Możliwości finansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska z funduszy unijnych w latach 2007-2013
Przystąpienie do Unii Europejskiej otworzyło przed Polską nowe możliwości finansowania inwestycji w ochronie środowiska. Polska stała się beneficjentem pomocy unijnej, która stanowi istotne źródło finansowego wsparcia inwestycji przyczyniających się do dostosowania kraju do norm UE w dziedzinie ochrony środowiska. W latach 2004-2006 na ochronę środowiska przeznaczono ok. 2,5 mld euro ze środków unijnych.
Realizowane przez samorządy duże inwestycje infrastrukturalne, głównie z zakresu gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami, były wspierane ze środków Funduszu Spójności. W latach 2004-2006 Komisja Europejska przyznała dofinansowanie dla 43 dużych projektów inwestycyjnych o łącznej kwocie wsparcia z tego Funduszu w wysokości 1,57 mld euro. Analogiczne inwestycje, o mniejszej skali i typowo regionalnym charakterze, mogły uzyskać wsparcie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Pomoc dla przedsiębiorców na przedsięwzięcia dostosowujące ich firmy do wymogów ochrony środowiska jest udzielana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”.
W 2007 r. rozpoczyna się nowy, siedmioletni okres programowania (zwany również perspektywą finansową), czyli okres obowiązywania dokumentów programowych stanowiących podstawę ubiegania się o pomoc ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Inwestycje z zakresu ochrony środowiska w latach 2007-2013 będą wspierane przede wszystkim w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”. Dodatkowe możliwości uzyskania dofinansowania ze środków unijnych na realizację mniejszych inwestycji, o typowo lokalnym charakterze, będą przewidziane najprawdopodobniej również w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, których zakres i zawartość zostanie ustalona przez samorządy poszczególnych województw w zależności od potrzeb inwestycyjnych w danym regionie. Prace nad przygotowaniem PO „Infrastruktura i Środowisko” koordynuje Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, które jako Instytucja Zarządzająca Programem jest odpowiedzialne za jego przygotowanie, a w dalszej perspektywie – za nadzorowanie i kontrolowanie procesu jego realizacji. Za zarządzanie priorytetami dotyczącymi ochrony środowiska odpowiedzialne będzie Ministerstwo Środowiska jako tzw. Instytucja Pośrednicząca.
Nowe cele
W latach 2004-2006 środki UE były przeznaczone przede wszystkim na realizację projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi oraz na wsparcie przedsiębiorstw w ich dostosowaniu do unijnych norm ochrony środowiska. W przyszłym okresie programowania (2007-2013) pojawią się nowe możliwości uzyskania unijnego dofinansowania w dziedzinach ochrony środowiska nie objętych dotychczas taką pomocą. Projekt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” przewiduje realizację pięciu priorytetów środowiskowych: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, bezpieczeństwo ekologiczne, przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska oraz ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. Obok działań dotyczących ochrony środowiska w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko” będzie można uzyskać wsparcie na realizację inwestycji z zakresu infrastruktury drogowej, kolejowej, energetycznej, zdrowotnej oraz kulturowej.
Zgodnie z projektem PO „Infrastruktura i Środowisko”, zaakceptowanym przez Radę Ministrów 1 sierpnia 2006 r., na realizację priorytetów środowiskowych przewidziano 4 249,8 mln euro ze środków Unii Europejskiej, co stanowi niewiele ponad 20% łącznej kwoty 21,275 mld euro środków UE przeznaczonych na realizację całego Programu. Z wymienionej kwoty większość środków pochodzi z Funduszu Spójności – 3 960 mln euro (ok. 93%). Środki te zostaną przeznaczone na wsparcie projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi oraz bezpieczeństwa ekologicznego. Pozostałe 289,8 mln euro (7%) pochodzić będzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach tej puli dofinansowywane będą przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska oraz projekty z zakresu ochrony przyrody i kształtowania postaw ekologicznych.
Środki niewspółmierne do potrzeb
Trzeba jednak podkreślić, że środki unijne przeznaczone na wsparcie inwestycji z zakresu ochrony środowiska są niewspółmierne do potrzeb. Na realizację zobowiązań akcesyjnych tylko w ramach samej gospodarki wodno-ściekowej potrzeba ok. 6 mld euro. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przedsiębiorców, dla których na siedem lat przeznaczono jedynie 200 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Dodatkowo należy zauważyć, że średnioroczna alokacja na ochronę środowiska w latach 2007-2013 w wysokości 607,11 mln euro będzie niższa niż średnioroczna alokacja w obecnym okresie programowania, która wynosi ok. 833 mln euro.
• Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa
Jak wspomniano na wstępie, w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” finansowanych będzie pięć priorytetów związanych z ochroną środowiska. Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa” finansowany będzie ze środków Funduszu Spójności, a na jego realizację przewidziano 2,475 mld euro. W jego ramach mają być finansowane działania dotyczące budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej, kanalizacji deszczowej i systemów zaopatrzenia w wodę w aglomeracjach powyżej 2 tys. RLM (patrz ramka), ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Doświadczenia związane z przygotowaniem projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w latach 2004-2006 oraz brak regulacji w zakresie minimalnej wartości projektu w rozporządzeniach unijnych regulujących funkcjonowanie Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych w perspektywie finansowej 2007-2013 spowodowały, iż w trakcie prac nad Programem Operacyjnym „Infrastruktura i Środowisko” zrezygnowano z wprowadzenia minimalnej wartości projektu, który może uzyskać współfinansowanie z Funduszu Spójności. Celem takiego posunięcia było uniknięcie sztucznego grupowania projektów, co często miało miejsce w przypadku projektów środowiskowych ubiegających się o dofinansowanie z Funduszu Spójności w obecnym okresie programowania.
Zgodnie z projektem PO „Infrastruktura i Środowisko” Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa” został podzielony na dwa Działania: „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM” oraz „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM”. Celem pierwszego Działania jest przede wszystkim wspieranie kompleksowych inwestycji w dużych aglomeracjach (powyżej 15 tys. RLM), realizowanych przez pojedynczych beneficjentów. Zważywszy na wprowadzenie w przyszłym okresie programowania w odniesieniu do Funduszu Spójności zasady n+2 (która oznacza konieczność fizycznego wydatkowania zobowiązań przyznanych w roku n w roku n+2) ma to zapewnić sprawniejszą realizację poszczególnych projektów. Z kolei Działanie „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM” obejmować będzie budowę, rozbudowę i modernizację przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach pomiędzy 2 a 15 tys. RLM w ramach tzw. grupy projektów indywidualnych. Projekty te będą koordynowane przez właściwe miejscowo wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Gdy celem grupy projektów będzie ochrona Głównego Zbiornika Wód Podziemnych lub rozwiązanie problemów związanych z gospodarką ściekową w układzie zlewniowym, planuje się dopuszczenie włączania do tej grupy przedsięwzięcia dotyczącego aglomeracji powyżej 15 tys. RLM.
W przypadku obu Działań wsparcie będzie można uzyskać na realizację projektów dotyczących: budowy i modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej, budowy i modernizacji sieci kanalizacji deszczowej (o ile przyczyni się to do wdrożenia założeń Dyrektywy 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych), budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy, rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę. O dofinansowanie z Funduszu Spójności będą mogły ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych gmin (np. przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne). Maksymalny możliwy do uzyskania poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych (ogół kosztów, które kwalifikują się do refundacji ze środków funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności). Rzeczywisty poziom dofinansowania będzie ustalany indywidualnie w stosunku do każdego projektu w wyniku przeprowadzonej analizy finansowo-ekonomicznej po uwzględnieniu dochodów generowanych przez projekt.
• Priorytet II „Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi”
Celem Priorytetu II „Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi” jest redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych, zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż składowanie oraz zwiększenie ilości przywróconych poprzez rekultywację do właściwego stanu terenów zdegradowanych i składowisk, przeznaczonych na cele przyrodnicze, a także zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem abrazji. Priorytet II będzie finansowany ze środków Funduszu Spójności, a na jego realizację przewidziano 990 mln euro. Został on podzielony na dwa Działania: „Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych” oraz „Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych oraz ochrona brzegów morskich”. Podstawowym celem pierwszego Działania jest redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych i zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu. Będzie on realizowany poprzez rozwój nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym ich termicznego przekształcania, oraz intensyfikację odzysku, w tym recyklingu odpadów i ich unieszkodliwiania w procesach innych niż składowanie. W ramach Działania wspierana będzie budowa instalacji umożliwiających przygotowanie do odzysku lub unieszkodliwiania poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Ponadto przewiduje się tworzenie kompleksowych systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności niebezpiecznych, a także odpadów wielkogabarytowych i budowlanych. Wspierane będą przede wszystkim kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi, uwzględniające co najmniej działania prewencyjne, selektywne zbieranie, przygotowanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwiania oraz, o ile wynika to z planów gospodarki odpadami, instalacje do odzysku (w tym recyklingu) i unieszkodliwiania. Dodatkowo dofinansowaniem objęte będą projekty dotyczące budowy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (w szczególności odpadów niebezpiecznych), instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku (w tym recyklingu), instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii lub instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Wsparcie uzyskają również projekty zmierzające do dostosowania istniejących składowisk odpadów do obowiązujących przepisów. O dofinansowanie z Funduszu Spójności będą mogły ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek. Podobnie jak w przypadku projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, nie przewiduje się tu wprowadzenia minimalnej wartości kosztów inwestycyjnych, zgłaszane projekty muszą jednak dotyczyć instalacji i systemów gospodarki odpadami obsługujących co najmniej 150 tys. mieszkańców.
Celem Działania „Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych oraz ochrona brzegów morskich” jest natomiast zwiększenie ilości przywróconych poprzez rekultywację do właściwego stanu terenów zdegradowanych i składowisk, przeznaczonych na cele przyrodnicze, oraz zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem erozji. Dofinansowanie z Funduszu Spójności będzie można uzyskać na realizację projektów polegających na rekultywacji terenów powojskowych oraz zdegradowanych przez przemysł i górnictwo z przeznaczeniem ich na cele przyrodnicze (włącznie z działaniami udostępniającymi tereny do rekultywacji – usuwanie min, zanieczyszczeń ropopochodnych i chemicznych). Ponadto wsparciem objęte zostaną projekty polegające na modernizacji i budowie umocnień brzegowych oraz sztucznym zasilaniu wraz z budowlami wspomagającymi. Wnioski o dofinansowanie w ramach tego Działania mogą składać jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek, wojsko, wojewodowie, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne oraz urzędy morskie. Zarówno w przypadku projektów z zakresu gospodarki odpadami, jak i projektów dotyczących rekultywacji i ochrony brzegów morskich maksymalny możliwy do uzyskania poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych. Z uwagi na fakt, iż oba Działania mogą być objęte pomocą publiczną, rzeczywisty poziom dofinansowania wynikać będzie z dopuszczalnych pułapów tej pomocy.
• Priorytet III „Bezpieczeństwo ekologiczne”
Kolejny Priorytet dotyczący ochrony środowiska, zawarty w PO „Infrastruktura i Środowisko”, to „Bezpieczeństwo ekologiczne”. W jego ramach przewidziane jest finansowanie działań związanych z ochroną przeciwpowodziową, ochroną przed skutkami suszy oraz klęsk żywiołowych, zapewnieniem bezpieczeństwa sanitarnego wód przybrzeżnych oraz rozwojem systemu monitoringu środowiska. Podobnie jak dwa poprzednie Priorytety, także ten będzie współfinansowany ze środków Funduszu Spójności – zabezpieczono na to kwotę 495 mln euro. Celem działania dotyczącego ochrony przeciwpowodziowej jest zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych wody niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy. Wspierane będą następujące typy projektów: budowa wielozadaniowych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych, modernizacja i poprawa stanu bezpieczeństwa technicznego urządzeń wodnych, renaturyzacja cieków wodnych, budowa ponadregionalnych systemów małej retencji, utrzymanie rzek nizinnych, rzek i potoków górskich oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie, budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego urządzeń przeciwpowodziowych (takich jak wały, przepompownie, poldery, suche zbiorniki) oraz zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego i technicznego utrzymania rzeki. Dodatkowo planuje się wsparcie działań dotyczących budowy i modernizacji infrastruktury służącej oczyszczaniu i odprowadzaniu wód opadowych i roztopowych do akwenów morskich. Propozycje projektów mogą być zgłaszane przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, Wojewódzkie Zarządy Urządzeń i Melioracji Wodnych, jednostki samorządu terytorialnego i podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek oraz Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. Pomocą mogą być objęte jedynie inwestycje dotyczące zbiorników retencyjnych ponadregionalnych lub o powierzchni powyżej 10 mln m3 oraz działania z zakresu wód powodziowych bądź z zakresu odprowadzania wód opadowych i roztopowych do Morza Bałtyckiego, o wartości powyżej 10 mln euro. Dofinansowanie ze środków unijnych może wynieść maksymalnie 85% kwalifikujących się wydatków.
W ramach Priorytetu „Bezpieczeństwo ekologiczne” przewidziano również wsparcie inwestycji dotyczących zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałania poważnym awariom. Dofinansowanie będą mogły uzyskać następujące typy projektów: budowanie i doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń naturalnych i stwarzanych poważnymi awariami (w tym wyposażenie w specjalistyczny sprzęt), zakupy specjalistycznego sprzętu niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii (np. samochodów ratownictwa chemicznego i ekologicznego, samochodów ratowniczo-gaśniczych, pomp, łodzi, sprzętu zaplecza socjalnego dla ewakuowanych, nośników kontenerów z innym sprzętem specjalistycznym), wsparcie techniczne krajowego systemu reagowania kryzysowego oraz ratowniczo-gaśniczego w zakresie ratownictwa ekologicznego i chemicznego oraz przedsięwzięcia w zakresie metod i narzędzi do analizowania zagrożeń poważnymi awariami. Potencjalnymi beneficjentami są Komenda Główna oraz komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej, Główny i Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe oraz jego jednostki organizacyjne, urzędy morskie oraz Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa. Pomoc unijną będą mogły otrzymać również projekty dotyczące monitoringu środowiska. Celem wsparcia tego typu działań jest usprawnienie monitoringu stanu środowiska, gdyż obserwacja i ocena stanu środowiska oraz kontrola przestrzegania prawa ochrony środowiska jest podstawowym i niezbędnym sposobem monitorowania skuteczności podejmowanych działań na rzecz poprawy jego jakości. Działania te stanowią źródło informacji, ułatwiając pełniejszą identyfikację problemów, podejmowanie decyzji i alokację funduszy na działania zapobiegawcze i naprawcze. Działanie to jest skierowane do Głównego i wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz jego jednostek organizacyjnych, które będą mogły zgłaszać projekty dotyczące wdrażania nowych narzędzi i metod obserwacji stanu środowiska oraz przygotowania nowych bądź modernizacji istniejących baz danych do gromadzenia i przetwarzania informacji o środowisku. Zarówno w przypadku projektów z zakresu zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałania poważnym awariom, jak i projektów dotyczących monitoringu środowiska minimalna wartość projektu to 1 mln euro, a maksymalny poziom dofinansowania ze środków unijnych to 85% wydatków kwalifikowanych.
• Priorytet IV „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska”
Następny Priorytet PO „Infrastruktura i Środowisko” – „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska” – jest w całości przeznaczony dla przedsiębiorców. Źródłem współfinansowania unijnego jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (200 mln euro). W ramach tego Priorytetu przewidziane jest finansowanie projektów dużych przedsiębiorstw redukujących ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery i odprowadzanych ze ściekami oraz redukujących ilość powstających odpadów i zwiększających udział odpadów odzyskiwanych. Priorytet ten ma też na celu wsparcie systemów zarządzania środowiskowego. Nie przewidziano w nim minimalnej wartości projektu. Wszystkie działania skierowane do przedsiębiorców są objęte pomocą publiczną, a zatem maksymalny poziom dofinansowania zostanie ograniczony poprzez limity wynikające z pomocy publicznej. W ramach działania związanego ze wsparciem systemów zarządzania środowiskowego popularyzowane będzie wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego. Przedsiębiorstwom udzielana będzie pomoc w przygotowaniu niezbędnych audytów potrzebnych do uzyskania odpowiednich certyfikatów oraz we wdrożeniach koniecznych do uzyskania certyfikatu środków. Dofinansowywana będzie publikacja materiałów uzasadniających wprowadzenie systemów zarządzania środowiskowego, projekty dostosowawcze dla przedsiębiorstw, warunkujące uzyskanie certyfikatu, projekty dla uzyskania ekoznaków dla produktów oraz projekty związane z wprowadzeniem ekoetykiet.
Planowane jest również wspieranie projektów mających na celu racjonalizację gospodarki zasobami naturalnymi i odpadami, w tym zmniejszenie ilości odpadów innych niż komunalne i zwiększenie poziomu odzysku tych odpadów. Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami dokonywana będzie poprzez wsparcie wdrażania nowych technologii w zakresie ograniczania materiałochłonności i ilości wytwarzanych odpadów. Wspierane będą rozbudowa i modernizacja istniejących instalacji przemysłowych, prowadzące do zmniejszenia zarówno zużycia surowców i materiałów oraz wytwarzanych ilości odpadów, jak i ich wpływu na środowisko, zgodnie ze standardami unijnymi. Możliwe rodzaje projektów to zastępowanie surowców pierwotnych surowcami wtórnymi, ograniczanie ilości powstawania odpadów czy też ograniczanie zużycia surowców naturalnych (w tym wody) i energii. W ramach PO „Infrastruktura i Środowisko” wspierane będą inwestycje pozwalające przedsiębiorcy wdrożyć najlepsze dostępne techniki (BAT), umożliwiające dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego (Dyrektywa Rady 96/61/WE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli), co jest często niezbędne do ich funkcjonowania w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Instalacja, której ma dotyczyć inwestycja, powinna podlegać przepisom Rozporządzenia Ministra Środowiska z 26 lipca 2002 r. w sprawie instalacji, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU nr 122, poz. 1055).
Wnioskować będzie można o współfinansowanie projektów dotyczących zmian technologii służących zarówno eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości poprzez zapobieganie emisjom do środowiska, jak i zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz surowce (ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego wykorzystania ciepła odpadowego oraz ograniczenia wytwarzania odpadów). Wsparcie przeznaczone będzie też na projekty mające na celu zmiany technologii ukierunkowane na ograniczenie wielkości emisji niektórych substancji i energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT, a także na inwestycje w urządzenia ograniczające emisję do środowiska (tzw. urządzenia „końca rury”), których zastosowanie jest niezbędne dla spełnienia zaostrzających się standardów emisyjnych lub granicznych wielkości emisji. W PO „Infrastruktura i Środowisko” zaplanowano również wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Celem jest ograniczenie ładunku zanieczyszczeń (w szczególności substancji niebezpiecznych) odprowadzanych przez przemysł do środowiska wodnego oraz zmniejszenie ilości nieoczyszczonych ścieków przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi. Pomocą unijną zostaną objęte inwestycje w technologie oraz infrastrukturę gospodarki wodno-ściekowej, mające na celu ograniczenie ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych (szczególnie ścieków niebezpiecznych) oraz służące zwiększeniu stopnia redukcji ładunku zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do wód (inwestycje mające na celu zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, budowa lub modernizacja oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych). Przedsiębiorcy będą mogli uzyskać wsparcie również na działania w zakresie ochrony powietrza, których celem jest poprawa jakości powietrza poprzez obniżenie wielkości emisji substancji zanieczyszczających z obiektów spalania paliw o mocy większej od 50 MW. Pomoc dla przedsiębiorców będzie ukierunkowana na inwestycje w zakresie ochrony powietrza i dostosowanie istniejących obiektów do wymagań wynikających z Dyrektywy 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania. Wspierane będą inwestycje w istniejących obiektach spalania o mocy cieplnej wprowadzanej w paliwie większej niż 50 MW, w szczególności obiekty wymienione na liście odstępstw od wymagań dyrektywy 2001/80/WE, umieszczonej w załączniku XII Traktatu Akcesyjnego. Potencjalne rodzaje projektów to m.in. modernizacja lub rozbudowa obiektów systemów spalania paliw i systemów ciepłowniczych, modernizacja urządzeń lub wyposażenie obiektów spalania paliw w urządzenia lub instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych czy też konwersja obiektów spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku.
Przewidziano również wsparcie dla przedsiębiorców w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów poużytkowych i niebezpiecznych. Dofinansowana inwestycja powinna przyczynić się do realizacji postanowień Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz ustaw dotyczących postępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów (opakowania i odpady opakowaniowe, baterie i akumulatory, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, pojazdy wycofane z eksploatacji). Wspierane będą następujące rodzaje projektów: budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do odzysku (w tym recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie z Krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania podobnych typów odpadów), budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do przekształcania odpadów w celu ułatwienia ich magazynowania i transportu oraz przygotowania ich do odzysku lub unieszkodliwiania oraz budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do zbierania lub magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych.
• Priorytet V „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych”
Ostatni priorytet z zakresu ochrony środowiska, przewidziany do realizacji w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko”, to „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych”. W jego ramach przewidziane jest finansowanie działań związanych z czynną ochroną przyrody na obszarach chronionych w Polsce. Wspierane będą działania mające na celu zachowanie zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów oraz przywracania drożności korytarzy ekologicznych, aby umożliwić prawidłowe funkcjonowanie sieci Natura 2000. Realizowane będą również działania związane z kształtowaniem postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska i przyrody, w tym różnorodności biologicznej, i ochronie krajobrazu, a także zachowań proekologicznych poprzez szeroko rozumianą edukację ekologiczną. Priorytet ten będzie współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na jego realizację przeznaczono 89,8 mln euro.
Wspierane będą kompleksowe projekty z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowania różnorodności gatunkowej. Kompleksowe projekty obejmować będą działania służące bezpośrednio ochronie wartości przyrodniczych siedlisk zagrożonych w skali kraju i Europy, polegające na przywracaniu lub odtworzeniu ich właściwego stanu, przywracaniu właściwego składu gatunkowego drzewostanów oraz na wykupie gruntów dla celów ochrony przyrody. Ponieważ największe niekorzystne przekształcenia i potrzeby działań ochronnych wykazują siedliska nieleśne i wodne, duży nacisk został położony na projekty mające na celu odtwarzanie i kształtowanie warunków dla trwałego zachowania tych siedlisk, w tym zwłaszcza zbiorników wodnych, mokradeł, torfowisk, wrzosowisk i innych siedlisk zaliczanych do nieużytków lub marginalnych użytków rolniczych. W zakresie ekosystemów leśnych prowadzona będzie przebudowa struktury gatunkowej drzewostanów, polegająca na doborze drzew zgodnych z ich naturalnym siedliskiem przyrodniczym. Wprowadzanie rodzimych gatunków drzew właściwych dla naturalnych zbiorowisk roślinnych powinno przebiegać z równoczesnym usuwaniem inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia geograficznego. W ramach działania będą realizowane również inwestycje związane z udostępnianiem i promocją obszarów chronionych, np. wyznaczanie szlaków turystycznych, budowa ścieżek przyrodniczych na obszarach chronionych oraz innych form małej infrastruktury (zadaszenia, punkty widokowe, parkingi, ścieżki rowerowe itp.), które zabezpieczą przed nadmierną presją turystów na obszary cenne przyrodniczo. Wdrażane będą także projekty obejmujące kompleksowe programy ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, które będą uwzględniać kształtowanie ostoi tych gatunków, zachowanie ich pul genowych in situ i ex situ, restytucję i reintrodukcję oraz budowę infrastruktury niezbędnej do realizacji tych programów. Ponadto działanie to będzie miało na celu wybudowanie obiektów niezbędnych do przetrzymywania gatunków z konwencji „CITES” (patrz ramka) zatrzymywanych na granicy, rozbudowę i modernizację ogrodów zoologicznych i botanicznych, a także budowę i organizację ośrodków rehabilitacji zwierząt rzadkich gatunków. Katalog potencjalnych beneficjentów jest w tym przypadku bardzo szeroki i obejmuje m.in. parki narodowe, nadleśnictwa lub ich grupy, organizacje pozarządowe, jednostki rządowe, samorządowe oraz podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych, wojewodów, ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne, instytucje naukowe, Urzędy Morskie oraz inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych. W ramach tego działania nie przewiduje się pomocy publicznej. Minimalna wartość projektu wynosi 100 tys. euro, a maksymalny poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych.
W ramach piątego Priorytetu zaplanowano również działania mające na celu przywrócenie drożności korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się zwierząt i funkcjonowanie populacji w skali kraju. Przywracanie drożności i funkcjonowania korytarzy lądowych i wodnych jest warunkiem przetrwania wielu gatunków, które wiąże się z możliwością wymiany genów między lokalnymi izolowanymi populacjami zwierząt oraz z koniecznością przemieszczania się populacji. Szczególnie ważną rolę odgrywają korytarze umożliwiające funkcjonowanie sieci Natura 2000. Działanie to będzie ukierunkowane na zniesienie lub ograniczenie barier dla przemieszczania się zwierząt, które tworzy istniejąca infrastruktura techniczna. Przykładowe rodzaje projektów to budowa przejść dla zwierząt nad i pod istniejącymi drogami i liniami kolejowymi oraz likwidacja innych barier dla przemieszczania się zwierząt. Projekty będą mogły być zgłaszane przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, zarządców dróg i linii kolejowych, właściwe jednostki rządowe i samorządowe, parki narodowe, organizacje pozarządowe, Urzędy Morskie oraz podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych. Minimalna wartość projektu wynosi 500 tys. euro, a maksymalny poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych.
Środki UE zostaną również przeznaczone na wsparcie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów chronionych, gdyż właściwa realizacja zadań ochronnych na terenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000 wiąże się z opracowaniem planów ochrony na okres 20 lat. Potencjalni wnioskodawcy to jednostki sprawujące nadzór nad obszarami chronionymi, nadleśnictwa i ich grupy oraz jednostki rządowe. Minimalna wartość projektu wynosi 100 tys. euro.
Ostatni typ działań to kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Finansowane będą akcje edukacyjne z zakresu ochrony środowiska i przyrody dla grup zawodowych wywierających największy wpływ na przyrodę, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów uwzględniania potrzeb przyrody w gospodarce leśnej i wodnej, w rolnictwie, planowaniu przestrzennym i rybołówstwie. Środki przeznaczone będą również na szkolenia usprawniające i ulepszające proces ocen oddziaływania na środowisko, likwidowanie zagrożeń dla środowiska (służby ratownicze, wojsko) oraz wykrywanie i sankcjonowanie przestępstw przeciwko środowisku (celnicy, policja, straże branżowe, wymiar sprawiedliwości), a także na budowę świadomości potrzeby ochrony przyrody i korzyści z dobrze zachowanej przyrody i krajobrazu wśród społeczności lokalnych na obszarach chronionych. W ramach działania mogą być realizowane zadania związane z szeroko pojmowanym kształtowaniem zachowań proekologicznych oraz kompleksowe projekty edukacji ekologicznej (w tym projekty dotyczące organizacji szkoleń i programów aktywnej edukacji z zakresu ochrony środowiska, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej). Minimalna wartość projektu wynosi 500 tys. euro dla kampanii promocyjno-informacyjnych oraz imprez masowych, a dla pozostałych projektów – 100 tys. euro.
Decyzja w sprawie zaakceptowania projektów będzie podejmowana na poziomie Komisji Europejskiej (dla projektów o wartości powyżej 25 mln euro) lub na poziomie krajowym (projekty o wartości poniżej 25 mln euro), a uzależniona będzie od jakości przedłożonej dokumentacji i spełnienia przez projekt parametrów określonych w dokumentach programowych i uzupełniających wytycznych.
Listy indykatywne
Duże projekty (powyżej 25 mln euro), które mają szansę uzyskać dofinansowanie w ramach gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, oraz działania z zakresu bezpieczeństwa ekologicznego związanego z retencjonowaniem wody i poprawą stanu bezpieczeństwa istniejących urządzeń wodnych, zapewnieniem bezpiecznego przejścia wód powodziowych i lodów oraz poprawą stanu bezpieczeństwa sanitarnego wód przybrzeżnych, znajdą się na tzw. listach indykatywnych dołączonych do projektu PO „Infrastruktura i Środowisko”, które będą aktualizowane w ustalonych odstępach czasowych. Projekty z zakresu dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska i ochrony przyrody będą wybierane w drodze konkursu.
Listy indykatywne są otwarte i stanowią jedynie propozycję zagospodarowania puli środków z Funduszu Spójności przyznanej stronie polskiej przez Komisję Europejską. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, iż wstępna identyfikacja projektów i ich umieszczenie na listach indykatywnych nie oznacza automatycznie ich akceptacji do realizacji. Dla uzyskania decyzji o dofinansowaniu kluczowe znaczenie, obok przedstawienia przez wnioskodawcę szeregu dokumentów potwierdzających przygotowanie projektu, będzie miała gotowość danego projektu do realizacji. Ze względu na wprowadzenie w latach 2007-2013 w odniesieniu do Funduszu Spójności zasady n+2 (w latach 2007-2010 – zasady n+3), oznaczającej konieczność szybszego niż dotychczas zakończenia fizycznej realizacji projektu, od wnioskodawców oczekiwany będzie wyższy niż w obecnym okresie programowania poziom gotowości realizacyjnej już w momencie wnioskowania o wsparcie ze środków unijnych w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko”. Preferowane będą projekty posiadające pozwolenia na budowę oraz dokumentację przetargową na wszystkie zadania objęte projektem.
Ostateczny kształt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” zostanie ustalony w drodze negocjacji z Komisją Europejską. Projekt Programu przedłożony do Komisji Europejskiej będzie uwzględniał wyniki konsultacji społecznych, w trakcie których zainteresowane strony mogły zgłaszać sugestie odnośnie ewentualnych zmian bądź uzupełnień w treści Programu. Uwzględnione zostaną również wyniki strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz ewaluacji ex-ante programu. Z chwilą formalnego zatwierdzenia Programu przez Komisję Europejską stanie się on podstawą ubiegania się przez uprawnione podmioty o wsparcie ze środków na realizację inwestycji.
Inwestycje w zakresie ochrony środowiska w latach 2004-2009 mogą być wspierane również w ramach tzw. Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) stanowi 25 krajów Unii Europejskiej oraz Norwegia, Liechtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej 14 października 2003 r. przez przedstawiciela polskiego rządu umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak pozostałym krajom kandydującym wówczas do członkostwa w Unii Europejskiej, środków finansowych w postaci dwóch instrumentów: Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Instrumentu Finansowego. Łącznie w ramach obu mechanizmów Polska otrzymała 533,51 mln euro na lata 2004-20091.
Darczyńcami pomocy są trzy kraje (spośród czterech krajów EFTA – Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Liechtenstein i Islandia. Podstawowym celem mechanizmów jest przyczynianie się do zmniejszenia różnic społecznych i ekonomicznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest sześć obszarów priorytetowych: ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego (w tym transport publiczny i odnowa miast), rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go procesów demokratycznych, opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem oraz badania naukowe.
Ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą być wspierane działania podejmowane w ramach wszystkich sześciu priorytetów Mechanizmu Finansowego EOG oraz na zasadach pierwszeństwa następujące cztery obszary priorytetowe: wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania z Schengen, wzmacnianie sądownictwa i ochrona środowiska (ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych), polityka regionalna i działania transgraniczne oraz pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire.
Instytucją Zarządzającą mechanizmami jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, pełniące funkcję tzw. Krajowego Punktu Kontaktowego. Instytucją Pośredniczącą w zakresie priorytetów środowiskowych jest Ministerstwo Środowiska, Instytucją Wspomagającą jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a Jednostką Płatniczą – Ministerstwo Finansów. Na szczeblu Ministerstwa Środowiska został powołany Komitet Sterujący, odpowiedzialny za tworzenie list rankingowych w ramach poszczególnych priorytetów.
Trzy obszary priorytetowe
W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego trzy obszary priorytetowe dotyczą bezpośrednio zagadnień związanych z ochroną środowiska: „Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii”, „Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami” oraz „Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych”.
W ramach Priorytetu I „Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii” realizowanych jest sześć działań:
• ograniczanie korzystania z indywidualnych systemów ogrzewania na rzecz podłączenia do zbiorczych/komunalnych sieci cieplnych,
• zastąpienie przestarzałych źródeł energii cieplnej nowoczesnymi, energooszczędnymi i ekologicznymi źródłami energii,
• prace termomodernizacyjne w budynkach użyteczności publicznej,
• inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii, tj. wykorzystania energii wodnej (małe elektrownie wodne do 5 MW), energii słonecznej oraz energii pochodzącej ze spalania biomasy (indywidualne systemy grzewcze),
• budowa, przebudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji zbiorczej,
• organizacja selektywnej zbiórki odpadów, a następnie zagospodarowywanie ich poprzez odzysk.
Sumaryczna alokacja (tj. na cały okres funkcjonowania w latach 2004-2009) dla Priorytetu I wynosi ok. 90 mln euro. Dzięki realokacji (tj. przeniesieniu środków z innego Priorytetu) kwota ta wzrosła do 102 mln euro.
W ramach Priorytetu II „Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami” realizowane są następujące działania:
• zmniejszanie energo-, materiało- i wodochłonności produkcji i usług poprzez poprawę efektywności wykorzystania zasobów produkcyjnych,
• wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
• wspieranie procesu tworzenia „zielonych” miejsc pracy i „zielonych zamówień”,
• działania na rzecz poprawy poziomu edukacji ekologicznej poprzez tworzenie sieci nauczania na rzecz środowiska,
• działania zachęcające do ochrony, poprawy i przywracania różnorodności biologicznej, w tym zasobów morskich oraz obszarów włączonych do sieci Natura 2000
• działania na rzecz wsparcia gospodarki leśnej.
Łączna alokacja na lata 2004-2009 dla Priorytetu II wynosi ok. 8 mln euro.
W ramach Norweskiego Instrumentu Finansowego działania z zakresu ochrony środowiska wspierane są w ramach Priorytetu III „Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych”. W ramach działania realizowane są projekty służące wzmocnieniu instytucjonalnemu, polegającemu na pomocy w osiąganiu wymaganych standardów pracy i zachowań przez agendy i urzędy odpowiedzialne za stan środowiska (doradztwo, szkolenia). Całkowita kwota przeznaczona na wsparcie projektów z tego obszaru w latach 2004-2009 wynosi 24 mln euro.
Łącznie na lata 2004-2009 na ochronę środowiska przewidziano ok. 122 mln euro, a dzięki realokacji kwota ta wzrosła do ok. 134 mln euro.
Wnioskodawcami ubiegającymi się o dofinansowanie projektów ze środków mechanizmów finansowych mogą być wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe działające w interesie publicznym. W szczególności wnioskodawcami mogą być organy administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli, instytucje naukowe i badawcze, instytucje branżowe i środowiskowe, organizacje społeczne oraz podmioty partnerstwa publiczno-prywatnego. Beneficjentem nie mogą być natomiast spółdzielnie mieszkaniowe.
Zasadniczo wielkość wsparcia dla projektu ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie może przekraczać 60% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu. W przypadku, gdy 15% lub więcej całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu będzie współfinansowane z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego, Mechanizm Finansowy EOG może zapewnić finansowanie dla pozostałych 85% kosztów kwalifikowalnych projektu.
Dla każdego projektu dofinansowywanego z mechanizmów finansowych podpisywana jest odrębna umowa finansowa pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, działającym jako Krajowy Punkt Kontaktowy, a stosowną instytucją państw-darczyńców. Umowa finansowa określa terminy, warunki pomocy, wysokość dofinansowania oraz zadania i zakres odpowiedzialności wszystkich stron. Wydatki poniesione przed datą udzielenia zobowiązania na dofinansowanie danego projektu przez państwa-darczyńców nie są zaliczane do wydatków kwalifikowalnych. Końcowa data kwalifikowalności wydatków jest określana w umowie finansowej. Pomoc finansowa jest wypłacana w formie refundacji poniesionych udokumentowanych kosztów, zgodnie z ustalonym harmonogramem wydatkowania. Minimalna wysokość dofinansowania to 250 tys. euro, a maksymalna – 2 mln euro. W niektórych, uzasadnionych przypadkach dofinansowywany projekt może uzyskać zaliczkę.
Procedura wniosków o dofinansowanie
Wnioski o dofinansowanie w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Instrumentu Finansowego, dotyczące trzech priorytetów środowiskowych, należy składać do Ministerstwa Środowiska, jako Instytucji Pośredniczącej, w terminach określonych w ogłoszeniu o naborze zamieszczonym na stronie internetowej. W ogłoszeniu o naborze wskazane są minimalne warunki formalne, jakie musi spełniać wniosek aplikacyjny. Określona jest również lista wymaganych załączników.
Procedura oceny wniosków o dofinansowanie projektów jest kilkuetapowa. Etap pierwszy to weryfikacja wniosku przez Ministerstwo Środowiska (we współpracy z Instytucją Wspomagającą, czyli Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), polegająca na wstępnej selekcji wniosków w oparciu o wymogi formalne (wskazane w ogłoszeniu), ocenie wniosków wg kryteriów ogólnych i merytoryczno-technicznych, a następnie przedłożeniu listy kwalifikowalnych projektów Komitetowi Sterującemu do zatwierdzenia. Etap drugi oceny to prace Komitetu Sterującego, obejmujące zatwierdzenie, odrzucenie lub zmianę miejsca wniosku na liście rankingowej, a w przypadku rozbieżności głosów członków Komitetu Sterującego – zlecenie dodatkowej oceny wniosku niezależnemu ekspertowi oraz przekazanie listy zatwierdzonych projektów do Krajowego Punktu Kontaktowego, czyli Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Krajowy Punkt Kontaktowy przeprowadza weryfikację wniosków pod kątem wymogów formalnych oraz stopnia spełnienia kryteriów ogólnych przez poszczególne projekty. W przypadku oceny negatywnej Krajowy Punkt Kontaktowy zwraca wniosek z oceną do Instytucji Pośredniczącej, która następnie informuje o tym Komitet Sterujący. Projekty ocenione pozytywnie są przekazywane przez Krajowy Punkt Kontaktowy do Biura Mechanizmów Finansowych w Brukseli.
Pozytywna decyzja instytucji darczyńców wobec danego wniosku aplikacyjnego staje się podstawą do podpisania dwóch umów finansowych. Pierwsza podpisywana jest pomiędzy Komitetem Mechanizmu Finansowego i/lub norweskim Ministerstwem Spraw Zagranicznych (w zależności od źródła dofinansowania) a Krajowym Punktem Kontaktowym, druga umowa – pomiędzy Instytucją Pośredniczącą a beneficjentem.
Pierwszy nabór wniosków odbył się w terminie od 5 września do 30 listopada 2005 r. Dotyczył dofinansowania pojedynczych projektów i programów dla alokacji z lat 2004-2005 w łącznej kwocie 175,7 mln euro. Złożonych zostało w sumie 1390 wniosków, w tym 685 wniosków dotyczących trzech priorytetów środowiskowych. W ramach priorytetów środowiskowych największym zainteresowaniem cieszyły się dwa Działania: „Prace termomodernizacyjne w budynkach użyteczności publicznej” (296 złożonych wniosków) oraz „Budowa, przebudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji zbiorczej” (274 złożonych wniosków).
Z uwagi na ograniczoną kwotę środków pozostających do dyspozycji zaistniała konieczność wyboru projektów w najwyższym stopniu spełniających określone kryteria. W wyniku przeprowadzonej oceny formalnej i merytoryczno-technicznej ostatecznie do dofinansowania zarekomendowanych zostało 66 wniosków dotyczących priorytetów środowiskowych na łączną kwotę ok. 54 mln euro. Wnioski po uprzednim tłumaczeniu na język angielski są przekazywane do Biura Mechanizmów Finansowych w Brukseli, gdzie oceniane są zgodnie z obowiązującymi „Zasadami i procedurami wdrażania Mechanizmów Finansowych EOG” przez Komisję Europejską oraz państwa-darczyńców, które dopiero po tym etapie podpiszą umowy o dofinansowanie określonych projektów z wybranymi ostatecznie beneficjentami. Z dotychczasowych doświadczeń we wdrażaniu innych środków pomocowych UE przeznaczonych na ochronę środowiska wynika, że ocena wniosków w Brukseli może trwać od dwóch do trzech miesięcy.
Kolejną możliwość finansowania projektów środowiskowych stwarza Instrument Finansowy LIFE+, który jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 r. Program LIFE składał się z trzech tematycznych komponentów: „Przyroda”, „Środowisko” i „Kraje Trzecie”.
LIFE – „Przyroda” finansował działania w zakresie ochrony przyrody, uczestniczył we wdrażaniu założeń dyrektywy ptasiej (Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r.w sprawie ochrony dzikich ptaków) i siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) oraz w szczególności w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony – NATURA 2000, której celem jest zachowanie i ochrona w naturalnym zasięgu najcenniejszych gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty.
LIFE – „Środowisko” przyczyniał się do opracowywania innowacyjnych i zintegrowanych technik oraz metod do rozwoju polityki Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska. Środki dostępne w ramach komponentu „Środowisko” były przeznaczone na finansowanie innowacyjnych działań o charakterze demonstracyjnym oraz działań o charakterze przygotowawczym. LIFE – „Kraje Trzecie” wspierał działania administracyjne w zakresie ochrony środowiska oraz rozwoju polityk i programów ekologicznych w krajach trzecich leżących u wybrzeży Morza Śródziemnego i Morza Bałtyckiego, innych niż kraje kandydujące.
Polska rozpoczęła wdrażanie LIFE w momencie uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej. W latach 2004-2006 do dofinansowania zostało zgłoszonych z naszego kraju 25 projektów, jednak tylko cztery uzyskały akceptację Brukseli. Są to projekty „Menedżer środowiska” (o wartości ok. 1 mln euro, dofinansowanie 50%, wnioskodawca – Fundacja Partnerstwo dla Środowiska), „Ochrona bałtyckich torfowisk wysokich na Pomorzu” (o wartości ok. 970 tys. euro, dofinansowanie 70%, wnioskodawca – Klub Przyrodników), „Ochrona Wodniczki” (o wartości ok. 6,243 mln euro, dofinansowanie 75%, wnioskodawca – Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków) oraz „Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej” (o wartości ok. 1,445 mln euro, dofinansowanie 69%, wnioskodawca – Polska Akademia Nauk).
Nasz kraj uczestniczy także w projektach międzynarodowych realizowanych z innymi partnerami z Unii Europejskiej: „Ochrona i poprawa jakości siedlisk rzadkich motyli podmokłych łąk półnaturalnych” (wnioskodawca – Regionalne Centrum Ekologiczne na Węgrzech, realizator projektu – przedstawicielstwo Regionalnego Centrum Ekologicznego w Polsce) oraz „NITRABAR – ochrona i oczyszczanie wód gruntowych” (wnioskodawca – Firstfaraday z Anglii, od strony polskiej uczestniczy Przedsiębiorstwo Robót Geologiczno-Wiertniczych).
Cele nowego Instrumentu Finansowego LIFE+ i jego założenia pozostają bez zmian, ale inne będą zasady składania i oceny wniosków, wyboru i monitorowania projektów, zmienia się również układ komponentów. Dotychczas wnioski o dofinansowanie do LIFE były składane bezpośrednio do Komisji Europejskiej. Od 2007 r. określone zostaną pule środków finansowych dla każdego państwa członkowskiego, a projekty będą składane i oceniane na poziomie krajowym.
Instrument Finansowy LIFE+ na lata 2007-2013 jest jedynym europejskim instrumentem w całości koncentrującym się na dziedzinie środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie działań mających na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, a także wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska.
Instrument ten powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Szóstego Programu Działań na Rzecz Środowiska (2002-2012), takich jak ochrona przyrody i bioróżnorodności, przeciwdziałanie zmianom klimatu, zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami.
Wdrażanie LIFE+ rozpocznie się najwcześniej 1 stycznia 2007 r., wraz z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie LIFE+, nad którym obecnie pracuje Komisja Europejska, a którego uchwalenie przez Parlament Europejski spodziewane jest późną jesienią 2006 r.
Trzy komponenty LIFE+
LIFE+ zgodnie z projektem rozporządzenia umożliwi realizację projektów z zakresu trzech komponentów: „Przyroda i różnorodność biologiczna”, „Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska” oraz „Informacja i komunikacja”.
Celem wsparcia z komponentu 1 „Przyroda i różnorodność biologiczna” będzie bierna i czynna ochrona, zachowanie, odtwarzanie, monitorowanie i poprawa funkcjonowania systemów przyrodniczych, siedlisk przyrodniczych, siedlisk i populacji dzikiej flory i fauny, dążące do zahamowania do 2010 r. utraty różnorodności biologicznej. Wsparcie finansowe ma przyczynić się do wdrażania polityki i prawodawstwa wspólnotowego dotyczących przyrody i różnorodności biologicznej, w szczególności dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz dalszego rozwoju i wdrażania sieci Natura 2000, łącznie z siedliskami i gatunkami przybrzeżnymi i morskimi. Dofinansowanie ma przyczynić się również do tworzenia i wdrażania polityki w zakresie ochrony różnorodności biologicznej oraz do tworzenia i wdrażania instrumentów monitorowania i oceny tej różnorodności (czynników na nią wpływających, presji i reakcji na te czynniki) – w szczególności pod kątem osiągnięcia celu powstrzymania utraty różnorodności biologicznej UE do 2010 r. Wspierany ma być także rozwój wiedzy na temat wpływu GMO (genetycznie zmodyfikowanych organizmów) na ekosystemy i różnorodność biologiczną (metodyka zarządzania ryzykiem).
Komponent 2 „Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska” ma na celu wspieranie działań służących stabilizacji stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze, polepszaniu jakości powietrza i jakości wody, ochronie przed hałasem oraz ochronie i zapewnieniu racjonalnego użytkowania gleb. Wspierane będą również działania związane z poprawą jakości środowiska na obszarach miejskich, ochroną przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje chemiczne, ochroną przed występowaniem pożarów na obszarach leśnych, rozwojem systemu monitorowania lasów oraz wdrażaniem polityk zapewniających zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i odpadów. Dofinansowanie obejmować będzie również działania związane z promocją skutecznego wdrażania prawodawstwa środowiskowego UE, poprawą stanu wiedzy na temat polityki środowiskowej oraz podnoszeniem świadomości w zakresie środowiska naturalnego.
Celem wsparcia komponentu 3 „Informacja i komunikacja” jest rozpowszechnianie i przepływ informacji na temat ochrony środowiska oraz podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej, a także szkolenia i treningi dla jednostek uczestniczących w zapobieganiu pożarom lasów.
Na lata 2007-2013 na finansowanie działań z LIFE+ przewidziano ok. 2 mld euro, z czego 80% będzie w dyspozycji poszczególnych krajów członkowskich, a 20% będzie zarządzane centralnie przez Komisję Europejską. Planowana przez Komisję Europejską alokacja dla Polski na lata 2007-2010 wynosi ok. 42 mln euro, przy czym na sam 2007 r. przewidziano ok. 9 mln euro. Alokacja na poszczególne państwa będzie przyznawana na podstawie czterech kryteriów – liczbę ludności (50%), zagęszczenie ludności (5%), powierzchnia obszarów Natura 2000 (25%) oraz powierzchnia obszarów Natura 2000 w stosunku do powierzchni kraju (20%).
Podstawowym maksymalnym poziomem dofinansowania dla projektów LIFE+ jest 50%, jednak w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach dofinansowanie może wynieść 75% (dla projektów z komponentu 1 „Przyroda i różnorodność biologiczna”). Najniższy poziom dofinansowania dla projektów, które przynoszą zysk i ubiegają się o wsparcie z komponentu 2 „Polityka środowiskowa i zarządzanie”, wynosić będzie 30%.
W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych.
Projekty mogą być finansowane przez LIFE+, jeśli spełniają kryteria kwalifikacyjne określone w art. 3 projektu rozporządzenia w sprawie LIFE+, czyli są ukierunkowane na monitorowanie stanu środowiska, analizy, badania, modelowanie i tworzenie scenariuszy, prezentacje innowacyjnych podejść, technologii, metod i instrumentów, zarządzanie gatunkami i obszarami oraz planowanie ochrony obszarów, w tym zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000. Na dofinansowanie z LIFE+ mogą też liczyć projekty obejmujące szkolenia, warsztaty i spotkania, platformy nawiązywania kontaktów zawodowych i wymiany najlepszych praktyk oraz działania informacyjne i komunikacyjne, w tym kampanie na rzecz zwiększania świadomości społecznej.
Ważną informacją dla osób zainteresowanych Instrumentem Finansowym LIFE+ może być fakt, iż projekt rozporządzenia zakłada, że finansowanie poprzez LIFE+ mogą otrzymywać jednostki, podmioty i instytucje publiczne lub prywatne, czyli w praktyce każdy. Należy jednak pamiętać, iż LIFE+ jest instrumentem ściśle związanym z finansowaniem ochrony środowiska, a nie z pomocą na rozwój czy modernizację infrastruktury. Także zasięg i oddziaływanie projektów powinny być na poziomie europejskim, a realizowane projekty muszą mieć charakter innowacyjny, pilotażowy lub stanowić tzw. najlepszą praktykę.
W celu najlepszego wykorzystania LIFE+ Polska jest zobowiązana do przedstawienia konkretnych rocznych programów krajowych do akceptacji Komisji Europejskiej. Program taki musi być napisany na podstawie wieloletniego programu strategicznego Komisji Europejskiej, która sporządzi dwa takie programy. Pierwszy program strategiczny obejmuje lata 2007-2010, drugi – lata 2011-2013. Programy te określą główne cele wsparcia z LIFE+, priorytetowe obszary wsparcia, rodzaje projektów możliwych do wsparcia oraz oczekiwane wyniki finansowania z LIFE+. Trwają również prace nad powołaniem tzw. agencji krajowej, tj. jednostki, do której będzie się składało wnioski i która będzie oceniała projekty.
Szczegółowe informacje oraz najnowsze wiadomości można znaleźć na stronie Ministerstwa Środowiska poświęconej Instrumentowi LIFE+ www.ekoportal.pl, zakładka Fundusze UE/Fundusz LIFE+.
Joanna Książek
Agnieszka Zdunek
Departament Funduszy Ekologicznych
Ministerstwo Środowiska
Źródło
Śródtytuły od redakcji
Realizowane przez samorządy duże inwestycje infrastrukturalne, głównie z zakresu gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami, były wspierane ze środków Funduszu Spójności. W latach 2004-2006 Komisja Europejska przyznała dofinansowanie dla 43 dużych projektów inwestycyjnych o łącznej kwocie wsparcia z tego Funduszu w wysokości 1,57 mld euro. Analogiczne inwestycje, o mniejszej skali i typowo regionalnym charakterze, mogły uzyskać wsparcie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Pomoc dla przedsiębiorców na przedsięwzięcia dostosowujące ich firmy do wymogów ochrony środowiska jest udzielana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”.
W 2007 r. rozpoczyna się nowy, siedmioletni okres programowania (zwany również perspektywą finansową), czyli okres obowiązywania dokumentów programowych stanowiących podstawę ubiegania się o pomoc ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Inwestycje z zakresu ochrony środowiska w latach 2007-2013 będą wspierane przede wszystkim w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”. Dodatkowe możliwości uzyskania dofinansowania ze środków unijnych na realizację mniejszych inwestycji, o typowo lokalnym charakterze, będą przewidziane najprawdopodobniej również w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, których zakres i zawartość zostanie ustalona przez samorządy poszczególnych województw w zależności od potrzeb inwestycyjnych w danym regionie. Prace nad przygotowaniem PO „Infrastruktura i Środowisko” koordynuje Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, które jako Instytucja Zarządzająca Programem jest odpowiedzialne za jego przygotowanie, a w dalszej perspektywie – za nadzorowanie i kontrolowanie procesu jego realizacji. Za zarządzanie priorytetami dotyczącymi ochrony środowiska odpowiedzialne będzie Ministerstwo Środowiska jako tzw. Instytucja Pośrednicząca.
Nowe cele
W latach 2004-2006 środki UE były przeznaczone przede wszystkim na realizację projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi oraz na wsparcie przedsiębiorstw w ich dostosowaniu do unijnych norm ochrony środowiska. W przyszłym okresie programowania (2007-2013) pojawią się nowe możliwości uzyskania unijnego dofinansowania w dziedzinach ochrony środowiska nie objętych dotychczas taką pomocą. Projekt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” przewiduje realizację pięciu priorytetów środowiskowych: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, bezpieczeństwo ekologiczne, przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska oraz ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. Obok działań dotyczących ochrony środowiska w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko” będzie można uzyskać wsparcie na realizację inwestycji z zakresu infrastruktury drogowej, kolejowej, energetycznej, zdrowotnej oraz kulturowej.
Zgodnie z projektem PO „Infrastruktura i Środowisko”, zaakceptowanym przez Radę Ministrów 1 sierpnia 2006 r., na realizację priorytetów środowiskowych przewidziano 4 249,8 mln euro ze środków Unii Europejskiej, co stanowi niewiele ponad 20% łącznej kwoty 21,275 mld euro środków UE przeznaczonych na realizację całego Programu. Z wymienionej kwoty większość środków pochodzi z Funduszu Spójności – 3 960 mln euro (ok. 93%). Środki te zostaną przeznaczone na wsparcie projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi oraz bezpieczeństwa ekologicznego. Pozostałe 289,8 mln euro (7%) pochodzić będzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach tej puli dofinansowywane będą przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska oraz projekty z zakresu ochrony przyrody i kształtowania postaw ekologicznych.
Środki niewspółmierne do potrzeb
Trzeba jednak podkreślić, że środki unijne przeznaczone na wsparcie inwestycji z zakresu ochrony środowiska są niewspółmierne do potrzeb. Na realizację zobowiązań akcesyjnych tylko w ramach samej gospodarki wodno-ściekowej potrzeba ok. 6 mld euro. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przedsiębiorców, dla których na siedem lat przeznaczono jedynie 200 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Dodatkowo należy zauważyć, że średnioroczna alokacja na ochronę środowiska w latach 2007-2013 w wysokości 607,11 mln euro będzie niższa niż średnioroczna alokacja w obecnym okresie programowania, która wynosi ok. 833 mln euro.
Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”
• Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa
Jak wspomniano na wstępie, w ramach Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” finansowanych będzie pięć priorytetów związanych z ochroną środowiska. Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa” finansowany będzie ze środków Funduszu Spójności, a na jego realizację przewidziano 2,475 mld euro. W jego ramach mają być finansowane działania dotyczące budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej, kanalizacji deszczowej i systemów zaopatrzenia w wodę w aglomeracjach powyżej 2 tys. RLM (patrz ramka), ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Doświadczenia związane z przygotowaniem projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w latach 2004-2006 oraz brak regulacji w zakresie minimalnej wartości projektu w rozporządzeniach unijnych regulujących funkcjonowanie Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych w perspektywie finansowej 2007-2013 spowodowały, iż w trakcie prac nad Programem Operacyjnym „Infrastruktura i Środowisko” zrezygnowano z wprowadzenia minimalnej wartości projektu, który może uzyskać współfinansowanie z Funduszu Spójności. Celem takiego posunięcia było uniknięcie sztucznego grupowania projektów, co często miało miejsce w przypadku projektów środowiskowych ubiegających się o dofinansowanie z Funduszu Spójności w obecnym okresie programowania.
Fot. 1. W przypadku obu Działań z Priorytetu I wsparcie będzie można uzyskać m.in. na realizację projektów dotyczących: budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych.
Zgodnie z projektem PO „Infrastruktura i Środowisko” Priorytet I „Gospodarka wodno-ściekowa” został podzielony na dwa Działania: „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM” oraz „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM”. Celem pierwszego Działania jest przede wszystkim wspieranie kompleksowych inwestycji w dużych aglomeracjach (powyżej 15 tys. RLM), realizowanych przez pojedynczych beneficjentów. Zważywszy na wprowadzenie w przyszłym okresie programowania w odniesieniu do Funduszu Spójności zasady n+2 (która oznacza konieczność fizycznego wydatkowania zobowiązań przyznanych w roku n w roku n+2) ma to zapewnić sprawniejszą realizację poszczególnych projektów. Z kolei Działanie „Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM” obejmować będzie budowę, rozbudowę i modernizację przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach pomiędzy 2 a 15 tys. RLM w ramach tzw. grupy projektów indywidualnych. Projekty te będą koordynowane przez właściwe miejscowo wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Gdy celem grupy projektów będzie ochrona Głównego Zbiornika Wód Podziemnych lub rozwiązanie problemów związanych z gospodarką ściekową w układzie zlewniowym, planuje się dopuszczenie włączania do tej grupy przedsięwzięcia dotyczącego aglomeracji powyżej 15 tys. RLM.
Co to jest aglomeracja? |
Aglomeracja według Prawa wodnego oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. |
W przypadku obu Działań wsparcie będzie można uzyskać na realizację projektów dotyczących: budowy i modernizacji systemów kanalizacji zbiorczej, budowy i modernizacji sieci kanalizacji deszczowej (o ile przyczyni się to do wdrożenia założeń Dyrektywy 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych), budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy, rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę. O dofinansowanie z Funduszu Spójności będą mogły ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych gmin (np. przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne). Maksymalny możliwy do uzyskania poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych (ogół kosztów, które kwalifikują się do refundacji ze środków funduszy strukturalnych lub Funduszu Spójności). Rzeczywisty poziom dofinansowania będzie ustalany indywidualnie w stosunku do każdego projektu w wyniku przeprowadzonej analizy finansowo-ekonomicznej po uwzględnieniu dochodów generowanych przez projekt.
Fot. 2. Celem Priorytetu II jest m.in. redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych, zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż składowanie.
• Priorytet II „Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi”
Celem Priorytetu II „Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi” jest redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych, zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż składowanie oraz zwiększenie ilości przywróconych poprzez rekultywację do właściwego stanu terenów zdegradowanych i składowisk, przeznaczonych na cele przyrodnicze, a także zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem abrazji. Priorytet II będzie finansowany ze środków Funduszu Spójności, a na jego realizację przewidziano 990 mln euro. Został on podzielony na dwa Działania: „Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych” oraz „Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych oraz ochrona brzegów morskich”. Podstawowym celem pierwszego Działania jest redukcja ilości składowanych odpadów komunalnych i zwiększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu. Będzie on realizowany poprzez rozwój nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym ich termicznego przekształcania, oraz intensyfikację odzysku, w tym recyklingu odpadów i ich unieszkodliwiania w procesach innych niż składowanie. W ramach Działania wspierana będzie budowa instalacji umożliwiających przygotowanie do odzysku lub unieszkodliwiania poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Ponadto przewiduje się tworzenie kompleksowych systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności niebezpiecznych, a także odpadów wielkogabarytowych i budowlanych. Wspierane będą przede wszystkim kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi, uwzględniające co najmniej działania prewencyjne, selektywne zbieranie, przygotowanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwiania oraz, o ile wynika to z planów gospodarki odpadami, instalacje do odzysku (w tym recyklingu) i unieszkodliwiania. Dodatkowo dofinansowaniem objęte będą projekty dotyczące budowy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (w szczególności odpadów niebezpiecznych), instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku (w tym recyklingu), instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii lub instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie. Wsparcie uzyskają również projekty zmierzające do dostosowania istniejących składowisk odpadów do obowiązujących przepisów. O dofinansowanie z Funduszu Spójności będą mogły ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek. Podobnie jak w przypadku projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, nie przewiduje się tu wprowadzenia minimalnej wartości kosztów inwestycyjnych, zgłaszane projekty muszą jednak dotyczyć instalacji i systemów gospodarki odpadami obsługujących co najmniej 150 tys. mieszkańców.
Fot. 3. Wsparcie w ramach „Bezpieczeństwa ekologicznego” przewidziane jest np. na zakupy samochodów ratownictwa chemicznego i ekologicznego.
Celem Działania „Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych oraz ochrona brzegów morskich” jest natomiast zwiększenie ilości przywróconych poprzez rekultywację do właściwego stanu terenów zdegradowanych i składowisk, przeznaczonych na cele przyrodnicze, oraz zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem erozji. Dofinansowanie z Funduszu Spójności będzie można uzyskać na realizację projektów polegających na rekultywacji terenów powojskowych oraz zdegradowanych przez przemysł i górnictwo z przeznaczeniem ich na cele przyrodnicze (włącznie z działaniami udostępniającymi tereny do rekultywacji – usuwanie min, zanieczyszczeń ropopochodnych i chemicznych). Ponadto wsparciem objęte zostaną projekty polegające na modernizacji i budowie umocnień brzegowych oraz sztucznym zasilaniu wraz z budowlami wspomagającymi. Wnioski o dofinansowanie w ramach tego Działania mogą składać jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek, wojsko, wojewodowie, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne oraz urzędy morskie. Zarówno w przypadku projektów z zakresu gospodarki odpadami, jak i projektów dotyczących rekultywacji i ochrony brzegów morskich maksymalny możliwy do uzyskania poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych. Z uwagi na fakt, iż oba Działania mogą być objęte pomocą publiczną, rzeczywisty poziom dofinansowania wynikać będzie z dopuszczalnych pułapów tej pomocy.
• Priorytet III „Bezpieczeństwo ekologiczne”
Kolejny Priorytet dotyczący ochrony środowiska, zawarty w PO „Infrastruktura i Środowisko”, to „Bezpieczeństwo ekologiczne”. W jego ramach przewidziane jest finansowanie działań związanych z ochroną przeciwpowodziową, ochroną przed skutkami suszy oraz klęsk żywiołowych, zapewnieniem bezpieczeństwa sanitarnego wód przybrzeżnych oraz rozwojem systemu monitoringu środowiska. Podobnie jak dwa poprzednie Priorytety, także ten będzie współfinansowany ze środków Funduszu Spójności – zabezpieczono na to kwotę 495 mln euro. Celem działania dotyczącego ochrony przeciwpowodziowej jest zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych wody niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy. Wspierane będą następujące typy projektów: budowa wielozadaniowych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych, modernizacja i poprawa stanu bezpieczeństwa technicznego urządzeń wodnych, renaturyzacja cieków wodnych, budowa ponadregionalnych systemów małej retencji, utrzymanie rzek nizinnych, rzek i potoków górskich oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie, budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego urządzeń przeciwpowodziowych (takich jak wały, przepompownie, poldery, suche zbiorniki) oraz zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego i technicznego utrzymania rzeki. Dodatkowo planuje się wsparcie działań dotyczących budowy i modernizacji infrastruktury służącej oczyszczaniu i odprowadzaniu wód opadowych i roztopowych do akwenów morskich. Propozycje projektów mogą być zgłaszane przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, Wojewódzkie Zarządy Urządzeń i Melioracji Wodnych, jednostki samorządu terytorialnego i podmioty świadczące usługi z zakresu zadań własnych tych jednostek oraz Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne. Pomocą mogą być objęte jedynie inwestycje dotyczące zbiorników retencyjnych ponadregionalnych lub o powierzchni powyżej 10 mln m3 oraz działania z zakresu wód powodziowych bądź z zakresu odprowadzania wód opadowych i roztopowych do Morza Bałtyckiego, o wartości powyżej 10 mln euro. Dofinansowanie ze środków unijnych może wynieść maksymalnie 85% kwalifikujących się wydatków.
Fot. 4. W Priorytecie IV dofinansowanie przewidziane jest np. dla dużych przedsiębiorstw redukujących ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery.
W ramach Priorytetu „Bezpieczeństwo ekologiczne” przewidziano również wsparcie inwestycji dotyczących zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałania poważnym awariom. Dofinansowanie będą mogły uzyskać następujące typy projektów: budowanie i doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń naturalnych i stwarzanych poważnymi awariami (w tym wyposażenie w specjalistyczny sprzęt), zakupy specjalistycznego sprzętu niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii (np. samochodów ratownictwa chemicznego i ekologicznego, samochodów ratowniczo-gaśniczych, pomp, łodzi, sprzętu zaplecza socjalnego dla ewakuowanych, nośników kontenerów z innym sprzętem specjalistycznym), wsparcie techniczne krajowego systemu reagowania kryzysowego oraz ratowniczo-gaśniczego w zakresie ratownictwa ekologicznego i chemicznego oraz przedsięwzięcia w zakresie metod i narzędzi do analizowania zagrożeń poważnymi awariami. Potencjalnymi beneficjentami są Komenda Główna oraz komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej, Główny i Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe oraz jego jednostki organizacyjne, urzędy morskie oraz Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa. Pomoc unijną będą mogły otrzymać również projekty dotyczące monitoringu środowiska. Celem wsparcia tego typu działań jest usprawnienie monitoringu stanu środowiska, gdyż obserwacja i ocena stanu środowiska oraz kontrola przestrzegania prawa ochrony środowiska jest podstawowym i niezbędnym sposobem monitorowania skuteczności podejmowanych działań na rzecz poprawy jego jakości. Działania te stanowią źródło informacji, ułatwiając pełniejszą identyfikację problemów, podejmowanie decyzji i alokację funduszy na działania zapobiegawcze i naprawcze. Działanie to jest skierowane do Głównego i wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska oraz Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz jego jednostek organizacyjnych, które będą mogły zgłaszać projekty dotyczące wdrażania nowych narzędzi i metod obserwacji stanu środowiska oraz przygotowania nowych bądź modernizacji istniejących baz danych do gromadzenia i przetwarzania informacji o środowisku. Zarówno w przypadku projektów z zakresu zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałania poważnym awariom, jak i projektów dotyczących monitoringu środowiska minimalna wartość projektu to 1 mln euro, a maksymalny poziom dofinansowania ze środków unijnych to 85% wydatków kwalifikowanych.
• Priorytet IV „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska”
Następny Priorytet PO „Infrastruktura i Środowisko” – „Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska” – jest w całości przeznaczony dla przedsiębiorców. Źródłem współfinansowania unijnego jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (200 mln euro). W ramach tego Priorytetu przewidziane jest finansowanie projektów dużych przedsiębiorstw redukujących ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery i odprowadzanych ze ściekami oraz redukujących ilość powstających odpadów i zwiększających udział odpadów odzyskiwanych. Priorytet ten ma też na celu wsparcie systemów zarządzania środowiskowego. Nie przewidziano w nim minimalnej wartości projektu. Wszystkie działania skierowane do przedsiębiorców są objęte pomocą publiczną, a zatem maksymalny poziom dofinansowania zostanie ograniczony poprzez limity wynikające z pomocy publicznej. W ramach działania związanego ze wsparciem systemów zarządzania środowiskowego popularyzowane będzie wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego. Przedsiębiorstwom udzielana będzie pomoc w przygotowaniu niezbędnych audytów potrzebnych do uzyskania odpowiednich certyfikatów oraz we wdrożeniach koniecznych do uzyskania certyfikatu środków. Dofinansowywana będzie publikacja materiałów uzasadniających wprowadzenie systemów zarządzania środowiskowego, projekty dostosowawcze dla przedsiębiorstw, warunkujące uzyskanie certyfikatu, projekty dla uzyskania ekoznaków dla produktów oraz projekty związane z wprowadzeniem ekoetykiet.
Planowane jest również wspieranie projektów mających na celu racjonalizację gospodarki zasobami naturalnymi i odpadami, w tym zmniejszenie ilości odpadów innych niż komunalne i zwiększenie poziomu odzysku tych odpadów. Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami dokonywana będzie poprzez wsparcie wdrażania nowych technologii w zakresie ograniczania materiałochłonności i ilości wytwarzanych odpadów. Wspierane będą rozbudowa i modernizacja istniejących instalacji przemysłowych, prowadzące do zmniejszenia zarówno zużycia surowców i materiałów oraz wytwarzanych ilości odpadów, jak i ich wpływu na środowisko, zgodnie ze standardami unijnymi. Możliwe rodzaje projektów to zastępowanie surowców pierwotnych surowcami wtórnymi, ograniczanie ilości powstawania odpadów czy też ograniczanie zużycia surowców naturalnych (w tym wody) i energii. W ramach PO „Infrastruktura i Środowisko” wspierane będą inwestycje pozwalające przedsiębiorcy wdrożyć najlepsze dostępne techniki (BAT), umożliwiające dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego (Dyrektywa Rady 96/61/WE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli), co jest często niezbędne do ich funkcjonowania w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Instalacja, której ma dotyczyć inwestycja, powinna podlegać przepisom Rozporządzenia Ministra Środowiska z 26 lipca 2002 r. w sprawie instalacji, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU nr 122, poz. 1055).
Fot. 5. Zoom Design. Na realizację Priorytetu „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych” przeznaczono 89,8 mln euro.
Wnioskować będzie można o współfinansowanie projektów dotyczących zmian technologii służących zarówno eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości poprzez zapobieganie emisjom do środowiska, jak i zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz surowce (ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego wykorzystania ciepła odpadowego oraz ograniczenia wytwarzania odpadów). Wsparcie przeznaczone będzie też na projekty mające na celu zmiany technologii ukierunkowane na ograniczenie wielkości emisji niektórych substancji i energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT, a także na inwestycje w urządzenia ograniczające emisję do środowiska (tzw. urządzenia „końca rury”), których zastosowanie jest niezbędne dla spełnienia zaostrzających się standardów emisyjnych lub granicznych wielkości emisji. W PO „Infrastruktura i Środowisko” zaplanowano również wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Celem jest ograniczenie ładunku zanieczyszczeń (w szczególności substancji niebezpiecznych) odprowadzanych przez przemysł do środowiska wodnego oraz zmniejszenie ilości nieoczyszczonych ścieków przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi. Pomocą unijną zostaną objęte inwestycje w technologie oraz infrastrukturę gospodarki wodno-ściekowej, mające na celu ograniczenie ilości wytwarzanych ścieków przemysłowych (szczególnie ścieków niebezpiecznych) oraz służące zwiększeniu stopnia redukcji ładunku zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do wód (inwestycje mające na celu zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, budowa lub modernizacja oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych). Przedsiębiorcy będą mogli uzyskać wsparcie również na działania w zakresie ochrony powietrza, których celem jest poprawa jakości powietrza poprzez obniżenie wielkości emisji substancji zanieczyszczających z obiektów spalania paliw o mocy większej od 50 MW. Pomoc dla przedsiębiorców będzie ukierunkowana na inwestycje w zakresie ochrony powietrza i dostosowanie istniejących obiektów do wymagań wynikających z Dyrektywy 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania. Wspierane będą inwestycje w istniejących obiektach spalania o mocy cieplnej wprowadzanej w paliwie większej niż 50 MW, w szczególności obiekty wymienione na liście odstępstw od wymagań dyrektywy 2001/80/WE, umieszczonej w załączniku XII Traktatu Akcesyjnego. Potencjalne rodzaje projektów to m.in. modernizacja lub rozbudowa obiektów systemów spalania paliw i systemów ciepłowniczych, modernizacja urządzeń lub wyposażenie obiektów spalania paliw w urządzenia lub instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych czy też konwersja obiektów spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku.
Konwencja CITES |
Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, zwana także Konwencją Waszyngtońską lub w skrócie CITES, została sporządzona w Waszyngtonie, 3 marca 1973 r. Celem Konwencji jest ochrona dziko występujących populacji zwierząt i roślin gatunków zagrożonych wyginięciem poprzez kontrolę i ograniczanie międzynarodowego handlu tymi zwierzętami i roślinami, rozpoznawalnymi ich częściami i produktami pochodnymi. Źródło: www.mos.gov.pl/cites-ma |
Przewidziano również wsparcie dla przedsiębiorców w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów poużytkowych i niebezpiecznych. Dofinansowana inwestycja powinna przyczynić się do realizacji postanowień Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach oraz ustaw dotyczących postępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów (opakowania i odpady opakowaniowe, baterie i akumulatory, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, pojazdy wycofane z eksploatacji). Wspierane będą następujące rodzaje projektów: budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do odzysku (w tym recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie z Krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania podobnych typów odpadów), budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do przekształcania odpadów w celu ułatwienia ich magazynowania i transportu oraz przygotowania ich do odzysku lub unieszkodliwiania oraz budowa, rozbudowa lub modernizacja instalacji do zbierania lub magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych.
• Priorytet V „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych”
Ostatni priorytet z zakresu ochrony środowiska, przewidziany do realizacji w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko”, to „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych”. W jego ramach przewidziane jest finansowanie działań związanych z czynną ochroną przyrody na obszarach chronionych w Polsce. Wspierane będą działania mające na celu zachowanie zagrożonych wyginięciem gatunków oraz różnorodności genetycznej roślin, zwierząt i grzybów oraz przywracania drożności korytarzy ekologicznych, aby umożliwić prawidłowe funkcjonowanie sieci Natura 2000. Realizowane będą również działania związane z kształtowaniem postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska i przyrody, w tym różnorodności biologicznej, i ochronie krajobrazu, a także zachowań proekologicznych poprzez szeroko rozumianą edukację ekologiczną. Priorytet ten będzie współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na jego realizację przeznaczono 89,8 mln euro.
Wspierane będą kompleksowe projekty z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowania różnorodności gatunkowej. Kompleksowe projekty obejmować będą działania służące bezpośrednio ochronie wartości przyrodniczych siedlisk zagrożonych w skali kraju i Europy, polegające na przywracaniu lub odtworzeniu ich właściwego stanu, przywracaniu właściwego składu gatunkowego drzewostanów oraz na wykupie gruntów dla celów ochrony przyrody. Ponieważ największe niekorzystne przekształcenia i potrzeby działań ochronnych wykazują siedliska nieleśne i wodne, duży nacisk został położony na projekty mające na celu odtwarzanie i kształtowanie warunków dla trwałego zachowania tych siedlisk, w tym zwłaszcza zbiorników wodnych, mokradeł, torfowisk, wrzosowisk i innych siedlisk zaliczanych do nieużytków lub marginalnych użytków rolniczych. W zakresie ekosystemów leśnych prowadzona będzie przebudowa struktury gatunkowej drzewostanów, polegająca na doborze drzew zgodnych z ich naturalnym siedliskiem przyrodniczym. Wprowadzanie rodzimych gatunków drzew właściwych dla naturalnych zbiorowisk roślinnych powinno przebiegać z równoczesnym usuwaniem inwazyjnych gatunków obcego pochodzenia geograficznego. W ramach działania będą realizowane również inwestycje związane z udostępnianiem i promocją obszarów chronionych, np. wyznaczanie szlaków turystycznych, budowa ścieżek przyrodniczych na obszarach chronionych oraz innych form małej infrastruktury (zadaszenia, punkty widokowe, parkingi, ścieżki rowerowe itp.), które zabezpieczą przed nadmierną presją turystów na obszary cenne przyrodniczo. Wdrażane będą także projekty obejmujące kompleksowe programy ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, które będą uwzględniać kształtowanie ostoi tych gatunków, zachowanie ich pul genowych in situ i ex situ, restytucję i reintrodukcję oraz budowę infrastruktury niezbędnej do realizacji tych programów. Ponadto działanie to będzie miało na celu wybudowanie obiektów niezbędnych do przetrzymywania gatunków z konwencji „CITES” (patrz ramka) zatrzymywanych na granicy, rozbudowę i modernizację ogrodów zoologicznych i botanicznych, a także budowę i organizację ośrodków rehabilitacji zwierząt rzadkich gatunków. Katalog potencjalnych beneficjentów jest w tym przypadku bardzo szeroki i obejmuje m.in. parki narodowe, nadleśnictwa lub ich grupy, organizacje pozarządowe, jednostki rządowe, samorządowe oraz podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych, wojewodów, ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne, instytucje naukowe, Urzędy Morskie oraz inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych. W ramach tego działania nie przewiduje się pomocy publicznej. Minimalna wartość projektu wynosi 100 tys. euro, a maksymalny poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych.
W ramach piątego Priorytetu zaplanowano również działania mające na celu przywrócenie drożności korytarzy ekologicznych umożliwiających przemieszczanie się zwierząt i funkcjonowanie populacji w skali kraju. Przywracanie drożności i funkcjonowania korytarzy lądowych i wodnych jest warunkiem przetrwania wielu gatunków, które wiąże się z możliwością wymiany genów między lokalnymi izolowanymi populacjami zwierząt oraz z koniecznością przemieszczania się populacji. Szczególnie ważną rolę odgrywają korytarze umożliwiające funkcjonowanie sieci Natura 2000. Działanie to będzie ukierunkowane na zniesienie lub ograniczenie barier dla przemieszczania się zwierząt, które tworzy istniejąca infrastruktura techniczna. Przykładowe rodzaje projektów to budowa przejść dla zwierząt nad i pod istniejącymi drogami i liniami kolejowymi oraz likwidacja innych barier dla przemieszczania się zwierząt. Projekty będą mogły być zgłaszane przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, zarządców dróg i linii kolejowych, właściwe jednostki rządowe i samorządowe, parki narodowe, organizacje pozarządowe, Urzędy Morskie oraz podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych. Minimalna wartość projektu wynosi 500 tys. euro, a maksymalny poziom dofinansowania to 85% wydatków kwalifikowanych.
Środki UE zostaną również przeznaczone na wsparcie procesu opracowania planów ochrony dla obszarów chronionych, gdyż właściwa realizacja zadań ochronnych na terenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000 wiąże się z opracowaniem planów ochrony na okres 20 lat. Potencjalni wnioskodawcy to jednostki sprawujące nadzór nad obszarami chronionymi, nadleśnictwa i ich grupy oraz jednostki rządowe. Minimalna wartość projektu wynosi 100 tys. euro.
Ostatni typ działań to kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Finansowane będą akcje edukacyjne z zakresu ochrony środowiska i przyrody dla grup zawodowych wywierających największy wpływ na przyrodę, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów uwzględniania potrzeb przyrody w gospodarce leśnej i wodnej, w rolnictwie, planowaniu przestrzennym i rybołówstwie. Środki przeznaczone będą również na szkolenia usprawniające i ulepszające proces ocen oddziaływania na środowisko, likwidowanie zagrożeń dla środowiska (służby ratownicze, wojsko) oraz wykrywanie i sankcjonowanie przestępstw przeciwko środowisku (celnicy, policja, straże branżowe, wymiar sprawiedliwości), a także na budowę świadomości potrzeby ochrony przyrody i korzyści z dobrze zachowanej przyrody i krajobrazu wśród społeczności lokalnych na obszarach chronionych. W ramach działania mogą być realizowane zadania związane z szeroko pojmowanym kształtowaniem zachowań proekologicznych oraz kompleksowe projekty edukacji ekologicznej (w tym projekty dotyczące organizacji szkoleń i programów aktywnej edukacji z zakresu ochrony środowiska, ochrony przyrody i różnorodności biologicznej). Minimalna wartość projektu wynosi 500 tys. euro dla kampanii promocyjno-informacyjnych oraz imprez masowych, a dla pozostałych projektów – 100 tys. euro.
Decyzja w sprawie zaakceptowania projektów będzie podejmowana na poziomie Komisji Europejskiej (dla projektów o wartości powyżej 25 mln euro) lub na poziomie krajowym (projekty o wartości poniżej 25 mln euro), a uzależniona będzie od jakości przedłożonej dokumentacji i spełnienia przez projekt parametrów określonych w dokumentach programowych i uzupełniających wytycznych.
Listy indykatywne
Duże projekty (powyżej 25 mln euro), które mają szansę uzyskać dofinansowanie w ramach gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, oraz działania z zakresu bezpieczeństwa ekologicznego związanego z retencjonowaniem wody i poprawą stanu bezpieczeństwa istniejących urządzeń wodnych, zapewnieniem bezpiecznego przejścia wód powodziowych i lodów oraz poprawą stanu bezpieczeństwa sanitarnego wód przybrzeżnych, znajdą się na tzw. listach indykatywnych dołączonych do projektu PO „Infrastruktura i Środowisko”, które będą aktualizowane w ustalonych odstępach czasowych. Projekty z zakresu dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska i ochrony przyrody będą wybierane w drodze konkursu.
Listy indykatywne są otwarte i stanowią jedynie propozycję zagospodarowania puli środków z Funduszu Spójności przyznanej stronie polskiej przez Komisję Europejską. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, iż wstępna identyfikacja projektów i ich umieszczenie na listach indykatywnych nie oznacza automatycznie ich akceptacji do realizacji. Dla uzyskania decyzji o dofinansowaniu kluczowe znaczenie, obok przedstawienia przez wnioskodawcę szeregu dokumentów potwierdzających przygotowanie projektu, będzie miała gotowość danego projektu do realizacji. Ze względu na wprowadzenie w latach 2007-2013 w odniesieniu do Funduszu Spójności zasady n+2 (w latach 2007-2010 – zasady n+3), oznaczającej konieczność szybszego niż dotychczas zakończenia fizycznej realizacji projektu, od wnioskodawców oczekiwany będzie wyższy niż w obecnym okresie programowania poziom gotowości realizacyjnej już w momencie wnioskowania o wsparcie ze środków unijnych w ramach PO „Infrastruktura i Środowisko”. Preferowane będą projekty posiadające pozwolenia na budowę oraz dokumentację przetargową na wszystkie zadania objęte projektem.
Ostateczny kształt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” zostanie ustalony w drodze negocjacji z Komisją Europejską. Projekt Programu przedłożony do Komisji Europejskiej będzie uwzględniał wyniki konsultacji społecznych, w trakcie których zainteresowane strony mogły zgłaszać sugestie odnośnie ewentualnych zmian bądź uzupełnień w treści Programu. Uwzględnione zostaną również wyniki strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz ewaluacji ex-ante programu. Z chwilą formalnego zatwierdzenia Programu przez Komisję Europejską stanie się on podstawą ubiegania się przez uprawnione podmioty o wsparcie ze środków na realizację inwestycji.
Mechanizmy finansowe w ramach EOG
Inwestycje w zakresie ochrony środowiska w latach 2004-2009 mogą być wspierane również w ramach tzw. Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) stanowi 25 krajów Unii Europejskiej oraz Norwegia, Liechtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej 14 października 2003 r. przez przedstawiciela polskiego rządu umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak pozostałym krajom kandydującym wówczas do członkostwa w Unii Europejskiej, środków finansowych w postaci dwóch instrumentów: Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Instrumentu Finansowego. Łącznie w ramach obu mechanizmów Polska otrzymała 533,51 mln euro na lata 2004-20091.
Fot. 6. Jednym z trzech obszarów priorytetowych Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego bezpośrednio dotyczących zagadnień związanych z ochroną środowiska jest: „Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii”.
Darczyńcami pomocy są trzy kraje (spośród czterech krajów EFTA – Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Liechtenstein i Islandia. Podstawowym celem mechanizmów jest przyczynianie się do zmniejszenia różnic społecznych i ekonomicznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest sześć obszarów priorytetowych: ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego (w tym transport publiczny i odnowa miast), rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go procesów demokratycznych, opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem oraz badania naukowe.
Ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą być wspierane działania podejmowane w ramach wszystkich sześciu priorytetów Mechanizmu Finansowego EOG oraz na zasadach pierwszeństwa następujące cztery obszary priorytetowe: wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania z Schengen, wzmacnianie sądownictwa i ochrona środowiska (ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych), polityka regionalna i działania transgraniczne oraz pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire.
Instytucją Zarządzającą mechanizmami jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, pełniące funkcję tzw. Krajowego Punktu Kontaktowego. Instytucją Pośredniczącą w zakresie priorytetów środowiskowych jest Ministerstwo Środowiska, Instytucją Wspomagającą jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a Jednostką Płatniczą – Ministerstwo Finansów. Na szczeblu Ministerstwa Środowiska został powołany Komitet Sterujący, odpowiedzialny za tworzenie list rankingowych w ramach poszczególnych priorytetów.
Trzy obszary priorytetowe
W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego trzy obszary priorytetowe dotyczą bezpośrednio zagadnień związanych z ochroną środowiska: „Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii”, „Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami” oraz „Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych”.
W ramach Priorytetu I „Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii” realizowanych jest sześć działań:
• ograniczanie korzystania z indywidualnych systemów ogrzewania na rzecz podłączenia do zbiorczych/komunalnych sieci cieplnych,
• zastąpienie przestarzałych źródeł energii cieplnej nowoczesnymi, energooszczędnymi i ekologicznymi źródłami energii,
• prace termomodernizacyjne w budynkach użyteczności publicznej,
• inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii, tj. wykorzystania energii wodnej (małe elektrownie wodne do 5 MW), energii słonecznej oraz energii pochodzącej ze spalania biomasy (indywidualne systemy grzewcze),
• budowa, przebudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji zbiorczej,
• organizacja selektywnej zbiórki odpadów, a następnie zagospodarowywanie ich poprzez odzysk.
Sumaryczna alokacja (tj. na cały okres funkcjonowania w latach 2004-2009) dla Priorytetu I wynosi ok. 90 mln euro. Dzięki realokacji (tj. przeniesieniu środków z innego Priorytetu) kwota ta wzrosła do 102 mln euro.
W ramach Priorytetu II „Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami” realizowane są następujące działania:
• zmniejszanie energo-, materiało- i wodochłonności produkcji i usług poprzez poprawę efektywności wykorzystania zasobów produkcyjnych,
• wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
• wspieranie procesu tworzenia „zielonych” miejsc pracy i „zielonych zamówień”,
• działania na rzecz poprawy poziomu edukacji ekologicznej poprzez tworzenie sieci nauczania na rzecz środowiska,
• działania zachęcające do ochrony, poprawy i przywracania różnorodności biologicznej, w tym zasobów morskich oraz obszarów włączonych do sieci Natura 2000
• działania na rzecz wsparcia gospodarki leśnej.
Łączna alokacja na lata 2004-2009 dla Priorytetu II wynosi ok. 8 mln euro.
W ramach Norweskiego Instrumentu Finansowego działania z zakresu ochrony środowiska wspierane są w ramach Priorytetu III „Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych”. W ramach działania realizowane są projekty służące wzmocnieniu instytucjonalnemu, polegającemu na pomocy w osiąganiu wymaganych standardów pracy i zachowań przez agendy i urzędy odpowiedzialne za stan środowiska (doradztwo, szkolenia). Całkowita kwota przeznaczona na wsparcie projektów z tego obszaru w latach 2004-2009 wynosi 24 mln euro.
Łącznie na lata 2004-2009 na ochronę środowiska przewidziano ok. 122 mln euro, a dzięki realokacji kwota ta wzrosła do ok. 134 mln euro.
Wnioskodawcami ubiegającymi się o dofinansowanie projektów ze środków mechanizmów finansowych mogą być wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe działające w interesie publicznym. W szczególności wnioskodawcami mogą być organy administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli, instytucje naukowe i badawcze, instytucje branżowe i środowiskowe, organizacje społeczne oraz podmioty partnerstwa publiczno-prywatnego. Beneficjentem nie mogą być natomiast spółdzielnie mieszkaniowe.
Zasadniczo wielkość wsparcia dla projektu ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie może przekraczać 60% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu. W przypadku, gdy 15% lub więcej całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu będzie współfinansowane z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego, Mechanizm Finansowy EOG może zapewnić finansowanie dla pozostałych 85% kosztów kwalifikowalnych projektu.
Dla każdego projektu dofinansowywanego z mechanizmów finansowych podpisywana jest odrębna umowa finansowa pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, działającym jako Krajowy Punkt Kontaktowy, a stosowną instytucją państw-darczyńców. Umowa finansowa określa terminy, warunki pomocy, wysokość dofinansowania oraz zadania i zakres odpowiedzialności wszystkich stron. Wydatki poniesione przed datą udzielenia zobowiązania na dofinansowanie danego projektu przez państwa-darczyńców nie są zaliczane do wydatków kwalifikowalnych. Końcowa data kwalifikowalności wydatków jest określana w umowie finansowej. Pomoc finansowa jest wypłacana w formie refundacji poniesionych udokumentowanych kosztów, zgodnie z ustalonym harmonogramem wydatkowania. Minimalna wysokość dofinansowania to 250 tys. euro, a maksymalna – 2 mln euro. W niektórych, uzasadnionych przypadkach dofinansowywany projekt może uzyskać zaliczkę.
Procedura wniosków o dofinansowanie
Wnioski o dofinansowanie w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Instrumentu Finansowego, dotyczące trzech priorytetów środowiskowych, należy składać do Ministerstwa Środowiska, jako Instytucji Pośredniczącej, w terminach określonych w ogłoszeniu o naborze zamieszczonym na stronie internetowej. W ogłoszeniu o naborze wskazane są minimalne warunki formalne, jakie musi spełniać wniosek aplikacyjny. Określona jest również lista wymaganych załączników.
Procedura oceny wniosków o dofinansowanie projektów jest kilkuetapowa. Etap pierwszy to weryfikacja wniosku przez Ministerstwo Środowiska (we współpracy z Instytucją Wspomagającą, czyli Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej), polegająca na wstępnej selekcji wniosków w oparciu o wymogi formalne (wskazane w ogłoszeniu), ocenie wniosków wg kryteriów ogólnych i merytoryczno-technicznych, a następnie przedłożeniu listy kwalifikowalnych projektów Komitetowi Sterującemu do zatwierdzenia. Etap drugi oceny to prace Komitetu Sterującego, obejmujące zatwierdzenie, odrzucenie lub zmianę miejsca wniosku na liście rankingowej, a w przypadku rozbieżności głosów członków Komitetu Sterującego – zlecenie dodatkowej oceny wniosku niezależnemu ekspertowi oraz przekazanie listy zatwierdzonych projektów do Krajowego Punktu Kontaktowego, czyli Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Krajowy Punkt Kontaktowy przeprowadza weryfikację wniosków pod kątem wymogów formalnych oraz stopnia spełnienia kryteriów ogólnych przez poszczególne projekty. W przypadku oceny negatywnej Krajowy Punkt Kontaktowy zwraca wniosek z oceną do Instytucji Pośredniczącej, która następnie informuje o tym Komitet Sterujący. Projekty ocenione pozytywnie są przekazywane przez Krajowy Punkt Kontaktowy do Biura Mechanizmów Finansowych w Brukseli.
Pozytywna decyzja instytucji darczyńców wobec danego wniosku aplikacyjnego staje się podstawą do podpisania dwóch umów finansowych. Pierwsza podpisywana jest pomiędzy Komitetem Mechanizmu Finansowego i/lub norweskim Ministerstwem Spraw Zagranicznych (w zależności od źródła dofinansowania) a Krajowym Punktem Kontaktowym, druga umowa – pomiędzy Instytucją Pośredniczącą a beneficjentem.
Pierwszy nabór wniosków odbył się w terminie od 5 września do 30 listopada 2005 r. Dotyczył dofinansowania pojedynczych projektów i programów dla alokacji z lat 2004-2005 w łącznej kwocie 175,7 mln euro. Złożonych zostało w sumie 1390 wniosków, w tym 685 wniosków dotyczących trzech priorytetów środowiskowych. W ramach priorytetów środowiskowych największym zainteresowaniem cieszyły się dwa Działania: „Prace termomodernizacyjne w budynkach użyteczności publicznej” (296 złożonych wniosków) oraz „Budowa, przebudowa i modernizacja komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji zbiorczej” (274 złożonych wniosków).
Z uwagi na ograniczoną kwotę środków pozostających do dyspozycji zaistniała konieczność wyboru projektów w najwyższym stopniu spełniających określone kryteria. W wyniku przeprowadzonej oceny formalnej i merytoryczno-technicznej ostatecznie do dofinansowania zarekomendowanych zostało 66 wniosków dotyczących priorytetów środowiskowych na łączną kwotę ok. 54 mln euro. Wnioski po uprzednim tłumaczeniu na język angielski są przekazywane do Biura Mechanizmów Finansowych w Brukseli, gdzie oceniane są zgodnie z obowiązującymi „Zasadami i procedurami wdrażania Mechanizmów Finansowych EOG” przez Komisję Europejską oraz państwa-darczyńców, które dopiero po tym etapie podpiszą umowy o dofinansowanie określonych projektów z wybranymi ostatecznie beneficjentami. Z dotychczasowych doświadczeń we wdrażaniu innych środków pomocowych UE przeznaczonych na ochronę środowiska wynika, że ocena wniosków w Brukseli może trwać od dwóch do trzech miesięcy.
Instrument Finansowy LIFE+
Kolejną możliwość finansowania projektów środowiskowych stwarza Instrument Finansowy LIFE+, który jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 r. Program LIFE składał się z trzech tematycznych komponentów: „Przyroda”, „Środowisko” i „Kraje Trzecie”.
LIFE – „Przyroda” finansował działania w zakresie ochrony przyrody, uczestniczył we wdrażaniu założeń dyrektywy ptasiej (Dyrektywa Rady nr 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r.w sprawie ochrony dzikich ptaków) i siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) oraz w szczególności w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony – NATURA 2000, której celem jest zachowanie i ochrona w naturalnym zasięgu najcenniejszych gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty.
LIFE – „Środowisko” przyczyniał się do opracowywania innowacyjnych i zintegrowanych technik oraz metod do rozwoju polityki Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska. Środki dostępne w ramach komponentu „Środowisko” były przeznaczone na finansowanie innowacyjnych działań o charakterze demonstracyjnym oraz działań o charakterze przygotowawczym. LIFE – „Kraje Trzecie” wspierał działania administracyjne w zakresie ochrony środowiska oraz rozwoju polityk i programów ekologicznych w krajach trzecich leżących u wybrzeży Morza Śródziemnego i Morza Bałtyckiego, innych niż kraje kandydujące.
Polska rozpoczęła wdrażanie LIFE w momencie uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej. W latach 2004-2006 do dofinansowania zostało zgłoszonych z naszego kraju 25 projektów, jednak tylko cztery uzyskały akceptację Brukseli. Są to projekty „Menedżer środowiska” (o wartości ok. 1 mln euro, dofinansowanie 50%, wnioskodawca – Fundacja Partnerstwo dla Środowiska), „Ochrona bałtyckich torfowisk wysokich na Pomorzu” (o wartości ok. 970 tys. euro, dofinansowanie 70%, wnioskodawca – Klub Przyrodników), „Ochrona Wodniczki” (o wartości ok. 6,243 mln euro, dofinansowanie 75%, wnioskodawca – Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków) oraz „Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej” (o wartości ok. 1,445 mln euro, dofinansowanie 69%, wnioskodawca – Polska Akademia Nauk).
Nasz kraj uczestniczy także w projektach międzynarodowych realizowanych z innymi partnerami z Unii Europejskiej: „Ochrona i poprawa jakości siedlisk rzadkich motyli podmokłych łąk półnaturalnych” (wnioskodawca – Regionalne Centrum Ekologiczne na Węgrzech, realizator projektu – przedstawicielstwo Regionalnego Centrum Ekologicznego w Polsce) oraz „NITRABAR – ochrona i oczyszczanie wód gruntowych” (wnioskodawca – Firstfaraday z Anglii, od strony polskiej uczestniczy Przedsiębiorstwo Robót Geologiczno-Wiertniczych).
Cele nowego Instrumentu Finansowego LIFE+ i jego założenia pozostają bez zmian, ale inne będą zasady składania i oceny wniosków, wyboru i monitorowania projektów, zmienia się również układ komponentów. Dotychczas wnioski o dofinansowanie do LIFE były składane bezpośrednio do Komisji Europejskiej. Od 2007 r. określone zostaną pule środków finansowych dla każdego państwa członkowskiego, a projekty będą składane i oceniane na poziomie krajowym.
Fot. 7. W Programie LIFE+ Komponent 2 ma na celu m.in. wspieranie działań służących ochronie przed hałasem.
Instrument Finansowy LIFE+ na lata 2007-2013 jest jedynym europejskim instrumentem w całości koncentrującym się na dziedzinie środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie działań mających na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, a także wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska.
Instrument ten powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Szóstego Programu Działań na Rzecz Środowiska (2002-2012), takich jak ochrona przyrody i bioróżnorodności, przeciwdziałanie zmianom klimatu, zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami.
Wdrażanie LIFE+ rozpocznie się najwcześniej 1 stycznia 2007 r., wraz z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie LIFE+, nad którym obecnie pracuje Komisja Europejska, a którego uchwalenie przez Parlament Europejski spodziewane jest późną jesienią 2006 r.
Trzy komponenty LIFE+
LIFE+ zgodnie z projektem rozporządzenia umożliwi realizację projektów z zakresu trzech komponentów: „Przyroda i różnorodność biologiczna”, „Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska” oraz „Informacja i komunikacja”.
Celem wsparcia z komponentu 1 „Przyroda i różnorodność biologiczna” będzie bierna i czynna ochrona, zachowanie, odtwarzanie, monitorowanie i poprawa funkcjonowania systemów przyrodniczych, siedlisk przyrodniczych, siedlisk i populacji dzikiej flory i fauny, dążące do zahamowania do 2010 r. utraty różnorodności biologicznej. Wsparcie finansowe ma przyczynić się do wdrażania polityki i prawodawstwa wspólnotowego dotyczących przyrody i różnorodności biologicznej, w szczególności dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz dalszego rozwoju i wdrażania sieci Natura 2000, łącznie z siedliskami i gatunkami przybrzeżnymi i morskimi. Dofinansowanie ma przyczynić się również do tworzenia i wdrażania polityki w zakresie ochrony różnorodności biologicznej oraz do tworzenia i wdrażania instrumentów monitorowania i oceny tej różnorodności (czynników na nią wpływających, presji i reakcji na te czynniki) – w szczególności pod kątem osiągnięcia celu powstrzymania utraty różnorodności biologicznej UE do 2010 r. Wspierany ma być także rozwój wiedzy na temat wpływu GMO (genetycznie zmodyfikowanych organizmów) na ekosystemy i różnorodność biologiczną (metodyka zarządzania ryzykiem).
Komponent 2 „Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska” ma na celu wspieranie działań służących stabilizacji stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze, polepszaniu jakości powietrza i jakości wody, ochronie przed hałasem oraz ochronie i zapewnieniu racjonalnego użytkowania gleb. Wspierane będą również działania związane z poprawą jakości środowiska na obszarach miejskich, ochroną przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje chemiczne, ochroną przed występowaniem pożarów na obszarach leśnych, rozwojem systemu monitorowania lasów oraz wdrażaniem polityk zapewniających zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i odpadów. Dofinansowanie obejmować będzie również działania związane z promocją skutecznego wdrażania prawodawstwa środowiskowego UE, poprawą stanu wiedzy na temat polityki środowiskowej oraz podnoszeniem świadomości w zakresie środowiska naturalnego.
Celem wsparcia komponentu 3 „Informacja i komunikacja” jest rozpowszechnianie i przepływ informacji na temat ochrony środowiska oraz podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej, a także szkolenia i treningi dla jednostek uczestniczących w zapobieganiu pożarom lasów.
Na lata 2007-2013 na finansowanie działań z LIFE+ przewidziano ok. 2 mld euro, z czego 80% będzie w dyspozycji poszczególnych krajów członkowskich, a 20% będzie zarządzane centralnie przez Komisję Europejską. Planowana przez Komisję Europejską alokacja dla Polski na lata 2007-2010 wynosi ok. 42 mln euro, przy czym na sam 2007 r. przewidziano ok. 9 mln euro. Alokacja na poszczególne państwa będzie przyznawana na podstawie czterech kryteriów – liczbę ludności (50%), zagęszczenie ludności (5%), powierzchnia obszarów Natura 2000 (25%) oraz powierzchnia obszarów Natura 2000 w stosunku do powierzchni kraju (20%).
Podstawowym maksymalnym poziomem dofinansowania dla projektów LIFE+ jest 50%, jednak w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach dofinansowanie może wynieść 75% (dla projektów z komponentu 1 „Przyroda i różnorodność biologiczna”). Najniższy poziom dofinansowania dla projektów, które przynoszą zysk i ubiegają się o wsparcie z komponentu 2 „Polityka środowiskowa i zarządzanie”, wynosić będzie 30%.
W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych.
Projekty mogą być finansowane przez LIFE+, jeśli spełniają kryteria kwalifikacyjne określone w art. 3 projektu rozporządzenia w sprawie LIFE+, czyli są ukierunkowane na monitorowanie stanu środowiska, analizy, badania, modelowanie i tworzenie scenariuszy, prezentacje innowacyjnych podejść, technologii, metod i instrumentów, zarządzanie gatunkami i obszarami oraz planowanie ochrony obszarów, w tym zwiększenie ekologicznej spójności sieci Natura 2000. Na dofinansowanie z LIFE+ mogą też liczyć projekty obejmujące szkolenia, warsztaty i spotkania, platformy nawiązywania kontaktów zawodowych i wymiany najlepszych praktyk oraz działania informacyjne i komunikacyjne, w tym kampanie na rzecz zwiększania świadomości społecznej.
Ważną informacją dla osób zainteresowanych Instrumentem Finansowym LIFE+ może być fakt, iż projekt rozporządzenia zakłada, że finansowanie poprzez LIFE+ mogą otrzymywać jednostki, podmioty i instytucje publiczne lub prywatne, czyli w praktyce każdy. Należy jednak pamiętać, iż LIFE+ jest instrumentem ściśle związanym z finansowaniem ochrony środowiska, a nie z pomocą na rozwój czy modernizację infrastruktury. Także zasięg i oddziaływanie projektów powinny być na poziomie europejskim, a realizowane projekty muszą mieć charakter innowacyjny, pilotażowy lub stanowić tzw. najlepszą praktykę.
W celu najlepszego wykorzystania LIFE+ Polska jest zobowiązana do przedstawienia konkretnych rocznych programów krajowych do akceptacji Komisji Europejskiej. Program taki musi być napisany na podstawie wieloletniego programu strategicznego Komisji Europejskiej, która sporządzi dwa takie programy. Pierwszy program strategiczny obejmuje lata 2007-2010, drugi – lata 2011-2013. Programy te określą główne cele wsparcia z LIFE+, priorytetowe obszary wsparcia, rodzaje projektów możliwych do wsparcia oraz oczekiwane wyniki finansowania z LIFE+. Trwają również prace nad powołaniem tzw. agencji krajowej, tj. jednostki, do której będzie się składało wnioski i która będzie oceniała projekty.
Szczegółowe informacje oraz najnowsze wiadomości można znaleźć na stronie Ministerstwa Środowiska poświęconej Instrumentowi LIFE+ www.ekoportal.pl, zakładka Fundusze UE/Fundusz LIFE+.
Joanna Książek
Agnieszka Zdunek
Departament Funduszy Ekologicznych
Ministerstwo Środowiska
Źródło
- Program Operacyjny dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Instrumentu Finansowego. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Warszawa, lipiec 2005.
Śródtytuły od redakcji
