Nowa dyrektywa wprowadza wiele istotnych zmian również na polskim rynku elektroodpadów, które odczują wszyscy uczestnicy tego rynku: producenci, zbierający, zakłady przetwarzania, ale także konsumenci. Dla polskiego rządu oznacza to przede wszystkim obowiązek wywiązania się z nowego unijnego celu, czyli zwiększenia poziomu zbierania z obecnych 4 kg na mieszkańca do ok. 10 kg w 2021 r.

Nowe zobowiązania

Podwyższenie minimalnego poziomu zbierania z obecnych 4 kg per capita (ok. 35% masy sprzętu prowadzonego w Polsce) do 65% w 2019 r. jako średniej masy sprzętu wprowadzonego w trzech poprzednich latach to kluczowa zmiana. W okresie przejściowym od 2016 będzie to co najmniej 45%. Państwom członkowskim UE pozostawiono także możliwość obliczania masy zbiórki od 2019 r. jako 85% tzw. WEEE generated, czyli sprzętu rzeczywiście pojawiającego się w gospodarstwach domowych. Polska wraz z kilkoma innymi krajami wynegocjowała na tym polu pewną derogację. W 2016 r. powinniśmy zebrać co najmniej 40% wprowadzonego sprzętu, czyli ok. 5,8 kg per capita. Obowiązek zbiórki 65% masy wprowadzenia lub 85% masy powstającego zużytego sprzętu Polska powinna realizować od 2021 r. W tym przypadku 65% będzie wynosiło ok. 11 kg per capita (zakładając roczny wzrost masy sprzedanego sprzętu na poziomie 3%).

Wzrosną także wszystkie minimalne poziomy odzysku i recyklingu – o 5% dla każdej z grup produktowych od roku 2015. W przypadku dużego AGD będzie to odpowiednio odzysk 85% i recykling 80% zebranego ZSEE. Państwa członkowskie będą musiały też zapewnić, by do obliczania tych celów producenci (lub osoby trzecie działające w ich imieniu) rejestrowali dane dotyczące masy zużytego sprzętu, jego części składowych, materiałów lub substancji w trzech momentach: jego wyprowadzenia (wyjścia) z obiektu zbierania, wprowadzenia (wejścia) do i wyprowadzenia (wyjścia) z zakładów przetwarzania oraz jego wprowadzenia (wejścia) do zakładu odzysku lub recyklingu czy przygotowania do ponownego użycia.

Nowy zakres

Nowa dyrektywa znacząco rozszerza zakres przedmiotowy przepisów o elektroodpadach. Do tej pory obecne 10 grup produktowych stanowiło zamknięty zakres dyrektywy. Od 2018 r. zapisy obejmą już cały sprzęt elektryczny i elektroniczny, ujęty w sześciu nowych, otwartych grupach:

1. Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury – chłodziarki, zamrażarki, sprzęt automatycznie wydający produkty chłodzone, sprzęt klimatyzacyjny, sprzęt do osuszania, pompy ciepła, grzejniki zawierające olej i inny sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury, stosujący do celów wymiany temperatury płyny inne niż woda.

2. Ekrany, monitory i inny sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 cm2 – ekrany, odbiorniki telewizyjne, cyfrowe ramki LCD do zdjęć, monitory, laptopy, notebooki.

3. Lampy – proste i kompaktowe lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze (w tym ciśnieniowe lampy sodowe i lampy metalohalogenkowe), niskoprężne lampy sodowe, diody elektroluminescencyjne (LED).

4. Sprzęt wielkogabarytowy – pralki, suszarki do odzieży, zmywarki, kuchenki, piekarniki elektryczne, elektryczne płyty grzejne, oprawy oświetleniowe, sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu, sprzęt muzyczny (z wyjątkiem organów piszczałkowych zainstalowanych w kościołach), urządzenia używane do dziania i tkania, komputery wielkogabarytowe (tzw. mainframe), drukarki wielkogabarytowe, sprzęt kopiujący, wielkogabarytowe automaty uruchamiane monetą, wielkogabarytowe wyroby medyczne, wielkogabarytowe przyrządy do monitorowania i sterowania, wielkogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty i pieniądze, panele fotowoltaiczne.

5. Sprzęt małogabarytowy – odkurzacze, zamiatacze do dywanów, urządzenia do szycia, oprawy oświetleniowe, kuchenki mikrofalowe, sprzęt wentylujący, żelazka, tostery, noże elektryczne, czajniki elektryczne, zegary, golarki elektryczne, wagi, urządzenia do pielęgnacji włosów i ciała, kalkulatory, odbiorniki radiowe, kamery wideo, sprzęt wideo, sprzęt hi-fi, instrumenty muzyczne, sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu, elektryczne lub elektroniczne zabawki, sprzęt sportowy, komputery rowerowe, do nurkowania, biegania, wiosłowania itd., czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, małogabarytowe narzędzia elektryczne i elektroniczne, małogabarytowe wyroby medyczne, małogabarytowe przyrządy do monitorowania i sterowania, małogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty, mały sprzęt z zintegrowanymi panelami fotowoltaicznymi.

6. Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (w którym żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 50 cm) – telefony komórkowe, GPS, kalkulatory kieszonkowe, routery, komputery osobiste, drukarki, telefony.

Z zapisów dyrektywy wyłączono m.in. wielkogabarytowe stacjonarne narzędzia przemysłowe, środki transportu osób lub towarów (z wyłączeniem elektrycznych pojazdów dwukołowych nieposiadających homologacji), sprzęt przeznaczony do badań i rozwoju oraz wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro – w przypadku, gdy mogą one być źródłem zakażeń przed zakończeniem okresu ich eksploatacji, a także aktywne wyroby medyczne do implantacji.

Normy zbierania i przetwarzania

Państwa członkowskie będą musiały egzekwować od każdego zakładu lub przedsiębiorstwa zajmującego się zbieraniem lub przetwarzaniem magazynowanie i przetwarzanie ZSEE zgodne z wymogami technicznymi określonymi w dyrektywie. Ponadto Komisja Europejska wystąpi do organizacji normalizacyjnych o opracowanie europejskich norm przetwarzania ZSEE – w tym odzysku, recyklingu i przygotowania do ponownego użycia. Normy te powinny odzwierciedlać aktualny stan techniki. W oparciu o stworzone normy Komisja będzie mogła – w drodze aktów wykonawczych – przyjąć minimalne normy jakości, które obowiązywałyby w każdym z krajów członkowskich.

Definicje

Nowelizacja dyrektywy doprecyzowała definicję wprowadzającego oraz wprowadziła instytucję upoważnionego przedstawiciela, który będzie mógł reprezentować producentów z siedzibą w innych państwach członkowskich w zakresie obowiązków związanych z dyrektywą WEEE.

Państwa członkowskie podejmą też niezbędne kroki w celu zagwarantowania opracowania odpowiednich mechanizmów lub procedur dotyczących zwrotu producentom wniesionych wkładów w przypadkach, gdy ich sprzęt jest przemieszczany w celu wprowadzania go do obrotu poza terytorium danego państwa członkowskiego. Takie procedury mogą zostać opracowane przez producentów lub przez strony trzecie działające w ich imieniu.

Zbiórka w sklepach

Sklepy detaliczne o powierzchni powyżej 400 m2 będą zobowiązane do zbierania małogabarytowego ZSEE (czyli sprzętu, w którym żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 25 cm) bez konieczności zakupienia nowego urządzenia w tej samej grupie produktowej.

Rejestr

Każdy producent lub upoważniony przedstawiciel będzie miał możliwość wprowadzenia do krajowego rejestru w trybie on-line wszystkich istotnych informacji, będących odzwierciedleniem działalności tego producenta w danym państwie członkowskim. Komisja Europejska zapewni także ujednolicenie częstotliwości raportowania, a krajowe rejestry będą ściślej ze sobą współpracowały.

Zmiany w polskiej ustawie ZSEE

Jak pokazała zorganizowana 18 kwietnia 2012 r. VI Ogólnopolska Konferencja Recyklingu ZSEE, polski rynek wciąż boryka się z problemem szarej strefy. Według Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, może ona sięgać już nawet 50%. Przejawia się to głównie w procederze raportowania wielkości zebranego ZSEE tylko „na papierze”. Dlatego też Ministerstwo Środowiska zapowiedziało istotne zmiany w celu poprawy sytuacji rynku elektroodpadów w Polsce. Jednym z pomysłów uzdrowienia ma być rejestr i raportowanie danych on-line i ich podgląd w trybie rzeczywistym. W opinii większości ekspertów najskuteczniejszym sposobem na ograniczenie szarej strefy jest jednak pełna dostępność i przejrzystość danych o zbiórce i przetwarzaniu ZSEE.

Zapisy nowej dyrektywy WEEE powinny wejść w życie z końcem wakacji. Oznacza to, że polski rząd będzie miał czas na ich implementację najpóźniej do lutego 2014 r. Wprowadzeniu prawa unijnego będzie towarzyszyła zmiana przepisów pod kątem zapewnienia uczciwej konkurencji polskiego rynku elektroodpadów.

Według zapowiedzi Ministerstwa Środowiska, nie będzie nowelizacji ustawy o ZSEE, tylko napisany zostanie nowy akt prawny. Założenia do ustawy opublikowane zostaną na początku roku, konsultowane będą przez ok. 3 miesiące, po czym projekt ustawy zostanie podpisany przez Rządowe Centrum Legislacji. Według tych szacunków, parlament zajmie się projektem zapewne po wakacjach i jest pewna szansa na realizację terminów przewidzianych w dyrektywie.

Ze wstępnych informacji pozyskanych od Ministerstwa Środowiska, oprócz internetowego systemu raportowania zbiórki i przetwarzania planowane jest wprowadzenie w Polsce ogólnoeuropejskich standardów dotyczących transportu, magazynowania i obróbki ZSEE. Najprawdopodobniej nasz kraj nie uzyska w tym aspekcie specjalnych przywilejów i ustępstw, choć rozpatrywane jest przyznanie specjalnych okresów dostosowawczych, głównie dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

W trakcie wstępnych konsultacji społecznych nad założeniami do ustawy dyskutowana jest m.in. obecna formuła organizacji odzysku, rola i odpowiedzialność skupów złomu, a także wysokość przewidywanych kar.