Postępowanie z osadami ściekowymi w świetle prawa
Osady ściekowe w rozumieniu obowiązujących przepisów są odpadami, w związku z czym postępowanie z nimi musi się odbywać zgodnie z wymaganiami określającymi zasady gospodarowania odpadami.
Pojęcia „komunalnych osadów ściekowych” i „stosowania” tych osadów zostały zdefiniowane w tzw. słowniczku w art. 3 ust. 3 pkt 2 i 19 ustawy o odpadach (DzU nr 62, poz. 628). Zgodnie z tymi definicjami komunalne osady ściekowe to pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych, a także innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Natomiast stosowanie komunalnych osadów ściekowych to rozprowadzanie ich na powierzchni ziemi lub wprowadzanie do gleby w celu wykorzystywania. Według art. 43 ust. 1 ustawy o odpadach, określającego zgodnie z dyrektywami 86/278/EWG i 91/692/EWG szczególne zasady gospodarowania odpadami o charakterze komunalnych osadów ściekowych, osady takie mogą być stosowane w rolnictwie, do rekultywacji terenów (w tym gruntów na cele rolne), do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz do uprawy roślin zarówno przeznaczonych do produkcji kompostu, jak i nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz. Warto tu wspomnieć, że rolnictwo rozumiane jest jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz.
W art. 43 ustawy ustalono także rodzaj wymaganej obróbki komunalnych osadów ściekowych przed ich zastosowaniem, przy czym muszą być tu zastosowane co najmniej dwa procesy. Zgodnie z tymi wymaganiami komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, jeżeli są ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża ich podatność na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi.
Gdzie nie można stosować osadów?
Ponadto w art. 43 wprowadzono stosunkowo rozbudowany wykaz miejsc, w których stosowanie komunalnych osadów ściekowych jest zabronione.
W sytuacji, w której zastosowanie wskazanych szczególnych zasad zagospodarowania osadów ściekowych jest niemożliwe, powinny być one zagospodarowane zgodnie z ogólnymi wymaganiami dotyczącymi postępowania z odpadami. Ogólny schemat postępowania z odpadami, powszechnie uznawany, ustalony jest w art. 5 ustawy o odpadach. Przepis jest w pełni zgodny z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 627), zakładającą w ochronie środowiska pierwszeństwo dla działań prewencyjnych. Założenie to, wraz z kolejnymi przepisami (art. 6 i 7), wykonuje także zobowiązania zawarte w art. 3 i 4 dyrektywy 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów (Dz. Urz. UE z 27 kwietnia 2006 r. nr L 114/9).
Zgodnie natomiast z art. 7 ust. 2 i 3, obowiązek zachowania wymaganej, podstawowej kolejności podejmowanych działań spoczywa na posiadaczu odpadów (a pierwszym posiadaczem odpadów jest ich wytwórca). Ma to być przede wszystkim poddanie odpadów odzyskowi, a dopiero gdy takie działania są niemożliwe, dopuszczalne jest ich unieszkodliwienie. Posiadacz odpadów nie musi prowadzić odzysku ani unieszkodliwiania odpadów sam, może przekazać je innemu podmiotowi, posiadającemu jednak odpowiednie uprawnienia do gospodarowania odpadami.
Termiczne przekształcenie
Wskazane założenia ustawy wyraźnie podkreślają rolę odzysku w gospodarowaniu odpadami – ma to być podstawowy sposób działań rozwiązujących problem. W konsekwencji bardzo istotną kwestią jest wskazanie, jakie konkretne sposoby postępowania z odpadami mają cechy właśnie odzysku, a więc ich zastosowanie spełnia wymagania stawiane ustawą. Temu celowi w pierwszym rzędzie służy definicja pojęcia zawarta w art. 3 ust. 3 pkt 10 ustawy, zgodnie z którą odzysk to „wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy”. Dodatkowo definiowane są także szczególne rodzaje odzysku, np. recykling czy odzysk energetyczny. Spalenie odpadów dające energię, później wykorzystywaną, jest odzyskiem energetycznym, ale spalane są odpady.
Jednym z dopuszczalnych sposobów zagospodarowania odpadów jest poddanie ich termicznemu przekształceniu. Główne wymagania dotyczące termicznego przekształcania odpadów w prawie wspólnotowym wynikają z dyrektywy 2000/76/WE. Wymagania prawa wspólnotowego do polskiego prawa wewnętrznego zostały wdrożone kilkoma aktami prawnymi, przede wszystkim ustawą o odpadach oraz ustawą Prawo ochrony środowiska. Obie ustawy uzupełniono kilkoma istotnymi aktami wykonawczymi.
Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w spalarniach bądź współspalarniach odpadów (oba pojęcia zdefiniowano w ustawie o odpadach). Ustawa wymaga, aby obiekty te były projektowane, budowane, wyposażane i użytkowane w sposób zapewniający osiągnięcie takiego poziomu termicznego przekształcania, przy którym ilość i szkodliwość dla życia bądź zdrowia ludzi lub dla środowiska odpadów i innych emisji powstających wskutek termicznego przekształcania odpadów (pozostałości z tego procesu) będzie jak najmniejsza.
Szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów oraz sposoby postępowania z odpadami powstałymi w jego wyniku określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (DzU nr 37, poz. 339). Są to obowiązki związane z dotrzymywaniem ustalonej minimalnej temperatury spalania, określonych wymagań związanych z przebiegiem procesu spalania, stopniem przekształcenia odpadów oraz wyposażeniem instalacji we wskazane urządzenia.
W rozumieniu Prawa ochrony środowiska spalarnia jest instalacją, wymaga więc uzyskania pozwolenia emisyjnego, w tym ewentualnie pozwolenia zintegrowanego. Zarządzającego obciążają obowiązki adresowane do prowadzącego instalację, w tym również obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.
prof. dr hab. Marek Górski
Uniwersytet Łódzki
Pojęcia „komunalnych osadów ściekowych” i „stosowania” tych osadów zostały zdefiniowane w tzw. słowniczku w art. 3 ust. 3 pkt 2 i 19 ustawy o odpadach (DzU nr 62, poz. 628). Zgodnie z tymi definicjami komunalne osady ściekowe to pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych, a także innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Natomiast stosowanie komunalnych osadów ściekowych to rozprowadzanie ich na powierzchni ziemi lub wprowadzanie do gleby w celu wykorzystywania. Według art. 43 ust. 1 ustawy o odpadach, określającego zgodnie z dyrektywami 86/278/EWG i 91/692/EWG szczególne zasady gospodarowania odpadami o charakterze komunalnych osadów ściekowych, osady takie mogą być stosowane w rolnictwie, do rekultywacji terenów (w tym gruntów na cele rolne), do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz do uprawy roślin zarówno przeznaczonych do produkcji kompostu, jak i nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz. Warto tu wspomnieć, że rolnictwo rozumiane jest jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz.
W art. 43 ustawy ustalono także rodzaj wymaganej obróbki komunalnych osadów ściekowych przed ich zastosowaniem, przy czym muszą być tu zastosowane co najmniej dwa procesy. Zgodnie z tymi wymaganiami komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, jeżeli są ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża ich podatność na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi.
Gdzie nie można stosować osadów?
Ponadto w art. 43 wprowadzono stosunkowo rozbudowany wykaz miejsc, w których stosowanie komunalnych osadów ściekowych jest zabronione.
W sytuacji, w której zastosowanie wskazanych szczególnych zasad zagospodarowania osadów ściekowych jest niemożliwe, powinny być one zagospodarowane zgodnie z ogólnymi wymaganiami dotyczącymi postępowania z odpadami. Ogólny schemat postępowania z odpadami, powszechnie uznawany, ustalony jest w art. 5 ustawy o odpadach. Przepis jest w pełni zgodny z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 627), zakładającą w ochronie środowiska pierwszeństwo dla działań prewencyjnych. Założenie to, wraz z kolejnymi przepisami (art. 6 i 7), wykonuje także zobowiązania zawarte w art. 3 i 4 dyrektywy 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów (Dz. Urz. UE z 27 kwietnia 2006 r. nr L 114/9).
Zgodnie natomiast z art. 7 ust. 2 i 3, obowiązek zachowania wymaganej, podstawowej kolejności podejmowanych działań spoczywa na posiadaczu odpadów (a pierwszym posiadaczem odpadów jest ich wytwórca). Ma to być przede wszystkim poddanie odpadów odzyskowi, a dopiero gdy takie działania są niemożliwe, dopuszczalne jest ich unieszkodliwienie. Posiadacz odpadów nie musi prowadzić odzysku ani unieszkodliwiania odpadów sam, może przekazać je innemu podmiotowi, posiadającemu jednak odpowiednie uprawnienia do gospodarowania odpadami.
Termiczne przekształcenie
Wskazane założenia ustawy wyraźnie podkreślają rolę odzysku w gospodarowaniu odpadami – ma to być podstawowy sposób działań rozwiązujących problem. W konsekwencji bardzo istotną kwestią jest wskazanie, jakie konkretne sposoby postępowania z odpadami mają cechy właśnie odzysku, a więc ich zastosowanie spełnia wymagania stawiane ustawą. Temu celowi w pierwszym rzędzie służy definicja pojęcia zawarta w art. 3 ust. 3 pkt 10 ustawy, zgodnie z którą odzysk to „wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy”. Dodatkowo definiowane są także szczególne rodzaje odzysku, np. recykling czy odzysk energetyczny. Spalenie odpadów dające energię, później wykorzystywaną, jest odzyskiem energetycznym, ale spalane są odpady.
Jednym z dopuszczalnych sposobów zagospodarowania odpadów jest poddanie ich termicznemu przekształceniu. Główne wymagania dotyczące termicznego przekształcania odpadów w prawie wspólnotowym wynikają z dyrektywy 2000/76/WE. Wymagania prawa wspólnotowego do polskiego prawa wewnętrznego zostały wdrożone kilkoma aktami prawnymi, przede wszystkim ustawą o odpadach oraz ustawą Prawo ochrony środowiska. Obie ustawy uzupełniono kilkoma istotnymi aktami wykonawczymi.
Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w spalarniach bądź współspalarniach odpadów (oba pojęcia zdefiniowano w ustawie o odpadach). Ustawa wymaga, aby obiekty te były projektowane, budowane, wyposażane i użytkowane w sposób zapewniający osiągnięcie takiego poziomu termicznego przekształcania, przy którym ilość i szkodliwość dla życia bądź zdrowia ludzi lub dla środowiska odpadów i innych emisji powstających wskutek termicznego przekształcania odpadów (pozostałości z tego procesu) będzie jak najmniejsza.
Szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów oraz sposoby postępowania z odpadami powstałymi w jego wyniku określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (DzU nr 37, poz. 339). Są to obowiązki związane z dotrzymywaniem ustalonej minimalnej temperatury spalania, określonych wymagań związanych z przebiegiem procesu spalania, stopniem przekształcenia odpadów oraz wyposażeniem instalacji we wskazane urządzenia.
W rozumieniu Prawa ochrony środowiska spalarnia jest instalacją, wymaga więc uzyskania pozwolenia emisyjnego, w tym ewentualnie pozwolenia zintegrowanego. Zarządzającego obciążają obowiązki adresowane do prowadzącego instalację, w tym również obowiązek prowadzenia pomiarów emisji.
prof. dr hab. Marek Górski
Uniwersytet Łódzki
