Kolory małej architektury

Prawo budowlane definiuje małą architekturę jako niewielkie obiekty budowlane, którymi mogą być: miejsca kultu religijnego (kapliczki, krzyże przydrożne czy figury świętych), konstrukcje architektury ogrodowej (m.in. altany, posągi, wodotryski i fontanny), obiekty użytkowe – służące codziennej rekreacji (ławki, piaskownice i huśtawki) oraz utrzymaniu porządku, jak np. śmietniki czy ogrodzenia. Zwyczajowo za obiekty małej architektury uważa się również: słupki ogrodzeniowe i pachołki parkingowe, tablice informacyjne, latarnie uliczne, stojaki rowerowe, kosze i kraty na drzewa, zegary reklamowe, a nawet niewielkie kioski i budki handlowe.

 

Pierwsza grupa obiektów wymienionych w prawie, obejmująca kapliczki, figury świętych i krzyże przydrożne, charakteryzuje się nie tylko dużym zróżnicowaniem form i stylów, ale także barw. Tradycyjnie wznoszone na wsiach figury świętych często malowane były realistycznie, z zastosowaniem wielu kolorów, a zwyczaj ten kontynuowany bywa także współcześnie. Przy wyborze barw ważną rolę odgrywa czynnik symboliczny, np. szaty Matki Boskiej często barwione są na kolor niebieski. (Il.1) Kolor większości kapliczek czy krzyży przydrożnych jest jednak zależny od użytego materiału – drewna lub kamienia, które z czasem zmieniają swój odcień pod wpływem warunków atmosferycznych, wrastając stopniowo w otaczający krajobraz. (Il.2)

 

Druga grupa obiektów to umeblowanie przestrzeni ogrodowych – w formie niewielkich budowli altanowych, a także posągów i fontann.

Altany, jako lekkie budowle ogrodowe, są w przeważającej większości wznoszone z drewna i to właśnie ten materiał decyduje o ich barwie. Na ogół są to więc kolory z grupy brązów, jasne w konstrukcjach nowych, niemalowanych, z czasem ciemniejące, a w terenach górskich uzyskujące zabarwienie szare, srebrzyste i metaliczne. Drewno może być oczywiście barwione przy pomocy ochronnych lakierów i impregnatów, jednak zwyczajowo nie zmienia się jego odcienia, nadając mu jedynie połysk, podkreślając usłojenie lub ściemniając do brązu czekoladowego. W przypadku altan wykonanych ze stali lub żeliwa kolorystyka może być bardziej urozmaicona, niemniej przykłady dowodzą, że preferowana jest naturalna barwa materiałowa lub kolor biały.

W przypadku posągów i figur ogrodowych w parkach miejskich lub założeniach pałacowych, niezależnie od stylu, dominująca jest barwa materiałowa. Obiekty te często wykonane są z kamienia i ich barwa zależy od jego rodzaju. Na ogół są to biele i odcienie szarości z domieszką żółcieni. (Il.3) W przypadku figur odlanych z brązu jest to barwa metalu. (Il.4)

Wśród pomników powstających współcześnie zdarzają się jednak wyjątki, jak choćby w przypadku rzeźb awangardowych, których twórcy używają także koloru jako środka wyrazu artystycznego.

Te obiekty wyróżniają się na tle zieleni, przyciągając uwagę widza i stając się akcentami. (Il.5) Żartobliwie można także wspomnieć o popularnych, szczególnie na wsiach, figurkach krasnali ogrodowych, których barwy często mają charakter pseudo-naturalistyczny, przez co stają się one niejednokrotnie przedmiotem krytyki, choć nie można im odmówić także pewnej malowniczości. (Il.6)

 

Fontanny i wodotryski, pełniące w mieście oprócz ozdobnych także funkcje „chłodzące” w upalne dni, dzięki żywiołowi wody stanowią odrębną kategorię wśród obiektów małej architektury.

Pozbawione wody stają się kolejnym pomnikiem. Czynne ożywają i zmieniają charakter otoczenia.

Barwa ich obudowy, podobnie jak w przypadku pomników, jest w większości przypadków barwą materiałową – kamienia lub metalu. Elementem, który wyróżnia te obiekty jest woda, której kolor może być różny – od błękitnego w fontannach Rzymu, poprzez ciemny, prawie czarny w wielu fontannach miejskich, po liczne odcienie światłowodów podświetlających wodę w porze nocnej, co przekształca fontanny w artystyczne, multimedialne widowiska. Przykładem może tu być fontanna The Crown Fountain, wzniesiona w 2004 r. w Millennium Park w Chicago. Obiekt ten, zaprojektowany przez hiszpańskiego rzeźbiarza Jaume Plensa, tworzą dwie 15-metrowe wieże z bloczków szklanych, za których powierzchnią znajdują się LED-owe ściany wideo, wyświetlające różne obrazy m.in. twarze mieszkańców Chicago i sceny przyrodnicze. System medialnej fasady został tak zaprojektowany, aby synchronizować wyświetlane obrazy z przepływem wody i barwą kolorowych świateł, tworząc w rezultacie zadziwiający interaktywny element zaznaczający wejście do parku. (Il.7)

 

Ostatnią, a zarazem największą grupę elementów małej architektury stanowią obiekty użytkowe, porządkowe i rekreacyjne towarzyszące nam niemal na każdym kroku i w każdej przestrzeni, zarówno publicznej, jak i prywatnej, czy to zadaszonej czy otwartej.

Osobne zagadnienie w tej grupie stanowią obiekty zabaw dla dzieci, które z racji swej specyfiki często malowane są w barwach podstawowych – na czerwono, zielono, żółto i niebiesko. (Il.8)

W przypadku typowych obiektów umeblowania przestrzeni miejskiej, jakimi są ławki, latarnie i kosze na śmieci, a także słupy znaków itp., można zauważyć pewne kody kolorystyczne.

Ze względu na fakt, że obiekty te zasadniczo winny spełniać swoją funkcję, nie stając się przy tym przedmiotem szczególnego zainteresowania, ich barwy mają za zadanie harmonizować z terenami zieleni. Stąd dla ławek parkowych i koszy na śmieci, a także niskich ogrodzeń w parkach i skwerach, niezależnie od materiału, wybiera się niemalże standardowo kolor ciemnej, granatowej zieleni (~RGB 40, 84, 83), która współgra zarówno z wieloma odcieniami zieleni obecnymi w krajobrazie, jak i z innymi barwami, np. nawierzchni ścieżek. (Il.9) Podobną funkcję spełnia także często stosowana barwa ciemnozielona (~RGB 24, 72, 45). Rzadziej zdarzają się elementy (głównie ławki) barwione na czerwono, w odcieniu dopełniającym barwy otaczającej zieleni (~RGB 169, 46, 42). (Il.10) W przypadku elementów metalowych, odlewanych lub kutych, powszechnymi kolorami są także brąz i czerń. (Il.11)

W ostatnim czasie stosunkowo często można zauważyć ławki i kosze na śmieci wykonane z kamienia. Wówczas dominującym kolorem staje się odcień jasnej szarości. Podobnie jest w przypadku ławek wykonanych z kamienia lub metalu z siedziskami z drewna, w przypadku których materiały także zachowują swoje barwy naturalne. (Il.12)

 

Jak już wspomniano, obiekty małej architektury cechuje znaczna różnorodność funkcjonalna, formalna i materiałowa, a także kolorystyczna. Generalnie można stwierdzić, że większość z nich zachowuje barwę materiału, z którego została wykonana – drewna, metalu czy kamienia.

Rezultatem wizualnym jest harmonia i integracja z otaczającymi terenami zielonymi.

Osobną grupę stanowią obiekty małej architektury powstające na terenach wiejskich, gdzie wielobarwność, choć niejednokrotnie postrzegana jako kicz, stanowi nieodłączną część tradycji.

W miastach kolor nałożony można spotkać jedynie w przypadku obiektów powstających współcześnie, i to tylko w wypadku, gdy ich zadaniem jest przyciągnięcie uwagi obserwatora (np. rzeźby awangardowych artystów, podświetlanych fontann itp.).

Przykładem mogą tu być dwa projekty grupy McGregor&Coxall, zlokalizowane w Sydney: Airia – plac na osiedlu mieszkaniowym oraz Amoeba 2 – czasowa instalacja na placu miejskim. W projekcie Airia twórcy oprócz wyboru nowoczesnej, sześciennej formy siedzisk nadali im także wyrazistą, czerwoną barwę. (Il.13)

W ramach drugiego przedsięwzięcia zużyte opony samochodowe, pełniące funkcje donic na kwiaty, zostały pomalowane w jaskrawych kolorach – pomarańczowym, różowym i jasnoniebieskim. (Il.14)

Podobnie szokujący i kontrastowy wyraz zyskał plac miejski w szwajcarskim St. Gallen, zaprojektowany przez Carlosa Martineza i znaną artystkę i performerkę Pipilotti Rist. Wszystkie elementy „umeblowania”, siedziska, a także nawierzchnię są wykonano w kolorze czerwonym, co nadało tej przestrzeni zupełnie nowy charakter. (Il.15)

 

dr inż. arch. Justyna Tarajko-Kowalska