Efektywność ochrony prawnej konkretnych obiektów w dużej mierze uzależniona jest od rodzaju i skuteczności sankcji stosowanych w sytuacji naruszenia prawa. Dlatego też również w przypadku ochrony pomników przyrody po stwierdzeniu ich uszkodzenia albo zniszczenia bardzo ważne staje się ustalenie, jakiego rodzaju sankcje prawne mogą znajdować zastosowanie. 

Analizując, jakie środki prawne mogą być stosowane, należy pamiętać, że w swoim założeniu mają one charakter komplementarny, a nie konkurencyjny. A zatem co do zasady poszczególne rodzaje sankcji znajdują zastosowanie w różnych sytuacjach i stosowane są w stosunku do innych podmiotów.

Utrata wartości przyrodniczej

Ewentualna utrata wartości przyrodniczej pomnika przyrody, np. na skutek zamierania drzewa, nie jest tożsama z całkowitym wyłączeniem go spod ochrony prawnej. Status pomnika przyrody utraci dopiero po ewentualnym zdjęciu z niego ochrony przez organ do tego uprawniony. Nawet obumarcie drzewa nie jest tożsame z utratą przez nie znaczących wartości przyrodniczych. Na taką możliwość wprost wskazują postanowienia art. 40 ust. 2 Ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU z 2021 r. poz. 1098), zgodnie z którym: Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, ...