Z profesorem Maciejem Nowickim, prezesem Fundacji EkoFundusz, rozmawia Urszula Wojciechowska

Minęło 15 lat działalności Fundacji pod kierownictwem Pana Profesora. Podczas podsumowującej ten okres uroczystości w Mikołajkach mówiono, że realizowany system dotowania projektów może być przykładem dla innych instytucji. Co jest w nim takiego szczególnego?
Można powiedzieć, że szczególny jest cały proces przyznawania dotacji. Najpierw określone zostały możliwie precyzyjnie pola priorytetowe, na których EkoFundusz zamierza koncentrować swoje środki ze względu na konieczność rozwiązania najpilniejszych problemów ekologicznych w skali kraju czy regionu. Po ogłoszeniu strategii każdy wniosek o dotację podlega wnikliwej analizie od strony technologicznej, ekonomicznej oraz ekologicznej i dopiero na podstawie pozytywnych wyników z wszystkich trzech analiz może otrzymać dotację EkoFunduszu. Fundację wyróżnia też szybkość rozpatrywania wniosków (1-6 miesięcy, zależnie od jakości aplikacji i stopnia skomplikowania projektu) i „rytmiczność” przyznawania dotacji w ciągu całego roku (brak spiętrzeń).
Po jej uzyskaniu realizacja projektu jest kontrolowana przez EkoFundusz – zarówno w kwestii terminowości wykonania poszczególnych jego etapów, jak i odnośnie wszystkich źródeł finansowania.
Te zasady, stosowane przez naszą Fundację od 15 lat, spotkały się z uznaniem zarówno w Polsce, jak i na scenie międzynarodowej. Wyrazem tego jest choćby otrzymane w tym roku wyróżnienie QI – Quality International.

Twierdzono też, że dzięki Pana wizji projekty ukierunkowane na wykorzystanie odnawialnych zasobów stały się priorytetem dla działalności EkoFunduszu. Jaka jest geneza tej wizji?
Moją specjalnością zawodową jest ochrona atmosfery. Już dawno zdawałem sobie sprawę z tego, że dla małych i średnich kotłowni węglowych bezsensowne jest instalowanie drogich urządzeń dla redukcji emisji pyłu, SO2 i NOx. Znacznie lepiej bowiem wyeliminować węgiel jako paliwo, zastępując je gazem lub generując energię z jej odnawialnych źródeł. W wydanej w 1992 r. książce „Strategia ekorozwoju Polski” pisałem już o konieczności szerokiego wykorzystania wszelkiego rodzaju odnawialnych źródeł energii, omawiając ich potencjał, wady i zalety. Już wtedy byłem przekonany, że najbliższe lata przyniosą dynamiczny rozwój w tej dziedziny energetyki.
Po objęciu funkcji prezesa EkoFunduszu miałem tę wielką szansę, aby swoją wizję wspierać konkretnymi działaniami inwestycyjnymi.

Ile projektów wykorzystujących OZE otrzymało dotacje z EkoFunduszu? Które projekty są najchętniej dotowane i przynoszą największy ekologiczny efekt?
W latach 1993-2006 EkoFundusz udzielił dotacji niemal dla 300 projektów dotyczących wykorzystania wszystkich możliwych odnawialnych źródeł energii. Ważne było dla nas, aby zebrać jak najwięcej praktycznych doświadczeń dotyczących kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych oraz obszarów zastosowania. W wyniku tego mogliśmy stwierdzić, że w obecnie największe szanse na rozwój mają kotłownie na biomasę pod warunkiem szybkiego i możliwie szerokiego rozpowszechnienia plantacji roślin energetycznych. W przyszłości jednak najbardziej obiecujące są technologie wykorzystujące energię Słońca, dlatego już dziś, mimo ich wysokich kosztów inwestycyjnych, powinny być promowane. Znaczne zasoby wiatru sprzyjają rozwojowi farm wiatrowych, jednak ich duża opłacalność powoduje, że obecnie nie mogą liczyć na wsparcie dotacyjne ze strony EkoFunduszu, a raczej kwalifikują się na dofinansowanie w formie kredytów.

Jaką kwotę dotychczas wydatkowano na projekty związane z wykorzystaniem odnawialnych zasobów? Jaka grupa beneficjentów zyskała najwięcej?
EkoFundusz przeznaczył dotychczas ok. 250 mln zł na dotacje dla projektów dotyczących instalacji wykorzystujących OZE. Z tej kwoty ponad połowę (131 mln zł) przeznaczono na budowę kotłowni na biomasę i na zakładanie plantacji roślin energetycznych. Biomasa jako paliwo wykorzystywana jest przede wszystkim na wsiach i w małych miastach, a inicjatorami tych projektów są z reguły władze samorządowe. Zatem to one i ich spółki komunalne są największymi beneficjentami EkoFunduszu.
Z kolei inwestycje dotyczące budowy elektrowni wodnych i farm wiatrowych podejmują głównie przedsiębiorstwa, natomiast rzeczą interesującą jest fakt, że instalacje kolektorów słonecznych oraz pomp ciepła zakładają głównie szpitale, domy opieki społecznej, klasztory i domy parafialne, a więc instytucje niedysponujące znacznymi zasobami finansowymi. Z reguły są one w stanie otrzymać dotacje z kilku źródeł, pokrywające 80-90% kosztów instalacji, a zatem jest ona dla nich tania, a przy tym przynosząca rocznie znaczne oszczędności ze względu na bardzo niskie koszty eksploatacyjne.

Biomasa w działaniach EkoFudnuszu

Program biomasowy EkoFunduszu bazował na realizacji założeń dofinansowywania projektów związanych z wykorzystaniem biomasy w duchu zrównoważonego rozwoju.
Dotychczas sfinansowano 83 projekty, w ramach których zainstalowano urządzenia opalane biomasą o mocy blisko 225 MWt, przez co wyeliminowano spalanie ponad 193 tys. ton węgla w skali roku. Spowodowało to roczne zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery w ilości ponad 405,5 tys. ton. Dotacje na ten cel wyniosły prawie 131,2 mln zł, a całkowita wartość finansowanych projektów zamknęła się w kwocie niespełna 283 mln zł.



Lokalizacja kotłowni na biomasę dofinansowanych przez EkoFundusz

Najistotniejsze dofinansowane projekty to:

– Pisz – największa ciepłownia na biomasę w Polsce
W Piszu zdecydowano się na budowę całkowicie nowej ciepłowni na biomasę o mocy 21 MW. Pomimo że jej zużycie paliwa wynosi ok. 30 tys., to dotychczas nie wystąpiły trudności ze zgromadzeniem odpowiedniej ilości biomasy. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 20,4 mln zł, z czego ze środków EkoFunduszu 12,3 mln zł.

– Frombork – wzorcowa kotłownia na słomę
Wybudowana w historycznym Fromborku miejska kotłownia opalana słomą o mocy 6,5 MW jest nowoczesnym obiektem, gromadzącym wieloletnie doświadczenia w budowie i eksploatacji obiektów na słomę w Polsce. Jest to zarazem jedna z największych kotłowni na słomę w Polsce, która może służyć jako przykład właściwych rozwiązań technicznych oraz wzorowej logistyki dostaw i magazynowania paliwa. Ostatnio prowadzone są tam też próby w zakresie zastosowania roślin z plantacji energetycznych – takich jak miskantus czy ślazowiec pensylwański – co może jeszcze poprawić organizację i ekonomikę zaopatrzenia w paliwo dla kotłowni. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 5,89 mln zł, z czego ze środków EkoFunduszu 3,06 mln zł.

– Płońsk – elektrociepłownia na biomasę
Inwestycja w Płońsku jest pierwszą w Polsce elektrociepłownią opalaną biomasą, działającą w strukturze komunalnego przedsiębiorstwa ciepłowniczego. Zastosowane zostało tu tradycyjne rozwiązanie stosowane w podobnych obiektach opalanych węglem, a mianowicie kocioł parowy opalany biomasą o mocy 12 MW oraz klasyczna turbina parowa o mocy 2 MWe. Przewiduje się zakończenie inwestycji w III kwartale 2007 r. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 22,6 mln zł, z czego ze środków EkoFunduszu 11,3 mln zł.

– Ostrów Wlkp. – elektrociepłownia na biomasę z technologią ORC
Projekt w Ostrowie Wlkp. polega na likwidacji jednego kotła węglowego i wybudowaniu w tym miejscu źródła skojarzonego do produkcji ciepła i energii elektrycznej z wykorzystaniem technologii ORC (Organic Rankine Cycle – organiczny cykl Rankina). Dostawcą turbogeneratora ORC jest włoska firma Turboden. Zakończenie inwestycji planuje się w czwartym kwartale 2007 r. Elektrociepłownia o mocy 9 MWt oraz o mocy 1,5 MWe zużywać będzie ok. 31 tys. t biomasy drzewnej w ciągu roku.
Całkowity koszt inwestycji wyniósł 21,8 mln zł, z czego ze środków EkoFunduszu 8,7 mln zł.

(jb)
Energetyka słoneczna w projektach EkoFunduszu
EkoFundusz od początku swojej działalności promuje inicjatywy inwestycyjne związane z gospodarczym wykorzystaniem energii słonecznej, zwłaszcza poprzez udzielanie bezzwrotnych dotacji na realizację instalacji solarnych. Pierwszy tego rodzaju projekt z udziałem Fundacji został zrealizowany w 1997 r. na terenie szkoły w Bliznem.
Łącznie w latach 1997-2006 przy pomocy środków EkoFunduszu pomyślnie zrealizowano 148 instalacji solarnych, w których zamontowano ponad 16 tys. m2 kolektorów słonecznych. Udzielono dotacje na ok. 22 mln zł. Efektem zrealizowanych projektów jest redukcja emisji CO2 o ok. 2,5 tys. ton rocznie. Oczekuje się, że do końca 2007 r. łączna powierzchnia kolektorów w projektach EkoFunduszu przekroczy 20 tys. m2.



Lokalizacja instalacji solarnych dofinansowanych przez EkoFundusz

Ukończone projekty dotyczyły wykorzystania energii słonecznej – głównie do produkcji ciepłej wody użytkowej oraz do podgrzewania wody w basenach i kąpieliskach. Projekty zostały zrealizowane w obiektach należących do placówek oświatowych, służby zdrowia, spółdzielni mieszkaniowych, instytucji charytatywnych i wyznaniowych, straży pożarnej, a ponadto w ośrodkach rekreacyjno-sportowych i innych obiektach użyteczności publicznej.
Największa spośród funkcjonujących instalacji solarnych znajduje się w szpitalu wojewódzkim w Częstochowie. Jej łączna powierzchnia czynna to 1495 m2 i wspomaga ona układ przygotowania ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), której zużycie przez szpital wynosi ok. 20 tys. m3/rok. Dzięki nowej instalacji udział energii słonecznej pokryje ok. 52% rocznego zapotrzebowania na c.w.u. Koszt całego projektu wyniósł ponad 4 mln zł, z czego EkoFundusz dofinansował w formie dotacji zakup kolektorów słonecznych wraz z konstrukcją wsporczą i zestawami montażowo-przyłączeniowymi, co wyniosło ok. 1,5 mln zł.
Na wyróżnienie zasługuje również projekt budowy 10 instalacji solarnych z kolektorami słonecznymi o łącznej powierzchni czynnej 576 m2, wspomagających układy przygotowania c.w.u. w 10 nowo budowanych domach osiedla mieszkaniowego w Lublinie. Rozwiązanie to zostało przewidziane już na etapie projektowania osiedla. Dzięki powyższym instalacjom udział energii słonecznej pokryje ok. 35% całkowitego zapotrzebowania na ciepło dla potrzeb c.w.u. w przedmiotowych obiektach. Koszt projektu wyniósł 1 mln zł, z czego EkoFundusz dofinansował w formie dotacji zakup i montaż czterech instalacji solarnych o łącznej wartości 400 tys. zł.
Z informacji uzyskanych od 41 użytkowników instalacji solarnych zrealizowanych przy wsparciu EkoFunduszu wynika, że dla większości uzysk ciepła użytecznego nie przekraczał 1,7 GJ/m2/rok. Powyższe informacje dotyczą 2006 r. i są oparte na wskazaniach liczników ciepła.
W znacznej większości rozpatrywanych do tej pory w EkoFunduszu projektów koszt inwestycyjny kompletnej instalacji solarnej odniesiony do 1 m2 powierzchni czynnej kolektora słonecznego mieścił się w przedziale 1500-3000 zł/m2. Jego wysokość wynikała z rozstrzygniętych przetargów na wykonawstwo instalacji, przeprowadzonych przez inwestorów zgodnie z ustawą “Prawo zamówień publicznych”.
Koszty eksploatacji prawidłowo użytkowanych instalacji solarnych są bardzo niskie (poniżej 10 zł/m2/rok).

(rs)


15 lat działalności EkoFunduszu
W bieżącym roku Fundacja EkoFundusz obchodzi 15 lecie swej działalności. Z tej okazji w połowie czerwca w Mikołajkach odbyła się konferencja “Ochrona środowiska w praktyce”, zorganizowana przez EkoFundusz. Wzięło w niej udział ok. 300 przedstawicieli instytucji i organizacji współpracujących z Fundacją przy realizacji ok. 1300 projektów. Jej celem było podsumowanie doświadczeń zdobytych przez EkoFundusz oraz wyznaczenie dróg i narzędzi podnoszących efekty praktycznych działań. W czterech sekcjach tematycznych: Ochrona atmosfery, Ochrona wód, Ochrona przyrody oraz Gospodarka odpadami, a także w dwunastu sesjach dyskusyjnych przedstawiono doświadczenia oraz opinie i propozycje dotyczące metod usprawnienia ochrony środowiska w praktyce. Zostały one podsumowane podczas sesji zamykającej seminarium.

Na ręce prof. M. Nowickiego przekazano wiele życzeń i gratulacji

EkoFundusz w swych projektach dużą wagę przykłada do ochrony atmosfery. W pierwszym dniu konferencji skupiono się na tematyce poprawy efektywności energetycznej w systemach grzewczych oraz na wykorzystaniu gazu ziemnego zamiast węgla. Natomiast sesja w drugim dniu konferencji w całości poświęcona została odnawialnym źródłom energii. Podejście EkoFunduszu do zagadnień wykorzystywania odnawialnych źródeł energii wyprzedziło o wiele lat obecnie realizowaną politykę Unii Europejskiej w zakresie metod redukowania emisji dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń powietrza. Trzynaście edycji konkursu na ograniczanie zużycia energii w systemach ogrzewczych przyniosło wymierne korzyści dla środowiska i dla odbiorców ciepła. Realizowane projekty spełniały także rolę edukacyjną dla inwestorów przed pojawieniem się możliwości aplikowania do funduszy unijnych.
Uczestnicy sesji mówili o potrzebie zwiększania wykorzystania odnawialnych źródeł energii zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Preferowana jest tu energetyka rozproszona, zwiększenie powierzchni upraw energetycznych i promowanie nowych technologii. Konieczny jest też rozwój czystych i efektywnych technologii wykorzystania węgla jako podstawowego nośnika energii w Polsce oraz gazu ziemnego i biogazu z wysypisk miejskich oraz z oczyszczalni ścieków. Realizacja powyższych celów wymaga opracowania i wdrożenia ogólnokrajowego programu oszczędności energii i realnego (a nie tylko deklaratywnego) promowania odnawialnych źródeł energii, a także stabilnego krajowego systemu finansowania inwestycji proekologicznych w oparciu o system istniejący. W tym aspekcie niepokojące są plany zmierzające do likwidacji jego obecnego kształtu.
Podczas sesji dotyczącej ochrony wód mówiono o braku konsekwentnego zlewniowego podejścia do ochrony wód. RZGW nie posiadają skutecznych narzędzi prawnych do zarządzania zasobami wodnymi. Nie jest dostatecznie określona rola samorządów w tym systemie, a ustanowione zlewnie terytorialne nie pokrywają się z obszarami zarządzania samorządowego. Poważnym wyzwaniem jest nadal nierozwiązany problem zagospodarowania osadów ściekowych. Należy zweryfikować m.in. przepisy dotyczące przyrodniczego wykorzystania osadów, a zwłaszcza dopuszczalnych stężeń metali ciężkich.
Natomiast w trakcie sesji na temat zagospodarowania odpadów wyrażono opinię, że promowana i wymagana przez EkoFundusz selektywna zbiórka odpadów jest kierunkiem słusznym i została doceniona w obowiązującym aktualnie ustawodawstwie. Przynosi ona efekty ekonomiczne i edukacyjne, a jej powodzenie zależy od zaangażowania osób realizujących projekty. Rozwiązaniem popieranym przez uczestników konferencji jest selektywna zbiórka odpadów w układzie dualnym oraz stosowanie linii sortowniczych do ostatecznego oddzielenia poszczególnych rodzajów odpadów zbieranych selektywnie. Należy podjąć decyzję o kształcie docelowego systemu zagospodarowania odpadów. Obecnie 96% odpadów komunalnych trafia na wysypiska. Pożądane jest, aby system zakładał utylizację lub przetwarzanie odpadów biodegradowalnych. Interwencji rządu i służb kontrolnych wymaga ograniczenie wwozu z innych krajów paliwa alternatywnego oraz jego zaliczenie do źródeł energii odnawialnej w przypadku współspalania.
Z kolei podczas sesji dotyczącej ochrony przyrody podkreślano działania EkoFunduszu o charakterze innowacyjnym, inspirującym i ustalającym standardy ochronne. EkoFundusz jest obecny we wszystkich najważniejszych obszarach ochrony przyrody, jednak udzielane dotacje nie są duże w stosunku do istniejących potrzeb finansowych w tym zakresie.

(uw)