Obszerna nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach została przyjęta przez Sejm 10 października br.

Jej celem jest usunięcie wątpliwości, poprawienie błędów, w tym wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego (TK) z 28 listopada 2013 r. (K 17/12), w którym stwierdzono niekonstytucyjność części przepisów, w szczególności z powodu braku wskazania w ustawie górnej wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami. Ustawa znajduje się jeszcze na etapie prac parlamentarnych, ale zasadnicze elementy nowelizacji prawdopodobnie nie ulegną zmianom.

Podmioty

Jednym z pierwszych zagadnień związanych z tzw. rewolucją śmieciową było pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za realizację obowiązków ustawowych (jest ?właścicielem? w rozumieniu ustawowym). Posłużmy się prostym przykładem: pan X posiada nieruchomości (mieszkania), które wynajmuje lokatorom YZ. Pytanie, kto powinien składać deklarację? Ustawa w dotychczasowym brzmieniu tego nie rozstrzygała. Po nowelizacji zostanie dodany w art. 2 po ust. 2 ust. 2a w brzmieniu: Jeżeli obowiązki wskazane w ustawie mogą jednocześnie dotyczyć kilku podmiotów spośród wskazanych w ust. 1 pkt 4, obowiązany do ich wykonania jest podmiot lub podmioty faktycznie władające nieruchomością. W takim przypadku podmioty, o których mowa ust. 1 pkt 4, mogą w drodze umowy zawartej w formie pisemnej, wskazać podmiot obowiązany do wykonania obowiązków wynikających z ustawy. Z tego wynika, że strony będą mogły (nie muszą) określić w umowie zawartej na piśmie, podmiot odpowiedzialny za realizację obowiązków ustawowych (np. lokatorów YZ). O ile tok myślenia jest dobry, o tyle powstają pewne niejasności. Taka umowa powinna być zawarta w formie pisemnej, ale nie jest wskazane, pod jakim rygorem (najpewniej pod rygorem nieważności). Co więcej, powinien być wskazany tryb zakomunikowania faktu istnienia takiej umowy wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi (np. przy składaniu deklaracji). Wreszcie, skoro umowa ma charakter fakultatywny, wydaje się zasadne wskazanie w ustawie ?pierwszeństwa? realizacji obowiązków, gdy takie porozumienie nie zostało zawarte.

Ustawodawca w zmienionym brzmieniu art. 2 ust. 3 rozstrzyga, że obowiązki ustawowe obciążają w przypadku spółdzielni mieszkaniowych zarząd spółdzielni w rozumieniu Ustawy z 16 września 1982 r. ? Prawo spółdzielcze1.

Zmiana filozofii

Prawodawca dokonuje postulowanej zmiany odnośnie do funkcjonowania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Do czasu wejścia w życie nowelizacji stawka opłaty za odpady zbierane nieselektywnie była stawką podstawową. Rada gminy obniżała ją z uwagi na fakt, że odpady zbierano w sposób selektywny. Moim zdaniem, kłóci się to z samą ideą zbierania selektywnego (był i jest to obowiązek prawny ? zob. art. 23 ust. 1 ustawy o odpadach2 w brzmieniu ? ?Odpady są zbierane w sposób selektywny?). Po nowelizacji art. 6 ust. 4 otrzymuje brzmienie: Rada gminy określając stawki opłat, o których mowa w ust. 2, stosuje wyższe stawki, jeżeli odpady komunalne nie są zbierane i odbierane w sposób selektywny. Po nowelizacji mamy więc klasyczny model zachęt ekonomicznych. Kto postępuje zgodnie z wymogami ochrony środowiska ? płaci mniej. Jeżeli wymogi te narusza ? płaci więcej.

Jednocześnie w art. 6k ust. 3 wskazuje się, że rada gminy określi wyższe stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, jeżeli odpady te nie są w sposób selektywny zbierane i odbierane, nie wyższe jednak niż maksymalne stawki opłat, które wynoszą odpowiednio dwukrotną wysokość maksymalnej stawki opłaty określonej w art. 6k ust. 2a za odpady komunalne zbierane i odbierane w sposób selektywny. Innymi słowy ? stawka maksymalna za odpady zbierane w sposób nieselektywny nie może wynosić więcej niż dwukrotność stawki maksymalnej za odpady zbierane selektywnie.

Przetargi

Ważne zmiany wiążą się z dodanym art. 6fa. Zgodnie z nim, gmina jest obowiązana do zorganizowania gospodarowania odpadami komunalnymi odebranymi od właścicieli nieruchomości, o których mowa w art. 6c, przy czym wykonuje zadanie, które wskazano wcześniej, na zasadach określonych w Ustawie z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej3. W przypadku powierzenia zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi w drodze przetargu, gmina organizuje odrębne przetargi na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na prowadzenie punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz na gospodarowanie odpadami komunalnymi. Mają one m.in. służyć realizacji zasady bliskości, aby odpady były poddawane zagospodarowaniu w jej myśl, a nie przewożone tam, gdzie podmiot wygrywający ?łączny? przetarg ma stosowną infrastrukturę.

Zamieszkanie

Prawodawca postanowił doprecyzować kwestię rozliczeń przy zmianie miejsca zamieszkania. Zgodnie z art. 6i ust. 2, w przypadku, gdy w danym miesiącu na danej nieruchomości mieszkaniec zamieszkuje przez część miesiąca, opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w miesiącu, w którym nastąpiła zmiana, uiszcza się w gminie, w której dotychczas zamieszkiwał, a w nowym miejscu zamieszkania ? począwszy od miesiąca następnego, po którym nastąpiła zmiana.

Problem nieruchomości czasowo zamieszkanych jest przedmiotem wielu kontrowersji i był poruszany już na łamach ?Recyklingu? 7-8/20144. W art. 6j po ust. 3 dodane zostają trzy ustępy (3a-3c), które zawierają dwie kategorie ?specyficznych? nieruchomości. Zgodnie z dodawanym ustępem 3b: w przypadku nieruchomości, na których znajdują się domki letniskowe, lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, wykorzystywanych jedynie przez część roku, rada gminy uchwala ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za rok od domku letniskowego lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe. Ustęp 3c precyzuje, że ryczałtowa stawka opłaty jest ustalana jako iloczyn średniej ilości odpadów powstających na nieruchomościach zamieszkanych, na obszarze gminy, wyrażonej w liczbie pojemników oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Takie rozwiązanie wydaje się racjonalne i ucina spór o to, czy takie nieruchomości są zamieszkane lub nie, a zatem ułatwia pobieranie opłat.

Szczególne postępowanie zostaje natomiast uznane w odniesieniu do nieruchomości niezamieszkanych, na których są świadczone usługi hotelarskie w rozumieniu Ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych5. Ustawodawca dopuszcza rozwiązanie, w którym opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi stanowi iloczyn ilości zużytej wody z danej nieruchomości oraz stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (art. 6j ust. 3a). W uzasadnieniu do nowelizacji wskazano, że takie rozwiązanie umożliwi urealnienie ponoszonej opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w stosunku do wytwarzanych odpadów. Ilość zużytej wody jest kategorią ?obiektywną?, a przynajmniej trudno ją sfałszować.

Stawki opłaty

Jak się wydaje, najwięcej problemów nastręczało projektodawcom wykonanie wyroku TK z 28 listopada 2013 r. w taki sposób, aby spełnić wymogi konstytucyjne odnośnie do określenia w ustawie górnych granic opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. TK w uzasadnieniu tego wyroku wskazał, że wysokość podatków i opłat może być ustalana na podstawie ustawowych kwot, widełek lub algorytmów odsyłających do zdarzeń prawnie relewantnych i danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Ustawodawca zdecydował się na algorytm, różnicując go w zależności od metody przyjmowania stawki. Stosowna regulacja jest przyjmowana w dodawanym art. 6k ust. 2a. W jego myśl: Rada gminy ustala stawki opłat w wysokości nie wyższej niż maksymalne stawki opłat, które za odpady komunalne zbierane i odbierane w sposób selektywny wynoszą za miesiąc:

1) w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 1 (liczba mieszkańców) ? 2% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej ? za mieszkańca;

2) w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 2 (ilość zużytej wody) ? 0,7% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej ? za m3 zużytej wody;

3) w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 1 pkt 3 (powierzchnia lokalu mieszkalnego) ? 0,08% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej ? za m2 powierzchni lokalu mieszkalnego;

4) w przypadku metody, o której mowa w art. 6j ust. 2 (jednolita stawka od gospodarstwa domowego) ? 5,6% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę ogółem publikowanego przez Główny Urząd Statystyczny w ostatnim Roczniku Statystycznym Rzeczypospolitej Polskiej ? za gospodarstwo domowe.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że w 2013 r. w gospodarstwach domowych ogółem przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w zaokrągleniu do 1 zł ukształtował się na poziomie 1299 zł (źródło GUS).

Deklaracje

W odniesieniu do deklaracji nowelizacja spowoduje zmiany o charakterze porządkowym i merytorycznym. Ustawodawca wskazuje, że deklaracja zawiera dane niezbędne do określenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz wysokość samej opłaty. Jakie to informacje, doprecyzowano w art. 6m ust. 1a: Rada gminy określając wzór deklaracji może wymagać podania następujących danych:

1) imię i nazwisko lub nazwę właściciela nieruchomości oraz adres miejsca zamieszkania lub siedziby;

2) adres nieruchomości;

3) dane stanowiące podstawę zwolnienia z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi;

4) numer telefonu właściciela nieruchomości;

5) adres poczty elektronicznej właściciela nieruchomości;

6) inne informacje niezbędne do wystawienia tytułu wykonawczego.

Ważny i postulowany instrument pojawia się w art. 6m ust. 1c, zgodnie z którym w przypadku nieruchomości zabudowanej budynkiem lub budynkami wielolokalowymi, osoba sprawująca zarząd nieruchomością wspólną lub zarząd spółdzielni, o której mowa w art. 2 ust. 3, może żądać od właściciela lokalu, osoby, której służy spółdzielcze prawo do lokalu lub osoby faktycznie zamieszkującej lokal, podania danych niezbędnych do ustalenia wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Rodzi się pytanie, jakie są realne możliwości wyegzekwowania takiego rodzaju informacji i skutki ich nieudzielenia bądź też udzielenia informacji, których zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy budzi uzasadnione wątpliwości. Niestety, tych kwestii ustawa nie reguluje.

W artykule 6m ust. 1a potwierdzono, że wysokość zobowiązania określonego w deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi obowiązuje za kolejne miesiące do czasu korekty deklaracji lub zmiany stawki opłat z następującym zastrzeżeniem. W przypadku uchwalenia nowej stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wójt, burmistrz lub prezydent miasta zawiadamia właściciela nieruchomości o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, wyliczonej jako iloczyn nowej stawki opłaty i danych podanych w deklaracji. Wówczas właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do złożenia nowej deklaracji i uiszcza opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi w wysokości podanej w zawiadomieniu. W przypadku, gdy właściciel nieruchomości nie uiszcza opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w wysokości podanej w zawiadomieniu, wójt, burmistrz lub prezydent miasta wydaje decyzję ustalającą wysokość zaległości z tytułu tej opłaty, stosując wysokość opłaty podaną w zawiadomieniu (art. 6m ust. 2a i 2b). To rozwiązanie zasługuje na poparcie. Dotychczas powstawała wątpliwość, czy jakakolwiek zmiana danych ujętych w deklaracji powoduje obowiązek złożenia nowej? Przykładowo: gmina właśnie zmienia wysokość stawek, ale nie zmieniają się pozostałe dane. Głos rozsądku mówił, że aby uprościć system i zmniejszyć biurokrację, należy zaniechać składania nowych deklaracji. Problem jest jednak szerszy. Mianowicie, czy chociażby zmiana wzoru deklaracji (np. na skutek zakwestionowania przez organ nadzoru), która nie ma wpływu na wysokość opłat, powoduje konieczność złożenia nowych dokumentów? Moim zdaniem nie, ale zagadnienie to zostało pominięte w nowelizacji.

Decyzje

Kolejnym problemem, który ukazała praktyka, była kwestia okresu, na jaki jest wydawana decyzja, jeżeli nie została złożona deklaracja6. Nowelizacja zakłada, że w razie niezłożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi albo uzasadnionych wątpliwości co do danych zawartych w deklaracji wójt, burmistrz lub prezydent miasta określa, w drodze decyzji, wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, biorąc pod uwagę dostępne dane właściwe dla wybranej przez radę gminy metody, a w przypadku ich braku ? uzasadnione szacunki, w tym w przypadku nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy i średnią ilość odpadów komunalnych powstających na nieruchomościach o podobnym charakterze. Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi w wysokości określonej w decyzji, o której mowa w ust. 1, obowiązuje do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym następuje zmiana danych niezbędnych do określenia wysokości tej opłaty. Po doręczeniu decyzji złożenie deklaracji nie jest dopuszczalne, jeżeli nie następuje zmiana danych niezbędnych do określenia wysokości tej opłaty, w tym stawki opłaty. Właściciel nieruchomości, wobec którego została wydana omawiana decyzja, w przypadku zmiany danych jest obowiązany do złożenia deklaracji. Dotyczy to również ewentualności zmiany stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (art. 6o w nowym brzmieniu).

 

Źródła

1. Ustawa z 16 września 1982 r. ? Prawo spółdzielcze (DzU z 2013 r. poz. 1443).

2. Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (DzU z 2013 r. poz. 21).

3. Ustawa z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (DzU z 2011 r. nr 45, poz. 236).

4. Draniewicz B.: Działki letniskowe a opłata śmieciowa. ?Recykling? 7-8/2014.

5. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (DzU z 2014 r. poz. 196 i 822).

6. Draniewicz B.: Za jaki okres decyzja opłatowa?. ?Recykling? 6/2014.

7. www.sejm.gov.pl.

 

dr Bartosz Draniewicz, radca prawny, Kancelaria Prawa Gospodarczego i Ekologicznego w Warszawie

 

Tytuł od redakcji