroną, marketingiem a prezentacją. Oznacza to w przypadku niektórych wyrobów trudności z ustaleniem różnicy między opakowaniem a przedmiotem użytku czy nawet materiałem opakowaniowym.
Generalnie towary są wprowadzane na rynek w określonym systemie pakowania, obejmującym zazwyczaj trzy stopnie, tj. opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe. Ilość stopni pakowania w systemie jest uzależniona od wielu czynników: warunków transportu, odległości, rodzaju produktu itd. Czasem towary są wprowadzane do obrotu towarowego jedynie z uwzględnieniem pierwszego stopnia, tj. w opakowaniu bezpośrednim jednostkowym lub transportowym1.
Trzystopniowy system pakowania (np. kawy mielonej) składa się z opakowań jednostkowych (torebek z tworzywa sztucznego), opakowań zbiorczych (tacek z tektury i opakowań termokurczliwych, czyli z folii obkurczonej termicznie na pakowanych produktach) oraz paletowej jednostki transportowej, która pełni funkcję opakowania transportowego (palety drewnianej i opakowania rozciągliwego, czyli opakowania uformowanego przez rozciągnięcie folii wokół pakowanego produktu). Warto zwrócić uwagę na różnicę między folią termokurczliwą i rozciągliwą, które w sensie terminologicznym są materiałami opakowaniowym, a opakowaniem uformowanym z tych materiałów. Przez nadanie folii kształtu pakowanego wyrobu tworzone są opakowania termokurczliwe i rozciągliwe.
Kategorie opakowań
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych2 zdefiniowała opakowania jednostkowe, służące do przekazywania produktu użytkownikowi w miejscu zakupu (w tym przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jednorazowego użytku), opakowania zbiorcze, zawierające wielokrotność opakowań jednostkowych produktów (niezależnie od tego, czy są przekazywane użytkownikowi, czy też służą zaopatrywaniu punktów sprzedaży i które można zdjąć z produktu bez naruszenia jego cech) oraz opakowania transportowe, służące do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania ich uszkodzeniom, z wyłączeniem kontenerów do transportu drogowego, kolejowego, wodnego lub lotniczego.
Tab. 1. Rodzaje odpadów opakowaniowych wg katalogu odpadów6
Pojęcie „opakowanie” obejmuje wszystkie jego elementy. Przez element opakowania, zgodnie z Polską Normą PN-EN 13193:2002 „Opakowania – Opakowania a środowisko – Terminologia”, rozumie się część opakowania, która może być oddzielona ręcznie lub przy użyciu prostych środków fizycznych. Wymieniona norma definiuje również składnik jako część opakowania lub jego elementu, który nie może być oddzielony ręcznie lub przy użyciu prostych środków fizycznych. Opakowanie np. do soków owocowych obejmuje butelkę szklaną, zadrukowaną etykietę papierową oraz zamknięcie metalowe, a składnikami etykiety są niezadrukowany papier oraz farby użyte do druku, łącznie z rozpuszczalnikami. Z kolei opakowanie krojonej wędliny obejmuje zadrukowaną torebkę wykonaną z folii wielowarstwowej PET/PE. Składnikami takiej torebki są warstwy z PET i PE oraz warstwa łączącą PET z PE, a także farby użyte do druku.
Z punktu widzenia właściwej realizacji obowiązków wynikających z regulacji prawnych w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych istotne ustalenia terminologiczne wprowadziła dyrektywa 2004/12/EC3. Opisała ona kryteria dla wyrobów, które kwalifikuje się jako opakowania lub ich elementy. Z kolei zgodnie z dyrektywą 94/62/EC4 opakowanie to wyrób wykonany z materiałów dowolnego pochodzenia wykorzystywany do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania i prezentacji towaru, na drodze od producenta do użytkownika lub konsumenta.
Zgodnie z przywołaną definicją i wg kryteriów zawartych w dyrektywa 2004/12/EC, opakowaniem jest wyrób wytworzony w celu pakowania towarów w jednostkach handlowych. Kwalifikuje się do nich elementy, w tym elementy łączące, natomiast opakowaniem nie jest wyrób stanowiący integralną część towaru. Dla przykładu, zgodnie z tak przyjętymi kryteriami, do opakowań zakwalifikowano pudełka na słodycze, owinięcia foliowe kaset CD, etykiety, szczoteczki integralnie połączone z oprawkami tuszy do rzęs, zszywki, rękawy foliowe i dozowniki stanowiące część zamknięcia opakowań detergentów. Do opakowań zakwalifikowano także torby foliowe i papierowe, jednorazowe naczynia (talerze i kubki), folię przylegająca (tzw. cling), torebki na kanapki oraz folię aluminiową, z ta jednak różnica, że przeznaczone są one do pakowania w jednostkach handlowych. Nie są natomiast opakowaniami: doniczki do hodowli roślin, skrzynki na narzędzia, saszetki herbaty, woskowe powłoki serów, osłonki na wędliny i sztućce jednorazowe oraz mieszadła.
Odpady opakowaniowe
Opakowań nie należy mylić z odpadami. Odpadami opakowaniowymi są opakowania poużytkowe, czyli te, które przeszły cykl obrotu towarowego. Są to więc wszystkie opakowania, w tym wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach (odpady kategorii Q5 – substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań), z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań (odpady kategorii Q8 – pozostałości z procesów przemysłowych lub Q1 – pozostałości z produkcji)5 (tab. 1)6.
Schemat7 ilustruje powstawanie odpadów opakowaniowych i sposoby postępowania z nimi. Jednocześnie rysunek ten wskazuje numery norm wydanych do dyrektywy 94/62/EC, które określają kryteria dla opakowań wielokrotnego użytku oraz kryteria przydatności do odpowiednich form odzysku.
Opakowania objęte obowiązkiem recyklingu i odzysku
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców8 określiła w odniesieniu do opakowań wprowadzonych na rynek z towarem obowiązek odzysku i recyklingu, zanim praktycznie powstaną z nich odpady. Obowiązek ten spoczywa na przedsiębiorcy, który wprowadził te towary do obrotu.
Z punktu widzenia krajowych regulacji prawnych, obowiązujących po 1 stycznia 2004 r., przez opakowania objęte obowiązkiem zapewnienia odpowiedniego poziomu recyklingu (odzysku dopiero w 2006 r.) należy rozumieć wszystkie opakowania i ich elementy (bez względu na symbol PKWiU), składające się na cały system pakowania, w którym towary są wprowadzane na rynek krajowy. Ustawodawca przewidział następujące grupy materiałowe opakowań: z tworzyw sztucznych, z aluminium, ze stali (w tym z blachy stalowej), z papieru i tektury, opakowania ze szkła gospodarczego (poza ampułkami), z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) oraz wielomateriałowe (po 1 kwietnia 2005 r.9 zaliczane są one do tej grupy materiałowej, która stanowi dominującą masę w opakowaniu, np. pudełko z laminatu do soków, składające się z tektury polietylenu i aluminium – dominujący materiał: tektura – zaliczane jest do grupy opakowań z papieru i tektury).
Schemat ilustrujący powstawanie odpadów opakowaniowych i możliwe sposoby postępowania z nimi7
* wg ustawy o odpadach – unieszkodliwianie odpadów; dla odpadów opakowaniowych jest to spalanie bez odzysku energii i deponowanie na składowiskach
** zgodnie z interpretacją Ministerstwa Środowiska są to czynności zaliczane do innego wykorzystania jako formy odzysku. Inne formy odzysku odpadów to wykorzystanie odpadów lub półproduktów wytworzonych z odpadów opakowaniowych, np. wypełnienie regranulatem słupków ogrodzeniowych, wykorzystanie regranulatu do utwardzania powierzchni, dostosowanie kanistrów jednorazowego użycia, przyjętych z kartą przekazania odpadu, do ponownego użytkowania itp.
Z obowiązku recyklingu oraz odzysku zostały wyłączone opakowania mające bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi, określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, oraz opakowania po środkach niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a z obowiązku recyklingu wyłączono palety drewniane.
Listę typowych opakowań i ich elementów w poszczególnych grupach materiałowych, których wprowadzenie na krajowy rynek z towarem po 1 stycznia 2004 r. wiąże się z obowiązkiem recyklingu, zamieszczono w tab. 2 (z wyłączeniem zwolnień wymienionych powyżej). Lista ta nie obejmuje oczywiście wszystkich przypadków, może być jedynie pomocna w ustaleniu asortymentów objętych obowiązkiem zapewnienia odpowiedniego poziomu recyklingu i odzysku.
Katalog wyrobów traktowanych jako opakowania (elementy opakowań), objętych po 1 stycznia 2004 r. obowiązkiem recyklingu, można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska (www.mos.gov.pl). Zawarty jest on również w „Przewodniku w zakresie terminologii związanej z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi”, wydanym przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, który można zamówić w Zakładzie Ekologii Opakowań.
Obowiązki sprawozdawcze
Ustalając opakowania objęte obowiązkiem sprawozdawczym wynikającym z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, należy zwrócić uwagę na różnicę między opakowaniem a materiałem opakowaniowym, a także na problem sprawozdawczości elementów opakowań. Do składania rocznych sprawozdań zobowiązani są producenci opakowań (sprawozdanie OPAK-1), importerzy opakowań i dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia (sprawozdanie OPAK-2) i eksporterzy oraz dokonujących wewnątrzwspólnotowej dostawy opakowań lub produktów w opakowaniach (sprawozdanie OPAK-3).
Czy producent elementu opakowania lub materiału opakowaniowego jest producentem opakowania? Niesprecyzowanie takich podstawowych pojęć może skutkować błędami w krajowej sprawozdawczości. Dla przykładu producent laminatu PET/AL/PE, z którego jest wytwarzana saszetka, nie jest producentem opakowania, ale producentem materiału opakowaniowego. Saszetka ta jest formowana z laminatu na maszynach pakujących u producenta szamponu i on jest producentem opakowania. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku producenta tektury czy folii (materiałów, które mogą być stosowane nie tylko do celów opakowaniowych), z której u innego przedsiębiorcy będą wykonywane torebki typu koszulka (producent tektury lub folii nie musi wiedzieć, do czego zostanie wykorzystana jego produkcja). Jeśli arkusz tektury zostanie wykorzystany jako przekładka w systemie pakowania zastosowanym przez producenta piwa, podmiot ten powinien wykazywać masę tektury w odpowiednim sprawozdaniu z grupy OPAK-1 (nie jest on producentem opakowania, ale przedsiębiorcą wykorzystującym wyrób ogólnego stosowania jako element opakowania). Producent torebek typu koszulka powinien wykazywać masę torebek w sprawozdaniu z grupy OPAK-1. Sprawozdania z grupy OPAK-1 powinni wypełniać również producenci elementów opakowań takich jak zamknięcia, etykiety itp. Obowiązku wypełniania sprawozdań grupy OPAK nie mają producenci, importerzy i eksporterzy półproduktów do produkcji opakowań i ich elementów, np. kształtek wstępnych, z których wytwarzane są butelki z PET (tzw. preformy).
Pudła i pudełka oraz ich wyposażenie wewnętrzne (najczęściej z tektury litej oraz falistej, a także folii lub płyt z tworzyw sztucznych), wykonane w formie wykroju bez względu na sposób jego łączenia (klejenie, zszywanie, formowanie itp.), uznaje się za finalne opakowania. W tym przypadku sprawozdania grupy OPAK wypełniają producenci, importerzy, eksporterzy wykrojów.
Wzory formularzy zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 31 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów formularzy służących do składania rocznych sprawozdań o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy oraz wywiezionych za granicę opakowań (DzU z 2005 r. nr 4, poz. 30).
dr Hanna Żakowska
Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, Warszawa
Źródła:
W związku z wprowadzoną w Polsce odpowiedzialnością przedsiębiorców za odpady opakowaniowe pojawiło się wiele wątpliwości związanych z interpretacją pojęcia „opakowanie” oraz ustaleniem ich masy podlegającej obowiązkowi odzysku i recyklingu. Ułatwieniem w rozwiązywaniu takich problemów mogą być definicje zawarte w aktach prawnych oraz normatywnych, przywołane w poniższym tekście.
Terminologia przyjęta w Polskiej Normie PN-O-79000:97 „Opakowania. Terminologia” określa opakowanie jako wyrób, który zapewnia utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji, a także chroni środowisko przed szkodliwym oddziaływaniem niektórych wyrobów. Definicja ta, tak jak inne zawarte w unijnych oraz krajowych aktach prawnych i normatywnych, podkreśla zasadniczą funkcję opakowania – funkcję ochrony w celu utrzymania cech jakościowych zawartości i zabezpieczenie jej przed działaniem czynników mechanicznych, chemicznych oraz klimatycznych.
Należy jednak podkreślić, że we współczesnej gospodarce rynkowej opakowania, poza funkcją ochronną, pełnią także inne istotne funkcje, np. marketingowe (nowoczesność konstrukcji, estetyka i atrakcyjność formy oraz zgodność z gustami nabywców zwiększają popyt konsumentów na określone grupy wyrobów), logistyczne (opakowania umożliwiają manipulację, transport, magazynowanie, sprzedaż, dystrybucję), informacyjne (opakowania są nośnikiem informacji o wyrobie, opakowaniu i warunkach transportu itd., naniesione na opakowania kody kreskowe są nośnikiem danych związanych z dystrybucją w nowoczesnych systemach logistycznych) oraz ekologiczne (opakowania wyrobów niebezpiecznych chronią środowisko naturalne, opakowania wielokrotnego użycia przeciwdziałają powstawaniu odpadów opakowaniowych itd.). Ze względu na wymienione powyżej różnorodne funkcje opakowań zaciera się granica pomiędzy ochroną, marketingiem a prezentacją. Oznacza to w przypadku niektórych wyrobów trudności z ustaleniem różnicy między opakowaniem a przedmiotem użytku czy nawet materiałem opakowaniowym.
Generalnie towary są wprowadzane na rynek w określonym systemie pakowania, obejmującym zazwyczaj trzy stopnie, tj. opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe. Ilość stopni pakowania w systemie jest uzależniona od wielu czynników: warunków transportu, odległości, rodzaju produktu itd. Czasem towary są wprowadzane do obrotu towarowego jedynie z uwzględnieniem pierwszego stopnia, tj. w opakowaniu bezpośrednim jednostkowym lub transportowym1.
Trzystopniowy system pakowania (np. kawy mielonej) składa się z opakowań jednostkowych (torebek z tworzywa sztucznego), opakowań zbiorczych (tacek z tektury i opakowań termokurczliwych, czyli z folii obkurczonej termicznie na pakowanych produktach) oraz paletowej jednostki transportowej, która pełni funkcję opakowania transportowego (palety drewnianej i opakowania rozciągliwego, czyli opakowania uformowanego przez rozciągnięcie folii wokół pakowanego produktu). Warto zwrócić uwagę na różnicę między folią termokurczliwą i rozciągliwą, które w sensie terminologicznym są materiałami opakowaniowym, a opakowaniem uformowanym z tych materiałów. Przez nadanie folii kształtu pakowanego wyrobu tworzone są opakowania termokurczliwe i rozciągliwe.
Kategorie opakowań
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych2 zdefiniowała opakowania jednostkowe, służące do przekazywania produktu użytkownikowi w miejscu zakupu (w tym przeznaczone do konsumpcji produktów naczynia jednorazowego użytku), opakowania zbiorcze, zawierające wielokrotność opakowań jednostkowych produktów (niezależnie od tego, czy są przekazywane użytkownikowi, czy też służą zaopatrywaniu punktów sprzedaży i które można zdjąć z produktu bez naruszenia jego cech) oraz opakowania transportowe, służące do transportu produktów w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych w celu zapobiegania ich uszkodzeniom, z wyłączeniem kontenerów do transportu drogowego, kolejowego, wodnego lub lotniczego.
Tab. 1. Rodzaje odpadów opakowaniowych wg katalogu odpadów6
Kod | Rodzaj odpadów |
| 15 01 01 | Opakowania z papieru i tektury |
| 15 01 02 | Opakowania z tworzyw sztucznych |
| 15 01 03 | Opakowania z drewna |
| 15 01 04 | Opakowania z metali |
| 15 01 05 | Opakowania wielomateriałowe |
| 15 01 06 | Zmieszane odpady opakowaniowe |
| 15 01 07 | Opakowania ze szkła |
| 15 01 09 | Opakowania z tekstyliów |
| 15 01 10* | Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne) |
| 15 01 11* | Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi |
Pojęcie „opakowanie” obejmuje wszystkie jego elementy. Przez element opakowania, zgodnie z Polską Normą PN-EN 13193:2002 „Opakowania – Opakowania a środowisko – Terminologia”, rozumie się część opakowania, która może być oddzielona ręcznie lub przy użyciu prostych środków fizycznych. Wymieniona norma definiuje również składnik jako część opakowania lub jego elementu, który nie może być oddzielony ręcznie lub przy użyciu prostych środków fizycznych. Opakowanie np. do soków owocowych obejmuje butelkę szklaną, zadrukowaną etykietę papierową oraz zamknięcie metalowe, a składnikami etykiety są niezadrukowany papier oraz farby użyte do druku, łącznie z rozpuszczalnikami. Z kolei opakowanie krojonej wędliny obejmuje zadrukowaną torebkę wykonaną z folii wielowarstwowej PET/PE. Składnikami takiej torebki są warstwy z PET i PE oraz warstwa łączącą PET z PE, a także farby użyte do druku.
Z punktu widzenia właściwej realizacji obowiązków wynikających z regulacji prawnych w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych istotne ustalenia terminologiczne wprowadziła dyrektywa 2004/12/EC3. Opisała ona kryteria dla wyrobów, które kwalifikuje się jako opakowania lub ich elementy. Z kolei zgodnie z dyrektywą 94/62/EC4 opakowanie to wyrób wykonany z materiałów dowolnego pochodzenia wykorzystywany do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania i prezentacji towaru, na drodze od producenta do użytkownika lub konsumenta.
Zgodnie z przywołaną definicją i wg kryteriów zawartych w dyrektywa 2004/12/EC, opakowaniem jest wyrób wytworzony w celu pakowania towarów w jednostkach handlowych. Kwalifikuje się do nich elementy, w tym elementy łączące, natomiast opakowaniem nie jest wyrób stanowiący integralną część towaru. Dla przykładu, zgodnie z tak przyjętymi kryteriami, do opakowań zakwalifikowano pudełka na słodycze, owinięcia foliowe kaset CD, etykiety, szczoteczki integralnie połączone z oprawkami tuszy do rzęs, zszywki, rękawy foliowe i dozowniki stanowiące część zamknięcia opakowań detergentów. Do opakowań zakwalifikowano także torby foliowe i papierowe, jednorazowe naczynia (talerze i kubki), folię przylegająca (tzw. cling), torebki na kanapki oraz folię aluminiową, z ta jednak różnica, że przeznaczone są one do pakowania w jednostkach handlowych. Nie są natomiast opakowaniami: doniczki do hodowli roślin, skrzynki na narzędzia, saszetki herbaty, woskowe powłoki serów, osłonki na wędliny i sztućce jednorazowe oraz mieszadła.
Odpady opakowaniowe
Opakowań nie należy mylić z odpadami. Odpadami opakowaniowymi są opakowania poużytkowe, czyli te, które przeszły cykl obrotu towarowego. Są to więc wszystkie opakowania, w tym wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach (odpady kategorii Q5 – substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań), z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań (odpady kategorii Q8 – pozostałości z procesów przemysłowych lub Q1 – pozostałości z produkcji)5 (tab. 1)6.
Schemat7 ilustruje powstawanie odpadów opakowaniowych i sposoby postępowania z nimi. Jednocześnie rysunek ten wskazuje numery norm wydanych do dyrektywy 94/62/EC, które określają kryteria dla opakowań wielokrotnego użytku oraz kryteria przydatności do odpowiednich form odzysku.
Opakowania objęte obowiązkiem recyklingu i odzysku
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców8 określiła w odniesieniu do opakowań wprowadzonych na rynek z towarem obowiązek odzysku i recyklingu, zanim praktycznie powstaną z nich odpady. Obowiązek ten spoczywa na przedsiębiorcy, który wprowadził te towary do obrotu.
Z punktu widzenia krajowych regulacji prawnych, obowiązujących po 1 stycznia 2004 r., przez opakowania objęte obowiązkiem zapewnienia odpowiedniego poziomu recyklingu (odzysku dopiero w 2006 r.) należy rozumieć wszystkie opakowania i ich elementy (bez względu na symbol PKWiU), składające się na cały system pakowania, w którym towary są wprowadzane na rynek krajowy. Ustawodawca przewidział następujące grupy materiałowe opakowań: z tworzyw sztucznych, z aluminium, ze stali (w tym z blachy stalowej), z papieru i tektury, opakowania ze szkła gospodarczego (poza ampułkami), z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) oraz wielomateriałowe (po 1 kwietnia 2005 r.9 zaliczane są one do tej grupy materiałowej, która stanowi dominującą masę w opakowaniu, np. pudełko z laminatu do soków, składające się z tektury polietylenu i aluminium – dominujący materiał: tektura – zaliczane jest do grupy opakowań z papieru i tektury).
Schemat ilustrujący powstawanie odpadów opakowaniowych i możliwe sposoby postępowania z nimi7
* wg ustawy o odpadach – unieszkodliwianie odpadów; dla odpadów opakowaniowych jest to spalanie bez odzysku energii i deponowanie na składowiskach
** zgodnie z interpretacją Ministerstwa Środowiska są to czynności zaliczane do innego wykorzystania jako formy odzysku. Inne formy odzysku odpadów to wykorzystanie odpadów lub półproduktów wytworzonych z odpadów opakowaniowych, np. wypełnienie regranulatem słupków ogrodzeniowych, wykorzystanie regranulatu do utwardzania powierzchni, dostosowanie kanistrów jednorazowego użycia, przyjętych z kartą przekazania odpadu, do ponownego użytkowania itp.
Z obowiązku recyklingu oraz odzysku zostały wyłączone opakowania mające bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi, określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, oraz opakowania po środkach niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a z obowiązku recyklingu wyłączono palety drewniane.
Listę typowych opakowań i ich elementów w poszczególnych grupach materiałowych, których wprowadzenie na krajowy rynek z towarem po 1 stycznia 2004 r. wiąże się z obowiązkiem recyklingu, zamieszczono w tab. 2 (z wyłączeniem zwolnień wymienionych powyżej). Lista ta nie obejmuje oczywiście wszystkich przypadków, może być jedynie pomocna w ustaleniu asortymentów objętych obowiązkiem zapewnienia odpowiedniego poziomu recyklingu i odzysku.
Katalog wyrobów traktowanych jako opakowania (elementy opakowań), objętych po 1 stycznia 2004 r. obowiązkiem recyklingu, można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska (www.mos.gov.pl). Zawarty jest on również w „Przewodniku w zakresie terminologii związanej z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi”, wydanym przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, który można zamówić w Zakładzie Ekologii Opakowań.
Obowiązki sprawozdawcze
Ustalając opakowania objęte obowiązkiem sprawozdawczym wynikającym z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, należy zwrócić uwagę na różnicę między opakowaniem a materiałem opakowaniowym, a także na problem sprawozdawczości elementów opakowań. Do składania rocznych sprawozdań zobowiązani są producenci opakowań (sprawozdanie OPAK-1), importerzy opakowań i dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia (sprawozdanie OPAK-2) i eksporterzy oraz dokonujących wewnątrzwspólnotowej dostawy opakowań lub produktów w opakowaniach (sprawozdanie OPAK-3).
Drewno, materiały drewnopochodne oraz inne materiały naturalne: |
Beczka, klatka, łubianka, pudełko, tacka, skrzynia i skrzynka (np. poszycie z forniru, sklejki, płyty pilśniowej twardej itp.), opakowania częściowe, paleta, wypełnienia wolnych przestrzeni w opakowaniach (np. wełna drzewna), wyposażenie wewnętrzne, wkładki, kratki, przekładki itd.
Zamknięcie z korka, torba i worek jutowy i bawełniany, owinięcie i siatka z materiałów naturalnych. |
Papier i tektura: |
Pudełko z kartonu, tektury litej lub falistej, pudło z tektury litej lub falistej, tacka z kartonu, tektury lub masy celulozowej, torebka lub torba papierowa, worek papierowy (w tym z wkładką barierową), tekturowe elementy bębnów zwijanych i innych opakowań w kształcie tuby, saszetka, owinięcie, wyposażenie wewnętrzne opakowań, wkładka, przekładka, kratka, wypełnienie wolnych przestrzeni w opakowaniach itp., etykiety. |
Szkło: |
Balon, butelka, fiolka, słoik, opakowanie aerozolowe, opakowanie kosmetyczne i farmaceutyczne. |
Metal: |
Opakowanie aerozolowe (Al, blacha stalowa), bańka, bęben, butelka, butla do gazów (o pojem. do 80 dcm3), Hobok, kanister, konew, pudełko, puszka konserwowa i do napojów (z aluminium i blachy stalowej), tacka z folii aluminiowej, tuba aluminiowa, wiadro i wiaderko, paleta, nakrętki i inne zamknięcia (np. wieczka aluminiowe do kubków itd.). |
Tworzywa sztuczne: |
Ampułka, bańka, beczka, butelka, fiolka, kanister, kubek, łubianka, pudełko, słoik, skrzynka, tacka, torebka (np. z folii, z laminatu z udziałem dwu lub więcej tworzyw sztucznych, z folii spienionej itd.), tuba (np. z jednorodnego tworzywa sztucznego, z laminatu z udziałem dwu lub więcej tworzyw sztucznych), wiadro i wiaderko, worek z folii, inne opakowania i elementy opakowań temoformowane z folii, kaptur z folii, etykieta, rękaw pełniący funkcję etykiety itp., owinięcie z folii (w tym z folii rozciągliwej i kurczliwej), kształtka ze spienionego PS i inne wypełnienie ze spienionych tworzyw sztucznych, worek i siatka tkane oraz dziane z tasiemek poliolefinowych, wkładka, przekładka i inne wyposażenie opakowań, nakrętka, inne zamknięcia, aplikator i dozownik, duży pojemnik do przewozu luzem (DPPL). |
Opakowania wielomateriałowe: |
Pudełko z laminatu tektura/tworzywo sztuczne/folia aluminiowa, pudełko z laminatu tektura/tworzywo sztuczne, saszetka i torebka z laminatów z udziałem folii aluminiowej lub folii metalizowanej, torebka z laminatu papier/tworzywo sztuczne, torebka z laminatu papier/folia aluminiowa, torebka z laminatu papier/tworzywo sztuczne/folia aluminiowa, torebka z laminatu tworzywo sztuczne/folia aluminiowa, tuba z laminatu tworzywo sztuczne/folia aluminiowa, opakowanie blister pack i skin pack (jeśli jest łączone z innym materiałami, np. tekturą), opakowanie bag in box i worek papierowy z wkładką barierową (jeśli nie można ręcznie oddzielić poszczególnych materiałów), etykieta z laminatu papier/tworzywo sztuczne itp. |
Czy producent elementu opakowania lub materiału opakowaniowego jest producentem opakowania? Niesprecyzowanie takich podstawowych pojęć może skutkować błędami w krajowej sprawozdawczości. Dla przykładu producent laminatu PET/AL/PE, z którego jest wytwarzana saszetka, nie jest producentem opakowania, ale producentem materiału opakowaniowego. Saszetka ta jest formowana z laminatu na maszynach pakujących u producenta szamponu i on jest producentem opakowania. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku producenta tektury czy folii (materiałów, które mogą być stosowane nie tylko do celów opakowaniowych), z której u innego przedsiębiorcy będą wykonywane torebki typu koszulka (producent tektury lub folii nie musi wiedzieć, do czego zostanie wykorzystana jego produkcja). Jeśli arkusz tektury zostanie wykorzystany jako przekładka w systemie pakowania zastosowanym przez producenta piwa, podmiot ten powinien wykazywać masę tektury w odpowiednim sprawozdaniu z grupy OPAK-1 (nie jest on producentem opakowania, ale przedsiębiorcą wykorzystującym wyrób ogólnego stosowania jako element opakowania). Producent torebek typu koszulka powinien wykazywać masę torebek w sprawozdaniu z grupy OPAK-1. Sprawozdania z grupy OPAK-1 powinni wypełniać również producenci elementów opakowań takich jak zamknięcia, etykiety itp. Obowiązku wypełniania sprawozdań grupy OPAK nie mają producenci, importerzy i eksporterzy półproduktów do produkcji opakowań i ich elementów, np. kształtek wstępnych, z których wytwarzane są butelki z PET (tzw. preformy).
Pudła i pudełka oraz ich wyposażenie wewnętrzne (najczęściej z tektury litej oraz falistej, a także folii lub płyt z tworzyw sztucznych), wykonane w formie wykroju bez względu na sposób jego łączenia (klejenie, zszywanie, formowanie itp.), uznaje się za finalne opakowania. W tym przypadku sprawozdania grupy OPAK wypełniają producenci, importerzy, eksporterzy wykrojów.
Wzory formularzy zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 31 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów formularzy służących do składania rocznych sprawozdań o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy oraz wywiezionych za granicę opakowań (DzU z 2005 r. nr 4, poz. 30).
dr Hanna Żakowska
Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, Warszawa
Źródła:
- Żakowska H.: Obowiązki przedsiębiorców w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych. Gdańsk 2004.
- Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (DzU nr 63, poz. 638, ze zm.).
- Directive 2004/12/EC of the European Parliament and of the Council of 11 February 2004 amending Directive 94/62/EC on packaging and packaging waste (OJ L 47, 18.02.2004).
- Directive 94/62/EC of the European Parliament and of the Council of 20 December 1994 on packaging and packaging waste (OJ L 365, 31.12.1994).
- Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU nr 62, poz. 628, ze zm.).
- Rozporządzenia Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (DzU nr 112, poz. 1206, ze zm.).
- Żakowska H.: Recykling odpadów opakowaniowych. Warszawa 2005.
- Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (DzU nr 63, poz. 639, ze zm.).
- Ustawa z 21 stycznia 2005 r. zmieniającą ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (DzU nr 33, poz. 291).
- Żakowska H., Grochocka M., Nowakowski K: Opracowanie wytycznych w celu interpretacji definicji opakowań w ramach stosowanych przepisów prawnych dotyczących gospodarki odpadami w Polsce, opracowanie na zlecenie Ministerstwa Środowiska, COBRO, sierpień 2003.
