Klimat ma bezpośredni i pośredni wpływ na zdrowie człowieka. Do bezpośrednich wpływów zmian klimatycznych zaliczyć należy przede wszystkim ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak nagłe burze, którym często towarzyszą wyładowania atmosferyczne (ryzyko bezpośredniego uderzenia pioruna) oraz gwałtowny i porywisty wiatr (ryzyko uszkodzenia ciała w wyniku unoszonych przedmiotów, łamanych gałęzi czy przewracających się drzew).

Do tego typu zjawisk zalicza się krótkotrwałe, ale intensywne opady deszczu, powodujące nagłe wezbrania wód w rzekach oraz lokalne podtopienia i nierzadko osuwiska ziemi. Ryzyko dla zdrowia, będące konsekwencją tych zjawisk, dotyczy całej populacji bez wyjątku. Ponadto, jako efekt zmieniającego się klimatu, obserwuje się w naszych szerokościach geograficznych wzrost częstości i czasu trwania fal upałów, z wysoką temperaturą oraz wilgotnością powietrza, znacznie zwiększających ryzyko udarów cieplnych i zgonów.

Grupy szczególnie narażone

Taka sytuacja jest najgroźniejsza w obszarach gęsto zaludnionych i silnie zurbanizowanych, gdy efekt tzw. miejskiej wyspy ciepła utrudnia wychłodzenie powietrza nocą. Osobami szczególnie narażonymi na wpływ upałów są osoby starsze, często z ograniczoną sprawnością ruchową, osoby przewlekle chore ze zdiagnozowanymi chorobami układu krążenia i oddechowego oraz małe dzieci (ze względu na słabo rozwinięty układ odpornościowy oraz niewielką pojemność płuc).

Wzrost temperatury zazwyczaj powiązany jest ze wzrostem usłonecznienia oraz promieniowania docierającego do powierzchni ziemi. Dla ras nieprzyzwyczajonych genetycznie do życia w takich warunkach znacznie wzrasta ryzyko zachorowań na raka skóry (czerniaka), choroby skóry, oczu i zaburzenia układu immunologicznego. Bezpośredni wpływ zmian klimatycznych na zdrowie związany jest również z występowaniem fal chłodów oraz bardzo niskich temperatur zimą, podczas których wśród osób przebywających dłużej na zewnątrz pomieszczeń, szczególnie bezdomnych, może dojść do hipotermii i w efekcie do zgonu.

Choroby klimatozależne

Do pośrednich przyczyn zmian klimatycznych mogących mieć wpływ na zdrowie człowieka zaliczyć należy z kolei tzw. choroby klimatozależne, powodowane najczęściej zmianą warunków termiczno-opadowych na danym terenie, prowadzących m.in. do wydłużania się okresów bezopadowych i tym samym niedoborów wody, których konsekwencją mogą być z kolei wzrost zanieczyszczenia wody i ryzyka zachorowania na tzw. choroby wodozależne i zatrucia pokarmowe (salmonelloza, czerwonka bakteryjna, bakteryjne zakażenie pokarmowe wywołane przez bakterie Escherichia coli i bakterie grupy coli typu kałowego oraz paciorkowce kałowe, wirusowe zapalenie wątroby typu A czy dur brzuszny). Podobne ryzyko występuje również w przypadku powodzi, które mogą doprowadzić do sytuacji epidemiologicznych i skażenia ujęcia wód przeznaczonych do spożycia. Susze i upały mogą powodować ponadto wzrost zanieczyszczenia powietrza ozonem troposferycznym oraz wtórnym pyłem, które są bardzo szkodliwe dla zdrowia.

Zmiany klimatyczne w dłuższej perspektywie z reguły prowadzą do zachwiania równowagi w ekosystemach i tym samym do wzrostu aktywności gatunków fauny i flory obcego pochodzenia, nierzadko inwazyjnych. Stąd wzrost zagrożenia dla zdrowia chorobami przenoszonymi wektorowo przez zakażone owady i inne małe zwierzęta. Z tego powodu również w Polsce notuje się częstsze, obserwowane także w miastach, zachorowania na choroby odkleszczowe (kleszczowe zapalenie mózgu, borelioza oraz babeszjoza) czy wzrost uciążliwości związanej z komarami.

Pośrednim wpływem zmian klimatu są również wywoływane intensywnymi zjawiskami pogodowymi straty materialne, które zwiększają koszty i tym samym prowadzą w konsekwencji do obniżenia poziomu życia. Należy także pamiętać o obserwowanych wraz ze zmieniającym się klimatem zmianach w długości sezonu wegetacyjnego, które pośrednio prowadzą do coraz częściej obserwowanego nasilenia się objawów związanych z alergią i astmą oskrzelową (uczulenia na pylenie różnego rodzaju traw, brzozy, leszczyny i olszy oraz zarodników grzybów).

Krzysztof Skotak